Dagur - 18.05.1999, Blaðsíða 8

8 - l’RIDJVDAGVR 18. MAÍ 1999
I’RIDJVDAGVR 18. MAÍ 199 9 - 9
FRÉTTASKÝRING

ERLENDAR FRÉTTIR
Verðbdlga hefur ekki
angrað íslendinga í
um áratug en uú sjá
ineim ýmis teikn á
lofti um að húu geti
farið að láta alvarlega
á sér kræla ef ekki
verði gripið í taum-
aua.
Vísitala neysluverðs hefur hækk-
að um 0,5% á mánuði undan-
farna þijá mánuði sem svarar til
ríflega 6% verðbólgu á þessu
tímabili. Fara verður meira en 5
ár aftur í tímann til að finna
dæmi um jafn mikla verðbólgu.
Friðrik Már Baldursson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, vill þó ekki
taka svo djúpt í árinni að segja að
það sé að sjóða upp úr í efnahags-
lífinu. „En í hnotskurn má segja,
að þeir þættir sem lögðust á eitt
um að halda verðbólgunni niðri á
síðasta ári, aðallega gengið og al-
mennt hagstæð þróun á innflutn-
ingsverði m.a. á olíu, hafi að ein-
hveiju leyti verið að ganga til
baka. Þá segir betur til sín en
áður sá þrýstingur á innlendum
þáttum neysluverðsins, sem
raunverulega hefur verið í gangi
um töluverðan tíma. Það er vissu-
lega ástæða til að hafa nokkrar
áhyggjur af þróuninni og ástæða
fyrir stjórnvöld að huga að því
hvort þau geti gert eitthvað til að
vinna á móti þessu,“ segir Friðrik.
Þjóðhagsstofnun telur ekki að
búast megi við jafnmikilli verð-
bólgu næstu mánuði og verið hef-
ur. „Nei, það er ekki okkar mat.
Engu að síður eru verðlagshækk-
anir orðnar óþægilega miklar,“
segir hann. „Það er mjög mikil-
vægt að halda áfram stöðugleika í
efnahagsmálum og það er alveg
ljóst að verðbólga sem er þetta
mikið umfram það sem gerist í
okkar helstu viðskiptalöndum
stenst ekki til lengdar."
Óþægilega miMð
Már Guðmundsson, aðalhag-
fræðingur Seðlabankans, segir
ljóst að verðbólgan sé á einhverri
uppleið. „Við áttum reyndar von á
því að svo yrði á þessu ári, þ.e. að
hún yrði vel fyrir ofan þau 1,3%
sem hún var frá upphafi til loka
síðasta árs og færi kannski frekar
( 2-2,5%. En síðan hefur orðið
umtalsverð hækkun síðustu þrjá
mánuði, sem skýrist að vísu af
árstíðasveiflum að einhverju
leyti. Eigi að síður sýnist okkur að
svo geti farið að verðbólgan sé að
skríða upp undir 3% sem yrði
óþægilega mikið.“
Már segir í rauninni athyglis-
vert hvað verðbólgan hafi haldist
lág þrátt fyrir þau sterku merki
um ofþenslu sem Seðlabankinn
hafi varað við, m.a. mikinn út-
lánavöxt bankanna, mjög vaxandi
innlenda eftirspurn, mikinn við-
skiptahalla og mjög svo lækkandi
atvinnuleysi. Of snemmt sé að
fullyrða um framhaldið en ljóst sé
að sú mikla hækkun á fasteigna-
verði sem keyrt hafi upp vísitöl-
una að undanförnu eigi rætur að
rekja til mikillar tekju- og útlána-
aukningar sem sé hefðbundið of-
þenslumerki.
Vaxandi verðbólguhræðsla
„Það er greinilega meiri óvissa og
vaxandi verðbólguhræðsla á pen-
ingamarkaðnum,11 segir Yngvi
Orn Kristinsson, framkvæmda-
stjóri peningamálasviðs Seðla-
bankans. Hann segir að vaxta-
munur milli Islands og umheims-
ins sem sé nauðsynlegur til að
viðhalda stöðugu gengi hafi vaxið
töluvert að undanförnu og sé nú
um 4,5%. „Við sjáum líka að vext-
ir hafa verið að hækka á Iengri
óverðtryggðum markaðsbréfum
sem lýsir vaxandi verðbólguótta.
Menn vilja fá hærri ávöxtun á
óverðtryggðum nafnvaxtabréfum
til að mæta aukinni áhættu. Auð-
vitað getur þetta allt farið á besta
veg en það er mikilvægt að vand-
að verði til hagstjórnar á næstu
vikum og mánuðum," segir Yngvi
Örn.
Þá brestur gengið fyrr eða
síðar
Hann segir Seðlabankamenn í
sjálfu sér ekki hrædda um að allt
fari úr böndunum á næstunni en
það ráðist að mestu af því hvern-
ig til takist í komandi kjarasamn-
ingum og hvort það takist að ná
tökum á viðskiptahallanum. „Ef
við keyrum áfram með 3-5% við-
skiptahalla brestur gengið auðvit-
að fyrr eða síðar.“ Viðskiptahall-
inn er meginvandamálið og til
þess að minnka hann þarf að
auka þjóðhagslegan sparnað, seg-
ir Ingvi Örn. Hann segir lítil
merki sjáanleg um að almenning-
ur sé að hægja á eyðslu sinni.
Nýjar tölur frá lánastofnunum
sýni t.d. mikla og áframhaldandi
aukningu útlána til heimilanna.
Fáist almenningur ekki til að
spara verði rfkið að gera það. Það
þarf meiri afgang hjá ríkissjóði,
segir Ingvi sem telur að það yrði
sterkur leikur í þessari stöðu ef
ný ríkisstjórn boðaði t.d. aukið
aðhald í Ijárlögum næsta árs.
Þensla í einkageiranum
Jón Kristjánsson, alþingismaður
Framsóknarflokksins og formað-
ur íjárlaganefndar, segir að full
ástæða sé til þess að fara að öllu
með gát á næstunni, því þenslu-
merkin í þjóðfélaginu séu ótví-
ræð. Stjórnvöld eigi ekki mörg
stjórntæki önnur í glímu við verð-
bólgu en ríkisfjármálin til að
draga úr þenslu frá sinni hlið.
Hann bendir á að í gangi séu gíf-
urlegar Ijárfestingar í þjóðfélag-
inu og þá ekki síst í einkageiran-
um sem sé að setja allt úr skorð-
um um þessar mundir. Það sé
dagljóst að allir aðilar, bæði ríki,
sveitarfélög og einstaklingar,
verði að gá að sér á svona tíma og
fara ekki í nema arðbærar fjár-
festingar.
Jón segist ekki sjá að tíðindin af
vaxandi verðbólgu hafi sérstök
íslendingar hafa um langt skeið ekki þurft að hafa áhyggjur af því að allt hækkaði milli búðaferða, en nú eru ýmis merki um að verðbólgudraugurinn illræmdi geti farið að láta á sér kræla á nýjan leik.
áhrif á stjórnarmyndunarviðræð-
ur Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks. „Eg held að flokk-
arnir geri sér fulla grein fyrir
þeirri hættu sem bíður við hornið
ef ekki er varlega farið. Og ég er
viss um að það er ekki mikið sem
ber á milli manna í þeim efnum.
Það er auðvitað búið að segja
mikið í kosningabaráttunni þann-
ig að ég held að það þurfi að
vanda sig mjög í forgangsröðun
verkefna," segir Jón.
Engar blekkingar
Jón segir að Framsóknarflokkur-
inn vilji standa við kosningaloforð
sín, en flokkurinn boðaði m.a.
stórauknar fjárveitingar til fíkni-
varna og til barnafólks. „Við vilj-
um halda þessu til streitu og leita
leiða til þess að hægt sé að standa
við þau loforð. Ég tel til að mynda
að fíkniefnavandinn sé svo mikill
að þjóðin eigi ekkert val í þeim
efnum. Það verður að taka á hon-
um,“ segir Jón.
í kosningabaráttunni lofuðu
liðsmenn stjórnarflokkanna ár-
angur ríkisstjórnarinnar í efna-
hagsmálum og töluðu um að
stöðugleikinn myndi rjúka út í
veður og vind ef aðrir tækju við
stjómartaumunum. „Stöðugleik-
inn var og er fyrir hendi og það
var ekki verið að blekkja neinn.
Þetta eru hins vegar hættumerki
sem nú er verið að segja frá varð-
andi verðbólguna og ég fullyrði
að ástandið er alls ekki óviðráð-
anlegt. Við eigum alla möguleika
á að ráða við ástandið en það
þurfa að sjálfsögðu allir að leggj-
ast á eitt í þeim efnum,“ segir Jón
Kristjánsson.
Vðruðtun við þessu
Margrét Frímannsdóttir, talsmað-
ur Samfylkingarinnar, segir þess-
ar viðvaranir ekki nýjar. Seðla-
bankinn og fleiri hafi áður varað
við hættu á þenslu og verðbólgu.
„Við bentum ítrekað á þetta í
kosningabaráttunni en því miður
var því í engu svarað. Reyndar
hafði Davíð Oddsson áður gert
mjög lítið úr þeim viðvörunum
sem höfðu borist frá okkar helstu
sérfræðingum í efnahagsmálum
en það er fróðlegt að vita hver
viðbrögð hans verða núna þegar
kosningarnar eru búnar. Hann
svaraði þessu engu í kosningabar-
áttunni því þá eyddi hann öllu
sínu púðri í Samfylkinguna," seg-
ir Margrét.
Hún segir að mikið hafi skort á
alvöru umræðu fyrir kosningar
um stöðuna í efnahagsmálum og
hvers væri að vænta í þeim efn-
um. „Okkar fjárhagsáætlun til
fjögurra ára gerði ráð fyrir 2,5%
hagvexti og tók inn í alla þá
áhættuþætti sem hafði verið bent
á af Seðlabankanum og fleirum.
Davfð Oddsson gerði ekkert ann-
að en gera lítið úr þeim áætlun-
um sem við vorum með. Það eina
sem hugsanlega gat orðið að hér í
náinni framtíð var ef Samfylking-
in kæmist til valda. Nú kemur
það hins vegar í ljós að Samfylk-
ingin var eina stjórnmálaaflið í
þessari kosningabaráttu sem var
með raunhæft mat á stöðunni í
efnahagsmálum. Við vöruðum ít-
rekað við ýmsum þenslumerkjum
og kröfðumst þess m.a. að menn
gerðu grein fyrir því hver staða
ríkisfjármálanna væri. Uppgjör
síðasta árs hefur ekki birst enn en
líklega kemur það núna fljótlega
eftir kosningar.“
Margrét segist hafa ítrekað
bent á það í kosningabaráttunni
að þenslumerkin væru mjög svip-
uð og á þensluárunum 1987-88.
„A þetta benti ég ítrekað en því
var í engu svarað öðru en því að
við værum helsta hættan. Þjóðar-
útgjöldin jukust um 12% á síðasta
ári og það er meiri aukning en var
á þensluárinu 1987. Það eru
mjög mörg teikn sem eru lík núna
og þau voru 1987-88. Þá hrökkl-
aðist ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins frá og við fengum það verk-
efni að laga stöðuna og það gæti
gerst aftur núna eða innan eins
eða tveggja ára.“
Hefóbimdin þegar kjara-
samningar nálgast
„Þessi umræða kemur mér í
sjálfu sér ekki á óvart,“ segir
Björn Grétar Sveinsson, formað-
ur Verkamannasambandsins. „I
fyrsta lagi var það vitað fyrir kosn-
ingar að það væri ákveðin þróun í
hækkunum. Síðan er það hefð-
bundið og hægt að fletta því upp í
fréttaskýringum gegnum tíðina að
þegar fer að nálgast kjarasamn-
inga ríða þeir á vaðið forstjórar
„hlutlausu" stofnananna í þjóðfé-
laginu um að nú sé vá framundan
og verkafólk verði sjma stillingu í
sínum kröfum," segir Björn Grét-
ar og bætir við að kjaradómur sé
þá gjarnan búinn að hækka laun
„þessara sömu gæðinga“ um sem
svari grunnkaupi verkafólks á
mánuði. „Síðan eigum við að sýna
fulla ábyrgð. Ég ætla ekki að
rengja það að það geti verið eitt-
hvað í pípunum í sambandi við
verðbólgu en þessi sömu aðilar
sem hafa verið að framkalla þess-
ar stórkostlegu, óskiljanlegu
hækkanir til elítunnar í þjóðfélag-
inu eru um leið að senda skilaboð
út til almennings í landinu um að
það sé raunverulega ekkert verið
að hugsa um að halda beisluninni
á verðbólgunni. Eftir höfðinu eigi
Iimirnir að dansa. Og það eru
skilaboð okkar í dag. Þeir eiga að
horfa sjálfum sér nær þessir sem
núna eru að auka bilið í þjóðfélag-
inu og stéttaskipta því allsvaka-
lega sýnist mér.“
Kemur í hausiim á þeim
Seðlabankastjóri lýsti yfir um
helgina að sýna yrði mikið aðhald
í komandi samningum en það er
ekki á Birni Grétari að heyra að
Verkamannasambandið ætli að
verða við því. „Nei, ég held að það
sé kominn tími til að þeir sem eru
kosnir til og eiga að hafa „vit fyr-
ir“ og sýna þessa svokölluðu
ábyrgð sem verkafólk er búið að
axla að undanförnu súpi seyðið af
því sem þeir eru að gera núna. Ég
hef haldið því fram að þetta sé
pólitísk ákvörðun sem átti sér stað
með þessar ótrúlegu hækkanir
sem kjaradómur framkallaði og ég
stend við það. Þetta var pólitísk
ákvörðun og nú kemur hún í
hausinn á þeim. Það er alveg klárt
mál.“
Björn Grétar segir að kjaradóm-
ur sé vísbending um að þeir sem
stjórni landinu hafi valið verð-
bólguleiðina. „Síðan koma skila-
boð á eftir um að verkafólk eigi að
koma í veg fyrir þetta með því að
taka Iítið og helst ekki neitt en
það verður ekki svoleiðis. Mælir-
inn er fullur og ég hef hvergi
heyrt annað hjá þeim sem ég vil
kalla ábyrgu aðilana í þjóðfélag-
inu, launafólkinu."
Fresta framkvæmdum
„Við höfum verið uppi með ná-
kvæmlega sama málflutning að
undanförnu," segir Þórarinn V.
Þórarinsson, framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambandsins, um
verðbólguviðvaranir Seðlabank-
ans og Þjóðhagsstofnunar. „Við
drógum hliðstæða mynd upp á
okkar aðalfundi og vöruðum við
því að fella þungann af eftir-
spurnarstjórnun á peningamálin.
Ef það á fyrst og fremst að hamla
gegn vaxandi þenslu með því að
halda vöxtum háum eða hækka þá
er það aðhald sem bitnar fyrst og
fremst á útflutnings- og sam-
keppnisgreinunum. Við teljum að
það sé miklu æskilegra að reyna
að keyra fram sparnað og draga úr
þjóðarútgjöldum með aðgerðum í
ríkisfjármálum,“ segir Þórarinn.
Hann vill ekki nefna neitt
ákveðið í því sambandi, segir það
verkefni stjórnmálamanna að
ákveða forgangsröðina í þeim efn-
um. „Fljótvirkast er auðvitað að
fresta framkvæmdum. Það er
framkvæmdamarkaðurinn sem
bullsýður á núna. Við höfum líka
dregið það fram að það sé tíma-
bært að setja lög um að takmarka
heimildir sveitarstjórna til þess að
skuldbinda sveitarsjóði til út-
gjalda. Það sýndi sig á síðasta
kjörtímabili ríkisstjórnarinnar að
sveitarfélögin hafa verið aðalveik-
Ieikinn í hagstjórninni. Þar hefur
aðhaldið sýnilega verið lang-
minnst eins og t.d. í launamálun-
um. Þar hefur ekki verið til staðar
nauðsynleg festa og í stöðugt
fleiri sveitarfélögum eru rekstrar-
gjöldin orðin hreint ótrúlega hátt
hlutfall af tekjum. Þess vegna er
orðið tímabært að setja ramma
um það. Það var t.d. gert í Dan-
mörku á sínum tíma,“ segir Þórar-
inn.
Ótrúlegar kauphækkanir
Hann segir að það verði bara að
láta reyna á það í komandi samn-
ingum hvort verkalýðshreyfing
stilli launakröfum í hóf. „Það hafa
verið ótrúlega miklar almennar
Iaunahækkanir á íslandi síðustu 5
árin. Það hefur komið okkur á
óvart að atvinnulífið hafi getað
axlað þessar hækkanir. Við sjáum
það hins vegar núna að þær eru
farnar að koma niður á hagnaði
fyrirtækja. Hagnaðarhlutfallið er
lækkandi og það er verulegt
hættumerki því þá dregur aftur úr
nýsköpun og framförum. Við sjá-
um ekki að það verði framhald á
þessari miklu framleiðniaukningu
sem hefur orðið. Hún stafaði að
hluta til af því að við vorum að
koma úr mikilli efnahagslægð og
það var vannýtt afkastageta í at-
vinnulífinu. Því er ekki að heilsa
Iengur. Þvert á móti er kominn
fram verulegur skortur á vinnuafli
í mörgum greinum. Þess vegna er
það okkar afstaða að það sé ekki
um neitt annað að tefla við endur-
nýjun kjarasamninga en að miða
launabreytingar við það sem er að
gerast hjá ölíum okkar viðskipta-
og samkeppnisþjóðum. Þá erum
við að tala um 2-4%. Ef það verð-
ur hér einhver allt önnur kjara-
þróun mun gengi íslensku krón-
unnar láta undan síga áður en
varir. Þá erum við komin aftur í
sama farið og í upphafi áratugar-
ins. Það væri skelfilegt að íáta
sveitarstjórnarmenn hringinn í
kringum landið leiða þá þróun
yfir okkur. Akvarðanir þeirra og
undanlátssemi gagnvart hjúkrun-
arfræðingum og kennurum í op-
inbera geiranum geta ekki orðið
neinn vegvísir um framtíðina í
launaþróun," segir Þórarinn.
HEIÐUR HELGADÓTTIR
OG
VALGERÐUR
J ÓHAIVN SDÓTTIR
Barak taliim
öruggur
ISRAÉL - ísraelar kusu sér f
gær forsætisráðherra og nýtt
þing. Nánast öruggt var talið að
Ehud Barak, leiðtogi Verka-
mannaflokksins, bæri sigur úr
býtum og Benjamin Netanyahu
geti því kvatt forsætisráðherra-
embættið eftir þriggja ára valda-
tfð. Bundnar eru vonir við að
Barak komi friðarferlinu fyrir
botni Miðjarðarhafs aftur á
skrið. Hann hefur fullan hug á
að semja við Palestínumenn um
framtíðarríki þeirra og segir ör-
yggi fsraels mun betur tryggt
með slíkum samningi heldur en
áframhaldandi togstreitu. Flest
benti til þess að kosningaþátt-
taka yrði góð. Benjamin Net-
anyahu var þó ekki tilbúinn til
að sætta sig við ósigur í gær og
fullyrti að kosningaúrslitin ættu
eftir að koma á óvart.
Ehud Barak verður væntanlega næsti
forsætisráðherra ísraels.
Rugova segir yfirlýsingu sina
marklausa
ÞYSKALAND - Ibrahim Rugova, einn helsti leiðtogi þeirra Kosovo-
Albana sem ekki hafa viljað beita vopnavaldi í Saráttunni við
Júgóslavíustjórn, sagði í blaðaviðtali í Þýskalandi í gær að hann hafi
í raun verið fangi stjórnvalda í Belgrað. Ekkert sé að marka yfirlýs-
ingu, sem hann undirritaði í apríl ásamt Slobodan Milosevic þar sem
meðal annars er farið fram á að Atlantshafsbandalagið bindi enda á
loftárásir sínar. Rugova segist eingöngu hafa undirritað yfirlýsinguna
til þess að tryggja fjölskyldu sinni frelsi. Jafnframt sagðist Rugova
þeirrar skoðunar að loftárásir NATO ættu að halda áfram þar til
Milosevic Iéti undan. Þá sagði Rugova í sama blaðaviðtali að hann
myndi ekki taka sæti í ríkisstjórn með Frelsisher Kosovo að stríðinu
loknu.
Efnahagskreppan í Asíu aö líða hjá?
Michel Camdessus, framkvæmdastjóri Alþjóða gjaldeyrissjóðsins
(IMF), sagði í gær að svo virðist sem versta fjármálakreppan í Asíu sé
nú liðin hjá og íjármálamarkaðir í Asíu séu nú komnir á rétta braut.
Búast megi við hagvexti í Suður-Kóreu ogTaílandi á þessu ári, sömu-
leiðis á Filippseyjum og Malasíu og „jafnvel hugsanlega" Indónesíu
líka. Þó segir hann enn mikið starf óunnið í endurbótum á efnahags-
kerfi þessara ríkja, og varast beri óhóflega bjartsýni.
Sergei Stepasjín virðist hafa stuðning
Dúmunnar.
Stepasjín tryggir
sér stuðniug
RÚSSLAND - Sergeí Stepasjín,
sem Boris Jeltsín Rússlandsfor-
seti hefur tilnefnt í embætti for-
sætisráðherra, hitti í gær nokkra
leiðtoga á rússnesku Dúmunni
og héraðsleiðtoga í þeirri von að
tryggja sér stuðning þeirra.
Dúman, neðri deild rússneska
þingsins, þarf að staðfesta til-
nefninguna, og sagði Gennadí
Selesnjov, leiðtogi rússneskra
kommúnista, að Stepasjín gæti
gert sér góðar vonir um stuðning
Dúmunnar.
Bandaríkin andvíg Bildt
SVÍÞJÓÐ - Carl Bildt, fyrrverandi forsætisráðherra í Svíþjóð, nýtur
ekki stuðnings Bandarfkjanna í embætti sáttasemjara í Kosovodeil-
unni og hafa bandarísk stjórnvöld beinlínis reynt að koma í veg fyrir
að Bildt fari til Júgóslavíu á vegum Sameinuðu þjóðanna til að miðla
þar málum.
Réttindum indjána hafnað
GVATEMALA - íbúar í Gvatemala gengu til kosninga á sunnudag
um það, hvort veita eigi indjánum aukin réttindi í samræmi við frið-
arsamning sem stjórnvöld í landinu gerðu við skæruliða árið 1996.
Talningu var ekki lokið síðla dags í gær, en allt benti til þess að mik-
,11 meirihluti hafi hafnað því að indjánar fái hin auknu réttindi.
Samningurinn batt enda á 36 ára borgarastyrjöld í landinu, og var
meiningin að indjánar fengju umráð yfir helgistöðum sínum auk þess
sem tungumál þeirra verði notað í skólakerfinu, heilbrigðiskerfinu og
dómskerfinu.