Dagur - 03.07.1999, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 1999- 25
Opinn hugur eða munnur
- Hvar vilt þú staðsetja þig í hinu
pólitíska litrófi?
„Aður reikaði ég um með sós-
íalískar skoðanir sem ég tíndi
upp eins og fyrir tilviljun. En
eftir að hafa verið í Rússlandi
gerði ég mér grein fyrir því að
sósíalisminn var ótækur sem
stjórnmálaskoðun. Hann dugði
ekki við þeim vandamálum sem
við var að etja. Hugmyndin um
ríkissósíalisma, þar sem opin-
berir starfsmenn ráða öllu fyrir
hönd verkalýðsstéttarinnar, er
gjaldþrota, að svo miklu leyti
sem hægt er að segja að hug-
myndir verði gjaldþrota. Sósí-
aldemókratisminn á Norður-
löndum hefur heldur ekki geng-
ið nægilega vel. Þar gætir ýmissa
stöðnunareinkenna en það er
ennþá spurning hvort hægt sé
að lappa upp á þann kratisma
sem einkennist af blönduðu
hagkerfi. Síðan er það alveg
augljóst að þjóðskipulög sem
einkennast af mjög sterkum
einkamarkaði glíma við alvarlega
erfiðleika, eins og misréttið í
Bandaríkjunum, spillingin í Jap-
an og atvinnuleysi í löndum Evr-
ópusambandsins eru dæmi um.
Þannig getum við sagt að hvorki
sósíaldemókratismi, eins og við
höfum þekkt hann, eða einka-
rekstur, eins og hann hefur verið
praktíseraður, bjóði upp á fram-
tíðarlausnir og eru þar af leið-
andi ekki grunnur fyrir pólitísk-
ar hugsjónir. Sá ágæti maður,
Sigurður A. Magnússon, skrifaði
fyrir stuttu grein í Dagblaðið þar
sem hann sagði allar hinar póli-
tísku hugsjónir vera gjaldþrota.
Mér finnst hann hafa mjög mik-
ið til síns máls.
Sjálfur kýs ég að kenna mig
ekki við neina einstaka stjórn-
málastefnu. Hins vegar vil ég
horfa á hvert tilvik fyrir sig og
viðurkenna það sem vel er gert.
Menn verða að nálgast málin
með opnum huga en ekki ein-
göngu með opnum munni. Hér
er allt of mikið um að menn láti
vaða á súðum, kynni sér ekki
málin heldur sætti sig við það
endalaust að ráfa um með síð-
ustu skoðun sem þeir heyrðu.
Við skulum til dæmis taka þessa
hugmynd um tifandi tíma-
sprengju sem kom nokkuð við
sögu í síðustu kosningabaráttu.
Þar er á ferð mjög lærdómsríkt
dæmi sem er ástæða til að
staldra við, sérstaklega fyrir ís-
lenska fréttamenn og fjölmiðla-
fólk sem brugðust þar ansi illa.
Þannig gerist það að stjórnmála-
maður reynir að ná athygli kjós-
enda með krassandi orðum sem
ég vil kalla gífuryrði. Síðan
hlaupa fréttamenn til og verða
að óskum stjórnmálamannsins
og eiga við hann viðtal í nafni
gífuryrðanna og vegna þeirra. Að
þaki gífuryrðanna er engin ana-
lýsa, engin rannsókn, heldur er
bara bent á einn þátt, það er að
segja viðskiptahallann. For-
stöðumaður Hagfræðistofnunar
skrifar síðan vandaða grein í
Vísbendingu, þar sem hann lýsir
breytingum á efnahagssviðinu
undanfarin ár. Þingmaðurinn
kemur síðan aftur í viðtal,
hnykkir á og segir að sennilega
hafi forstöðumaður Hagfræði-
stofnunar fengið greiðslur hjá
Sjálfstæðisflokknum fyrir að
halda þessu fram. Við venjulegar
aðstæður hefði allt átt að verða
vitlaust en blaðamenn og frétta-
menn depluðu ekki auga. Það er
sjálfsagt mál að efast um fullyrð-
ingar hagfræðinga en menn
verða að gera það með rökum, á
heiðarlegan hátt.“
- En hafði þingmaðurinn ekki
hara rétt fyrír sér? Það urðu alla-
vega margir til að taka undir
þessa fullyrðingu.
„Upp úr 1980 hefðu fullyrð-
ingar um tifandi tímasprengju
átt rétt á sér. Þá bjuggu Islend-
ingar við annað efnahagsástand
en í dag. Þá gilti það að ef þú
fórst út í búð þá borgaði sig að
gá aftast í hilluna, ef þú varst til
dæmis að kaupa súpupakka, því
súpapakki sem var fremst í hill-
unni og kostaði 150 krónur,
kostaði kannski 50 krónur aftast
í hillunni. Oft voru í búðum
bunkar af verðmiðum hver ofan
á öðrum og ef maður kraflaði af
efsta verðmiðan kom í ljós ódýr-
ari verðmiði fyrir neðan. Kaup-
menn hækkuðu verðið á vöru
sinni svo oft að þeir nenntu ekki
lengur að taka gömlu verðmið-
ana af. Astandið var þannig að
oft á ári fóru kaupmenn hring-
inn í sinni búð og hækkuðu allt
sem fyrir varð um 20-30 prósent
í hvert sinn. A þessum árum var
til hér á landi svokallað Verð-
lagseftirlit, sem Alþýðubandalag-
ið varði í líf og blóð. Það var rík-
isstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks frá 1983-
1987 sem afnam Verðlagseftir-
litið og við það Iækkaði verð á
innfluttum vörum um 30 pró-
sent gagnvart öðrum vörum á
fjórum til fimm árum. Nú dettur
ekki nokkrum kaupmanni í hug
að fara allan hringinn á lagern-
um og hækka vörurnar því ef til
dæmis Hagkauspmenn myndu
hækka lager sinn um 20 prósent
myndu Fjarðarkaupsmenn taka
til sín öll viðskiptin. Við búum
núna í annars konar samfélagi
en var árið 1980.
Það er ekki lengur
um það að ræða að
aftasta Maggisúpan í
hillunni sé ódýrust.
Það var þetta sem
forstöðumaður Hag-
fræðistofnunar var
að reyna að segja
með hagfræðilegum
orðum en er sakaður
um mútuþægni fyrir
vikið."
Samfylkt
orðagjálfur
- Víkjum aðeins að
ríkisstjórninni, ertu
sáttur við störf henn-
ar?
„Eitt af því sem
menn verða að læra,
hvort sem þeir hafa
kosið stjórnarflokk-
ana eða stjórnarand-
stöðuflokka, er að
viðurkenna stað-
reyndir. Menn verða
að horfast í augu við
þá staðreynd að
efnahagsástand er
óvíða jafn gott og
það hefur verið á Is-
landi síðastliðin fjög-
ur ár. Margt hjálpast
að, til dæmis mjög
góð skilyrði frá nátt-
úrunnar hendi, góð
veiði, hátt markaðs-
verð afurða og lágt
verð á aðföngum. En
ríkisstjórnin hefur
borið gæfu til þess
að koma ekki í veg
fyrir góðæri og ár-
angur í efnahagsmál-
um þegar svona vel
hefur árað. Efna-
hagsstjórn frá stofn-
un lýðveldisins ein-
kennist nokkuð af
því að ríkisstjórnir
gripu til ráðstafana
of seint og þegar
áhrifa aðgerðanna
fór að gæta var upp-
haflega ástandið
orðið allt annað.
Þess vegna höfðu
aðgerðir stundum
þveröfug áhrif. Árið 1987 lögð-
ust menn til dæmis í lántökur
og ríkisumsvif þegar mikil
þensla var ríkjandi. Sú ríkis-
stjórn sem hér hefur setið síð-
ustu fjögur ár hefur verið var-
færin og hefur ekki komið í veg
fyrir góðærið heldur hefur getað
nýtt það til góðra hluta eins og
að greiða niður skuldir ríkis-
sjóðs. Þetta verða menn einfald-
lega að viður-
kenna. Þeir
hafa hins vegar
enn ekki hrófl-
að við bákninu,
það er enn
kjurrt, gagn-
stætt loforðum
Sjálfstæðis, og
hefur eflst ef
eitthvað er.“
Hvemig
sérðu fyrir þér
framtíð Sam-
fylkingar og
Vinstrí grænna?
„Samfylkingin
er fyrst og
fremst orða-
gjálfur og það
skiptir ekki svo
miklu máli hvað
verður um orða-
gjálfrið. Þetta er
hávaði í fólki
sem reikar um með skoðanir út
og suður. Málatilbúningur
Vinstri-grænna á aftur á móti
lítið skylt við stjórnmálaskoðan-
ir, að mínu viti. Einhver sagði að
þar væri búið að sameina þá
sem hefðu rangt fyrir sér í öllum
„Við búum núna í ann-
ars konar samfélagi en
var árið 1980. Það er
ekki lengur um það að
ræða að aftasta Maggi-
súpan í hillunni sé ódýr-
ust. Það var þetta sem
forstöðumaður Hag-
fræðistofnunar var að
reyna að segja með
hagfræðilegum orðum
en er sakaður um mútu
þægni fýrir vikið.“
málum. Samfylking og Vinstri
grænir eru í raun og veru lausn
ákveðins flóttamannavandamáls,
flóttamannavandamáls sem
myndaðist þegar ekki var lengur
hægt að setja á flot Alþýðu-
bandalagið eða Kvennalista.
Annar bópurinn bjó um sig í
flóttamannabúðum innan Al-
þýðuflokksins, það eru samfylk-
ingarmenn, hinn hópurinn hef-
ur búið um sig á
strandstað og
mun vafalaust
um síðir samein-
ast einhverjum
flokki.
Hugmyndin
um að sameina
vinstrimenn hef-
ur lengi verið lif-
andi og jákvæð-
asta mynd þeirra
hugmynda er
Reykjavíkurlist-
inn. Það bland-
ast engum hug-
ur um að það
var orðið mjög
tímabært að
hvíla forystu
Sjálfstæðis-
flokksins í
Reykjavík. Sof-
andahátturinn
og spillingin í
Reykjavíkurborg var orðin
óbærileg. Nú er þetta að breyt-
ast. Menn eru að vakna til vit-
undar um hlutverk sitt sem
borgarar og jafnvel sjálfstæðis-
menn eru skyndilega farnir að
hafa áhuga á málefnum borgar-
Sjálfur kýs ég að kenna mig ekki við neina einstaka stjórnmálastefnu. Hins vegar vil ég horfa
á hvert tilvik fyrir sig og viðurkenna það sem vel er gert. Menn verða að nálgast málin með
opnum huga en ekki eingöngu með opnum munni."
innar og efna til andófs og mót-
mælaaðgerða um borgarmál,
sem er alveg nýtt, og hafa tölu-
vert til síns máls. Sigur Reykja-
víkurlistans byggðist á því að
vinstri mönnum lánaðist að
sameina krafta sína að baki hæf-
um forystumanni sem fólkið
treysti og er hvorki spilltur né
tengdur hagsmunahópum.
Menn treystu einfaldlega Ingi-
björgu Sólrúnu af því hún er
sanngjörn og heiðarleg og lýgur
ekki upp á fólk eins og sumir
stjórnmálamenn eru nú uppvísir
að.“
- En er það ekki hið besta mál
að safna jafnaðarmönnum í einn
flokk eins og virðist vera að gerast
við tilkomu Samfylkingar?
„Þarna er ekki verið að sam-
eina jafnaðarmenn í einn flokk.
Hér er um lausn á flóttamanna-
vandamáli að ræða. Auk þess má
minna á að flestir jafnaðarmenn
eru auðvitað í Sjálfstæðisflokkn-
um. Samfylkingin er engin lausn
fyrir hægri krata. Ekki hefur
heldur enn komið fram forystu-
maður sem nýtur trausts. Allir
sem hafa gert tilkall til forystu
eru málpípur hagsmunahópa
eða klíkna, en það á svosem við
um flesta menn. Ingibjörg Sól-
rún gæti auðvitað veitt þessari
samsuðu forystu en ég efast um
að hún vilji það. Hvers vegna?
Vegna þess að það vantar eitt
hjólið undir þessa sameiningu
vinstri manna. Og það er hið
mikilvæga hjól Framsóknar-
flokksins. I vinstri stjórnum hafa
framsóknarmenn ætíð verið hið
jarðbundna hjól sem tengdi póli-
tískt glamur gáfumannaliðsins
við jörðina. Framsóknarmenn
eru þrátt fyrir allt fulltrúar
ákveðinnar hefðar í stjórnmál-
um. Samvinnuhreyfingin byggir
á draumórasósíalisma Owens og
nú þegar hinn vísindalegi sósí-
alisni er runninn á rassinn og er
orðinn gjaldþrota þá hlýtur hinn
óvísindalegi sósíalismi að eiga
aftur leik. I rekstri eru tvær leið-
ir færar, eins og allir heilbrigðir
menn sjá. Það er annars vegar
einstaklingsframtakið og hins
vegar samvinna. Það er alveg
sama í hvað samfélögum við
erum, þessar tvær leiðir munu
alltaf vera færar. Félagslegar
lausnir og einkalausnir eiga mis-
vel við eftir aðstæðum. Einka-
lausnir eiga vel við í framleiðslu
en hugsanlega ekki eins vel við í
heilbrigðismálum. Og það er
merkilegt sem Islendingar hafa
sýnt fram á að það borgar sig að
ríkið borgi meðferð alkóhólista,
því ef tuttugu menn fara í með-
ferð þá munu tveir menn sem
rennur af borga meðferðina fyrir
alla í þjóðhagslegum hagnaði.
Þetta þýðir það í reynd að óbein
áhrif þess að gefa drykkjusjúk-
lingunum meðferðina eru svo
mikil að það hagkvæmasta sem
ríkið getur gert er að gefa mönn-
um meðferð við drykkjusýki."
- Biddu við, nu er ég ekki með,
hvað kemur meðferðartalið skyn-
samlegri efnahagsstjómun við?
„Það er hagkvæmt að ríkið
borgi fyrir meðferðina en það
þarf ekki að þýða að það sé hag-
kvæmt að hafa reksturinn á
hendi ríkisstarfsmanna. Hér á
Iandi eru það einkafyrirtæki sem
sér um rekstur meðferðarstofn-
anna í samkeppni við ríkisstofn-
anir og það er gott. Yfirleitt fer
það einkaaðilum betur að reka
sjoppuna en það þýðir ekki að
ríkið geti ekki komið þar við
sögu sem mikilvægur aðili, rétt
eins og gerist í brennivínsmeð-
ferðinni. Eg held að brennivíns-
meðferðin sé stórkostlegt efna-
hagslegt dæmi um það hvernig
mögulegt er að samflétta félags-
legar lausnir og einkalausnir."