Dagur - 14.09.1999, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 1999 - 7

ÞJÓÐMÁL
Rfldsfj ármálin
ogþenslan
JÓN .
KRISTJANS-
SON
ALPINGISMAÐUR
SKRIFAR
Þær tölur sem hafa verið að birt-
ast um verðbólguspár gefa
ástæðu til þess að staldra við og
huga að viðnámsaðgerðum. Töl-
ur um fimm prósent verðbólgu
hefðu á síðasta áratug ekki þótt
tiltökumál. Nú er öldin önnur.
Tvöföld verðbólga á við helstu
viðskiptalönd okkar hvað þá
meira, mun leiða til versandi lífs-
kjara og draga úr samkeppnis-
hæfni atvinnuveganna.
Tæki ríkisvaldsins til
viðnáms
I nútíma efnahagsumhverfi eru
tvö tæki sem ríkisvaldið hefur í
höndunum til viðnámsaðgerða
þegar svo hagar til sem nú. Ann-
að er stjórn peningamála áhrifin
sem Seðlabankinn getur haft á
vaxtastigið í landinu og hitt er
stjórn ríkisfjármála. Bæði þessi
tæki eru vandmeðfarin, en ég
ætla að gera það síðara að um-
ræðuefni.
Stjórn ríkisfjármála er yfirleitt
það hagstjórnartæki sem fyrst er
nefnt þegar talað er um viðnám
gegn þenslu og verðbólgu. Ríkis-
reikningur fyrir árið 1998 hefur
verið birtur og þar kemur fram
endanleg niðurstaða í afkomu
ríkissjóðs á því ári. Ríkissjóður er
nú gerður upp með hliðstæðum
hætti og um fyrirtæki væri að
ræða, á rekstrargrunni. Þá er
tekið tillit til áfallinna skuld-
bindinga. Aður var það ekki gert
og gert upp á greiðslugrunni. Eg
minnist deilna í upphafi áratugs-
ins um afkomu ríkissjóðs og
greindi menn á um við hvað ætti
að miða. Nú hefur þessum mál-
um verið skipað með löggjöf og
deilur eru óþarfar. Afkoma ríkis-
sjóðs liggur fyrir með glöggum
hætti.
Skuldir greiddar niður
Niðurstaða síðasta árs er sú að
ríkissjóður er rekinn með 8.
milljarða króna halla. Astæðan
er sú að áfallnar lífeyrisskuld-
bindingar vegna launahækkana
og breytinga á launakerfi ríkisins
eru færðar á síðasta ár, en þær
nema hvorki meira né minna en
22. milljörðum króna. Hins veg-
ar er Iánsfjár afgangur ríkissjóðs
á árinu um 17. milljarðar króna
sem þýðir það að ríkið greiðir
niður skuldir um þessa ljárhæð.
Þetta er afar mikilvæg tala í af-
komunni þegar rætt er um áhrif
ríkisbúskaparins á efnahagslífið.
Lífeyrisskuldbindingarnar greið-
ast út á löngum tíma og þetta er
ráðstöfunarfé framtíðarinnar fyr-
ir þá sem þess njóta.
Miðað \ið það að greiða niður
skuldir um 17. milljarða króna á
einu ári er ekki hægt að segja
með neinni sanngirni, að stjórn
„Hitt er svo annað mál að ríkisútgjöld hafa farið vaxandi. Þvert ofan í það sem haldið hefur verið fram um niðurskurð til velferðarmála hafa útgjöld farið
vaxandi til þessara mála og vaxandi tekjur af veltuaukningu og bættum launakjörum í þjóðfélaginu hafa staðið undir þessum vexti."
ríkisfjármála hafi kynnt undir
verðbólgu. Hitt er svo annað mál
að ríkisútgjöld hafa farið vax-
andi. Þvert ofan í það sem hald-
ið hefur verið fram um niður-
skurð til velferðarmála hafa út-
gjöld farið vaxandi til þessara
mála og vaxandi tekjur af veltu-
aukningu og bættum launakjör-
um í þjóðfélaginu hafa staðið
undir þessum vexti.
Ilvar skal spara?
Eg er sammála því sem komið
hefur fram, m.a. hjá fjármálaráð-
herra, að við núverandi aðstæður
er nauðsyn að ríkissjóður sé rek-
inn með verulegum afgangi.
Horfur eru á því á yfirstandandi
ári að þau markmið sem sett
voru með fjárlagagerðinni náist,
en það er vegna þess að tekjur
hafa farið vaxandi vegna hækk-
andi launa og vaxandi einka-
neyslu í samfélaginu.
Hækkun ríkisútgjaldanna nú
má einkum rekja til þess að
launaþátturinn hjá ríkissjóði hef-
ur hækkað, sem sjá má af hinum
miklu h'feyrisskuldbindingum
sem af þessum hækkunum leiða.
Það er alveg ljóst að ríkisútgjöld-
in verða ekki lækkuð nema það
komi við rekstrargjöld ríkissjóðs
ásamt stofnkostnaði.
Mér er kunnugt um að í at-
hugun hefur verið að l’resta
stofnkostnaðarframkvæmdum í
því skvni að slá á eftirspurn og
þenslu, einkum á höfuðborgar-
svæðinu. Það er nauðsyn að rík-
isvaldið sendi slík skilaboð inn á
markaðinn við þær aðstæður
sem nú eru.
Það er staðreynd að stöðugar
kröfur standa á ríkisvaldið að
auka þjónustu á þeim sviðum
„Tvöfold veröbólga á
við helstu viðskipta-
lönd okkar hvað þá
meira, inmi leiða til
versnandi lífskjara og
draga nr samkeppnis-
hæfni atvinnuveg-
anna.“
sem undir það heyra. Þessar
kröfur eru jafnt í mennta og
menningamálum, heilbrigðis og
tryggingarmálum, félagsmálum
og á þeim sviðum sem heyra
undir dómsmálaráðuneytið.
Þessar kröfur eru ekki síður
háværar þegar vel árar, og stéttir
og starfshópar eru að „sækja
sinn hlut í góðærinu“, eins og
það er nefnt. Það er ekki vanda-
laust að sigla skútunni þegar
þannig árar. Þar á við sama ráðið
sem fyrr að vanda til þess hvern-
ig verkefnum er forgangsraðað,
og veita aðhald, án þess að það
öryggisnet sem samfélagið vill
hafa um þá sem minna mega sín
í samfélaginu bresti. Þetta er sá
vandi sem fjárveitingavaldið
stendur frammi fyrir, nú við upp-
haf þings.
Afleiðmgar verðbólgu
I umræðunni um ríkistjármálin
verður að hafa auga á langtíma-
markmiðum. Þau eru að halda
efnahagslegum stöðugleika í
samfélaginu til langs tíma. Jafn-
vægi síðustu ára hefur Ieitt til
mikilla efnahagslegra framfara.
Atvinnulífið hefur eflst, þrátt
fyrir tímabundna og staðbund-
inna erfiðleika í einstöku grein-
um. Sambærileg verðbólga við
nágrannalöndin hefur nú um
áratug gert stjómendum fyrir-
tækja kleyft að skipuleggja sig
með allt öðrum hætti heldur en
áður, og trú fjárfesta á atvinnu-
lífinu hefur aukist. Meðal ann-
ars vegna þessa hefur hagvöxtur
aukist, og fært almenningi meiri
kaupmátt og ríkissjóði auknar
tekjur. Þessum árangri má ekki
stofna í hættu og ríkisvaldinu
ber skylda til þess að varðveita
hann með öllum þeim ráðum
sem tiltæk eru. Aukin verðbólga
kollvarpar áætlunum og fjárhag
bæði fyrirtækja og einstaklinga.
Skilaboð til eftirbreytni
Ég er þeirrar skoðunar að ríkið
eigi að senda skilaboð inn í efna-
hagslífið sem felast í meira að-
haldi og því að fara sér hægar í
framkvæmdum á tíma hinnar
miklu spennu. Hins vegar ber
ríkið ekki eitt skyldur í þessu
efni. Hlutdeild sveitarfélaga í
búskap hins opinbera er kominn
í um 28% og hefur farið mjög
vaxandi á undanförnum árum.
Hagstjórn þeirra hefur því mikil
áhrif á þróunina. Ég geri mér
fulla grein fyrir skyldum þeirra í
mikilvægum málum eins og
menntamálum, dagvistunarmál-
um og félagsþjónustu, en þau
hljóta að þurfa í vaxandi mæli að
taka mið af almennri efnahags-
þróun í sínum ákvörðunum.
Sama er í raun að segja um ein-
staklinga og fyrirtæki.
Þótt nýjar verðbólgutölur séu
alvarleg tíðindi á að vera lag til
þess að koma á jafnvægi ef allir
aðilar leggjast á eitt um það. Það
á eftir að koma í Ijós þegar þing
kemur saman hvernig andinn er
í þessu efni. Miðað við yfirlýs-
ingar talsmanns stjórnarand-
stöðunnar ætti ekki að verða
mikið vandamál að ná sátt um
aðhaldssama stefnu í ríkisút-
gjöldum. Miðað \að reynsluna
treysti ég þó engu f\rr en á hólm-
inn er komið, því yfirleitt hefur
það nú verið þannig að stjórnar-
andstaðan tekur undir hverja
kröfu uni aukin útgjöld sem
berst, og ég hef reynslu fyrir því
að þeim snjóar inn nú á haust-
dögum.