Dagur - 12.02.2000, Blaðsíða 6

LÍFIÐ í LANDINU
22 - LAUGARDAGUR 12. FEBRUAR 2000
„En það er líka ákveðin eyði-
leggingarhvöt sem dregur höf-
undinn áfram. Hann þarfað
brjóta niður það sem hann var
að gera áður til þess að geta
byggt eitthvað nýtt. Ella er
nokkur hætta á þvi að menn
séu alltafað aka Miklubraut-
ina.“
kemur að innan
Einar Már Guðmunds-
son var nýlega verð-
launaður á kvikmynda-
hátíðinni í Gautaborg
fyrir handrit sitt að
Englum alheimsins sem
Friðrik Þór Friðriksson
kvikmyndaði. í viðtali
ræðir Einar Már um
skáldskap og ritstörf.
- Hvað er erfiðast við að breyta
skáldsögu i kvikmyndahandrit?
„Þar eru ansi mörg Ijón í veg-
inum. Skáldsagan er í eðli sínu
opin og frjáls og þar er hægt að
ferðast milli atburða og byggja
brýr á milli ólíkra sviða. I kvik-
myndahandriti þarf að gæta að
nákvæmni, þar verður að vera
hægt að mynda hvert orð. Eg
man að þegar við gerðum hand-
ritið að Börnum náttúrunnar fór
ég stundum á flug í skrifum en
þá sagði leikstjórinn Friðrik Þór
við mig: „Það er ekki hægt að
kvikmynda „einsog".
I kvikmyndahandritinu að
Englum alheimsins er fólgin
ákveðin einföldun á sögunni án
þess að sú einföldun sé beinlínis
sýnileg. I myndinni á að ríkja
sama jafnvægi og í sögunni með
skipti milli hins harmræna og
hins broslega. Erlendir framleið-
endur tóku þátt í gerð myndar-
innar. Þeir sáu handritið og
komu með tillögur sem voru
afar misvitrar. Við Friðrik Þór
vinnum eftir þeirri reglu að ef
einhver kemur með tíu athuga-
semdir og ein þeirra er góð þá
erum vað ánægðir. En við tökum
okkur líka það vald að vera síð-
ustu dómararnir."
- Ertu ánægður með myndina?
„Eg er búinn að sjá myndina
fimm eða sex sinnum og get vel
hugsað mér að sjá hana oftar.
Leikurinn í myndinni er frábær
og það sama má segja um leik-
stjórn og kvikmyndatöku og tón-
list. Að mínu mati lifa bókin og
myndin hlið við hlið.“
- Nú er þetta vinsælasta bókin
þtn, maður kemsl ekki hjá því að
finna að hún er fólki mjög kær.
Komu frábærar viðtökur þér á
óvart?
„Þegar við Friðrik Þór vorum
að vinna að Börnum náttúrunn-
ar sögðum við fólki að þetta væri
bíómynd sem fjallaði um tvö
gamalmenni sem flýja af elli-
heimili. Fólk sagði: „Hver kemur
að sjá þessa mynd?“ En það sem
fólk bjóst fyrirfram við að eng-
inn vildi sjá varð mynd sem
margir hrifust af. Sama má segja
um Englana. Ég hélt því lengi
fyrir sjálfan mig um hvaða efni
ég væri að skrifa en þegar ég
loks sagði fólki frá því töldu fáir
þetta viðfangsefni vænlegt,
svona saga myndi ekki höfða til
margra. En ég varð að skrifa
þessa bók og hélt því ótrauður
áfram. Fyrstu viðbrögðin sem ég
fékk voru frá fólki sem þekkti til
málefna sögunnar þannig að ég
komst fljótlega að því að bókin
ætti hljómgrunn.
Það er galdur skáldsögu að
hún lætur ekkert uppi og sá sem
ætlaði sér að skrifa sögu eftir
stöðlum sem líklegir væru til
vinsælda myndi að öllum líkind-
um skrifa fremur dautt verk sem
heillaði fáa.“
Ferð út í óvissuna
- Þáð er talað uM það sem mesta
hne)'ksli í sögu íslensku bók-
menntaverðlaunanna þegar
Englar alheimsins hlutu ekki til-
nefningu en fengu síðan Bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs. Það hljóta að hafa verið þér
nokkur vonbrigði að bókin var
ekki tilnefnd til íslensku bók-
menntaverðlaunanna.
„Kannski var það í augnablik-
inu, en rithöfundar verða að
leyfa þeim sem velja bækur til
bókmenntaverðlauna að hafa
vinnufrið. Síðan getur hver og
einn, eins og þú og fleiri, haft
sína skoðun á valinu. En það er
lítilmannlegt af höfundum að
„Menn geta ekki
heimtað vinsældir og
viðurkenningu. Halldór
Laxness sagði: Upp-
hefðin kemur að utan.
Ég segi: Upphefðin
kemur að innan.“
kvarta. Menn geta ekki heimtað
vinsældir og viðurkenningu.
Halldór Laxness sagði: „Upp-
hefðin kemur að utan.“ Eg segi:
„Upphefðin kemur að innan."
Eg lærði af vini mínum, Sigfúsi
Daðasyni, þá gömlu gullnu reglu
að tveir góðir lesendur eru betri
en tvö þúsund slæmir. Og ef
bækurnar hafa eitthvað gott að
geyma þá öðlast þær smám sam-
an sinn sess. En auðvitað geta
ákveðin ytri atvik, eins og til
dæmis verðlaun, hjálpað vegferð
þeirra."
- Nú hefur þér vegnað mjög vel
á þínum rithöfundarferli, sér-
staklega síðustu árin, ótlastu
aldrei að' skrífa bók sem bæðí ál-
menningur og gagnrýnendur
munu fussa yfir?
„Ekki þannig að ég játi það
fyrir mér. Ef menn telja sig vera
að skrifa af einlægni þá halda
þeir sínu striki. Menn verða
einmitt að taka þessa áhættu; að
óttast hvorki almenningsálit né
dómara, spyrja frekar eins og
Rögnvaldur í Englunum: „Hvað
myndi Agli Skallagrímssyni finn-
ast um verkið?" Rithöfundar
koma sér upp sínum eigin mæli-
kvörðum. Þeir verða ekki út-
skýrðir nákvæmlega. Þegar ferill
höfunda er skoðaður eru þar yf-
irleitt hæðir og Iægðir en við vit-
um ekki hvernig framtíðin horfir
á það sem verið er að skapa í
dag og það þarf heldur ekki að
vera að framtíðin hafi á réttu að
standa.“
- En verðlaun, eins og hand-
ritsverðlaunin, skipta þau þig
máli?
„Allar viðurkenningar eru af
hinu góða því þær eru viður-
kenning hins ytri heims á þessu
innra puði sem rithöfundar
standa í einir og afskiptir. Mað-
ur er þakklátur fyrir slíkt, auk
þess sem svona verðlaun auka
áhugann á því sem maður er að
gera.
Eg hef notið þeirrrar gæfu í
sambandi við mín skrif að geta
farið mínar eigin leiðir, sinnt rit-
gerðarsmíð, ljóðagerð, smásagna-
gerð, skáldsagnagerð og handrita-
gerð. í upphafi var þetta nauðsyn
til að lifa af, en nú vil ég hafa
þetta svona. Það er mjög gott eftir
skáldsögu að vinna í einhverju
öðru og hvert form er skóli fyrir
hitt. Maður flytur lærdóma úr
Ijóðinu yfír í skáldsöguna og úr
skáldsögunni í kvikmyndahandrit-
ið og þannig koll af kolli. Svo lít
ég á skáldskaþfrin' í HeiJd si'nnl
sem ákveðna þjóðfélagslega þátt-
töku. Þess vegna skrifa ég hug-
leiðingar eins og þær sem birtust
í Launsonum orðanna, þar sem
ég er sjálfur að gera mér grein
fyrir tilgangi þess að miðla anda
orðanna."
- Nú ertu með skáldsögu í
smíðum, um hvað er hún?
“Hún Qallar um sömu fjöl-
skyldu og í Fótspor á himnum
en það eru ekki sömu persónur í
þungamiðju sögunnar. Líklega
er ég að vinna að sagnabálki,
sögum sem tengjast innbyrðis,
en eru sjálfstæðar eins og gömlu
strákasögurnar.
Annars vil ég ekld tjá mig um
saumaskapinn meðan ég er í
honum; ég sýni vestið þegar það
er tilbúið. Það að skrifa skáld-
sögu er ferð út í óvissuna og þá
eru margir þættir að mótast
samtímis. Eg vil sem minnst
segja um þessa bók vegna þess
að forsendurnar gætu verið gjör-
breyttar eftir tvær vikur og þá
dauðsæi ég eftir orðum mínum.“
- Ertu sáttur við öll þín skáld-
verk?
„Eg er oft spurður að því hvað
mér þyki best og hvað verst og
hvað ég haldi mest upp á. En ég
hef tekið svipaða afstöðu til
bókanna og barnanna; ég geri
ekkert upp á milli þeirra. Þó að
hver bók út af fyrir sig kunni að
mælast misjafnlega fyrir og ein-
hver bók sé vinsælli en önnur þá
er hvert verk sem maður skapar
þáttur í heildarferli. En það er
líka ákveðin eyðileggingarhvöt
sem dregur höfundinn áfram.
Hann þarf að brjóta niður það
sem hann var að gera áður til
þess að geta byggt eitthvað nýtt.
Ella er nokkur hætta á því að
menn séu alltaf að aka Miklu-
trautiná.'1 -KB