Dagur - 27.05.2000, Blaðsíða 7

--------------------
inn ímvndað sér hvað það er
gaman að sjá bók eftir sig á
hvítu tjaldi. Ætli það sé ekki.
svipað og sjá barnið sitt fá
Gullpálmann."
- Þú ert að skrifa skáldsögu,
um hvað fjallar hún og hvenær
kemur hún út?
„Hún fjallar um rithöfund
sem deyr og vaknar upp í skáld-
sögu sem hann skrifaði fyrir
fimmtíu árum. Smám saman
uppgötvar hann að allt umhverf-
is hann er skrifað af honum
sjálfum. Hugmyndin kviknaði að
hluta til þegar ég var viðstaddur
tökur á kvikmyndinni „101
Reykjavík". Það var einkennileg
tilfinning að sitja í miðju „setti“
sem maður hafði sett á blað á
einum eftirmiðdegi en tuttugu
smiðir höfðu svitnað við að
smíða á hálfum mánuði. Þetta
var eins og að sitja í höfði sínu
miðju. Eg veit ekki hvenær ég
klára þessa skáldsögu."
Er að læra að þegja
- Ertu mjög hörundssár þegar
gagnrýni er annars vegar?
„Eg kýs að túlka það sem svo
að undirliggjandi texti þessarar
spurningar sé: „Hvernig er sam-
band þitt við móður þína?“ Því
svara ég þannig: Það cr besta
sambandið sem ég hef verið í.
Hún er besta konan sem ég
þekki í þessum í heimi. Eg á
henni allt að þakka. Af þessum
sökum er umburðarlvndi mitt
nær ótakmarkað, eins og þú
kannast sjálf við, og ég get í
mesta Iagi vorkennt þeim gagn-
rýnendum sem skrifa illa um
mig. Hins vegar get ég orðið al-
veg snarbrjálaður ef ég sé þá
skrifa vel um eitthvað sem á það
ekki skilið. Og það gerist nær
daglega því litla þjóðfélagið okk-
ar er „þjóðfélag lyginnar", þar
sem enginn kemst af án þess að
Ijúga sér leið framhjá sannleik-
anum upp Laugaveginn á hverj-
um degi því enginn vill horfast í
augu við hann. Allir eru svo
hræddir við að særa og „hags-
munirnir" Iiggja við hvert fót-
mál, alveg rosalega brothættir.
Þannig verður til samkomulagið
um að hampa öllu hæfilega,
engu um of og rakka niður allt
sem ræðst gegn því. Þannig
verður til samkomulagslist á
hverjum tíma sem allir eru sam-
mála um að vera sammála um
að sé góð. I gamla daga var það
abstraktið, septem-listin, en í
dag er samkomulagslistin sú
sem kemur frá mínimalistatrú-
boðinu, allar þessar sýningar
sem gætu verið ættaðar úr dán-
arbúi Donalds Judds. I bók-
menntunum er það... já, nú
nenni ég ekki að láta hrópa mig
útaf fleiri börum í bili. Eg er
fyrst núna að komast til baka úr
þeirri útlegð sem ég bakaði mér
fj'rir þremur árum með einni lít-
illi grein um ljóðlist. Sko: Eg er
smám saman að Iæra að þegja."
- Finnst þér að rithöfundar og
listamenn eigi að vera þjóðfélags-
gagnrýnendur og taka pólitiska
afstöðu i verkum sinum?
„Já og nei. Það er aldrei hægt
að gera þá kröfu til þeirra en
þeir eru þó lítils virði ef þeir eru
alveg Iausir við slíkt. Vandi rit-
höfundarins er sá að hann skilur
alltaf öll sjónarmið. Hann verð-
ur bæði að geta sett sig í spor
sægreifans og nýbúaþrælsins,
tekið afstöðu með báðum og
gætt þá samúð. Þetta er því allt
saman mjög snúið. Listin er yfir
siðgæði hafin. Höldum við ekki
dálítið með „Ríkharði þriðja" í
illvirkjum hans? Víst fær hann
makleg málagjöld - ótakmörkuð
illska borgar sig aldrei til langs
tíma litið - en „refsing hans"
kemur í raun upplilún okkar lít-
ið \dð og allur slíkur móralismi
er bara barnalegur og móðgandi
gagnvart verki af þessari breidd-
argráðu. „Vondu mennirnir" eru
aðeins alvondir í vondum bók-
um.
Góð list er vond í sér. Vond
Iist er góð í sér. „Það þarf hugar-
far morðingja til þess að mála
góða mynd af manni,“ sagði
Degas, og Degas af öllum
mönnum! Maður sem bjó til
blúndukjóla á ballerínur. Það er
einmitt útaf þessu sem fólk
verður svo hissa á þvf að hitta
mann. Það heldur að maður sé
illvirki út í gegn, bara af því að
maður skrifaði illa um nokkur
fiðrildi, lét Ragnheiði Birnu
enda í hjólastól og Hlvn Björn
fróa sér nokkrum sinnum. Já já.
Það þótti alveg agalegt á sínum
tíma hvað drengurinn fróaði sé
mikið en nú, fjórum árum síðar,
þá fá menn bara Oskarinn íyrir
það í Hollywood, að fróa sér í
sturtu, ha! Svona er þetta nú.“
Lífíð er sendiferð
- Þú varst á sínum tíma eins kon-
ar hirðskáld Alþýðuflokksins og
ómissandi á öllum meirháttar
samkomum flokksins. Kemur til
greina að þjóna Samfylkingunni
á sama hátt?
„Samfylkingunni?! Eg meina,
það er ekki einu sinni til rímorð
við Samfvlkinguna. Þeir verða þá
fyrst að brevta um nafn. Vinstri
menn eru bara alltaf svo hræddir
við breytingar. Þeir eru svo
hræddir við ákvarðanir. Þeir vilja
alltaf bíða og sjá til. Flest mál
stjórnarandstöðunnar ganga út á
það „að farið verði hægar í sak-
irnar". Það eru þrjú ár síðan ég
sagði Össuri það upp á DV að
hann yrði aldrei forsætisráðherra
ef hann gengi með slaufu. Ef
hann hefði nú bara hlýtt því
strax, þá hefði hann orðið for-
maður fyrr og kosningarnar farið
öðruvísi. Það var týpískt fyrir
þetta lið að þora ekki að skipta
um nafn á flokksþinginu. Nú er
það ekki hægt úr þessu, það er
orðið of seint. Maður skiptir ekki
um nafn þegar maður er orðinn
tveggja ára. Maður fær bara einn
séns. Það er einhver bölvaður
kommúnistafnykur af þessu
nafni, „Samfylkingunni“.“
„Maður skrifar eins og
maður skrifar þegar
maður skrifar. Svo líður
tíminn og maður skrifar
öðruvísi. Þegar maður
er ungur og ör á maður
fullt í fangi með að
hemja skepnuna. Það er
eins og að fara í göngu-
ferð með hundi. Á með-
an maður gengur nokk-
ur skref þýtur hann á
leiðarenda og aftur til
baka. Andinn er óður
hundur. Á meðan manni
tekst að koma einni línu
á blað er hann búinn að
fylla síðuna þrisvar
sinnum. En svo mæðist
Snati með aldrinum og
það kemur að því að
þau leiðast fallega niður
síðuna: Hugur og hönd.“
- En þér er þó ekki enn upp-
sigað við kommúnismann?
„Jú, í rauninni. Ég held ég
muni aldrei geta fyrirgefið þess-
um bvltingaróðu marxistum sem
börðu hlustirnar á manni á
menntaskólaárunum. Þegar við
byrjuðum í MH þurftum við að
bíða í tvö ár þartil skólinn
hreinsaðist af þessari pest. Eg
get ekki fyrirgefið þeim vegna
þess að þeir Iétu mig fá minni-
máttarkennd gagnvart eldmóði
sínum og kenningum og maður
á mjög erfitt með að fyrirgefa
sjálfum sér það að hafa fengið
minnimáttarkennd gagnvart
tómri dellu. Æ síðan hef ég átt
erfitt með að umgangast þessa
týpu: Þennan næstum því vel
gefna en að sögn mjög vel lesna
menntamann. Fimm árum eftir
að þessir menn kláruðu mennta-
skólann voru þeir svo komnir
um borð í Framsókn eða farnir
LAUGARDAGUR 27. MAÍ 2000 - 23
að stjórna einhverju sporsluráð-
inu fyrir Sjálfstæðisflokldnn.
Líklega er þetta það eina sem ég
lærði í MH: Þeir sem ungir gefa
mestan skft í kerfið eru tilbúnir
til að éta hann fyrir það síðar.
Eg man: Á umræðufund í Norð-
ur-kjallara ’79 kom Hannes
Hólmsteinn og var nánast
baulaður út úr skólanum fyrir
„vitlausar“ skoðanir sínar. Af
þeim sem töluðu á þeim fundi
er hann sá eini sem enn er að
tala og líka sá eini sem ekki hef-
ur skipt um skoöun. Maður get-
ur ekki annað en virt hann fyrir
það.“
- Fer kynslóðin fyrir ofan þig í
taugarnar á þér?
„Sko. Við gátum... ég gat bara
ómögulega tekið mark á mínum
kennurum. Af þeim var ekkert
að Iæra vegna þess að sjálfir
kunnu þeir ekki neitt. Þeir
höfðu sjálfir hafnað Iærdómi,
öllum formum, allri „kunnáttu“,
sem ungir menn. Og það er svo-
lítið erfitt að fyrirgefa eldri kyn-
slóðunum það. Eða hvað er
sorglegra en gamall maður sem
ekkert kann. Ekkert nema sína
eigin litlu sérviskulegu aöferð
við að mála eða yrkja. Sextugir
málarar gátu ekki einu sinni
kennt manni það að skvggja
„með litnum". Roskin ljóðskáld
kunnu engin bragform. Þetta
var sorglegt. Og maður þurfti að
læra allt upp á eigin spýtur.
Maður þurfti að moka sig í
gegnum Iistasöguna og það tók
mann tuttugu ár. Kjarval og Lax-
ness sá ég aldrei lífs. Eg hef
aldrei séð „gamla meistara".
Einu kennslustundirnar sem ég
fékk voru tvær: Eg keyrði Helga
Hálfdánarson eitt sinn heim eft-
ir sýningu í Leiklistarskólanum,
og svo borðaði ég eitt sinn pizzu
með Megasi á Eldsmiðjunni.
Meira var það nú ekki.“
- Hugsarðu stundum um það
hvort verk þin, sögur, Ijóð og
málverk, eigi eftir að lifa sem vel
heppnuð verk. Skiptir það þig
máli að þau lifi eftir að þú ert
allur?
„Are you kidding me? Skiptir
öllu máli. Maður reynir og mað-
ur reynir. Og klukkan tifar og
klukkan tifar. Tíminn er versti
óvinurinn. Þess vegna er ég með
fimm klukkur heima. Ég lærði
það af Napóleon að maður verð-
ur að splundra óvinahernum og
revna að koma í bakið á honum.
En svo kemur að því að úr út-
varpsklukkunni híjómar „Wa-
terloo“. Ég er bara að reyna að
gera sem mest. Það er nú það
minnsta sem maður getur gert.
Lífið er sendiferð og maður vill
ekki koma úr sendiferðinni og
segja guði: „Ég gleymdi að
kaupa mjólkina.“
- Stundum ertu gagnrýndur
fyrir að vera helst til of langorður
í skrifum þinum, kunna ekki að
takmarka þig og þreyta lesand-
ann.
„Ég er þar í ágætis félagsskap.
Allir þeir bestu hafa verið sak-
felldir fi'rir sama brot. „Ágætt
hjá þér, en of margar nótur,"
sagði keisarinn við Mozart.
Shakespeare er aldrei sýndur án
þess að stvtta hann verulega. Er
það ekki birt í blöðunum ef ein-
hverjum tekst að komast í gegn-
um Ulysses? „Eðli góðra bóka er
það að maður verður þreyttur á
þeim,“ sagði Guðbergur í út-
varpið um daginn. Maður skrifar
eins og maður skrifar þegar
maður skrifar. Svo líður tíminn
og maður skrifar öðruvísi. Þegar
maður er ungur og ör á maður
fullt í fangi meö að hemja
skepnuna. Það er eins og að fara
í gönguferð með hundi. Á með-
an maður gengur nokkur skref
þýtur hann á leiðarenda og aftur
til baka. Andinn er óður hundur.
Á meðan manni tekst að koma
einni línu á blað er hann búinn
að fýlla síðuna þrisvar sinnum.
En svo mæðist Snati með aldr-
inum og það kemur að því að
þau leiðast fallega niður síðuna:
Hugur og hönd. Já já. Þetta er
allt að koma. Nú er ég til dæmis
orðinn nokkuð fær í þeirri list að
senda SMS-skiIaboð og þar
ganga sko engar langlokur. Ætli
það form þróist ekki smám sam-
an út í nýja tegund af drótt-
kvæðum hætti. Eins og ég segi.
Ég er smám saman að læra að
þegja. Ég hef þá annski lært það
af atómskáldunum eftir allt.
Þeir menn kunnu nú aldeilis að
þegja. Þeir gátu þagað heilu síð-
urnar alveg.
Þögn.“
„Ég er bara að reyrta að gera sem mest. Það er nú það minnsta sem maður getur gert.“