Dagur - 04.08.2000, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 4. ÁGÚST 2000 - 7
Tfc^uf-
RITSTJÓRNARSPJALL
Vatnssalemið er merki-
legri nppfjnning en Netið
Framjiróun í rafeindatækni er svo
ör að flest tæki sem byggð eru á
henni eru orðin úrelt þegar þau
koma á markað. Hraðvirkari og
fullkomnari tækni er þá þegar á
teikniborðum framleiðendana.
Spádómar og væntingar eru um
enn meiri og örari tækniframfarir
og er látið að því liggja að gífur-
legar byltingar eigi sér stað og að
tæknibylting næstu aldar muni
gjörbreyta öllu mannlífi og þjóð-
félagsgerð. Tæknikratar og
tölvunördar ráða ferðinni og öflug
almannatengsl flytja fagnaðar-
boðskap tölvuframleiðenda og
hugbúnaðargarpa sem selja hluta-
bréf að ótakmörkuðum vænting-
um, og græða vel.
Til eru þeir sem telja að tölvu
og rafeindatækni marki ekki eins
djúp spor í framþróunina og af er
látið. Flestar uppfinningar sem
þróuðust frá því á síðustu áratug-
um 19. aldar og á 20. öldinni
breyttu mannlífi og samfélagsgerð
svo mikið, að ekki er fyrirséð að
aðrar eins byltingar verði í fyrir-
sjáanlegri framtíð.
Bandarískur prófessor, Robert
Gordon, að nafni hefur athugað
hver er munurinn á tæknibyltingu
20. aldar og þeirra væntinga sem
gerðar eru um byltingu 21. aldar.
Hann hefur til dæmis Iagt fram
einfalda spurningu og svarað
henni sjálfur. Hún er á þá leið,
hvort fólk vildi skipta á innbyggðu
vatnssalerni inni í húsi með mið-
stöðvarkyndingu og Netinu. Svar-
ið er að Netinu yrði hiklaust fórn-
að.
Þeir sem muna útikamra og
vatnsburð vita hve gífurlegar
framfarir urðu þegar vatnsveitur
voru lagðar, miðstöðvarkynding
tekin upp með tilheyrandi lögn-
um inni í húsum. Pípulagnir eru
einhver merkasta tækniframför
sem mannkynið hefur kvnnst.
Þeim tengjast ekki aðeins mikill
vinnusparnaður og þægindi, held-
ur ekki síður hreinlæti og þar með
betra heilsufar, Iengra og ánægju-
legra líf og meiri tími til að sinna
öðru en nauðþurftum.
Öld mikilla framfara
Þeir sem ákafast halda því fram,
að mannkynið standi nú á þrösk-
uldi nýrrar byltingaaldar sýnast
lítið vita um hvaða tæknibyltingar
hafa orðið á þeirri öld sem er að
líða. Enn síður Ieiða þeir hugann
að þeim breytingum sem orðið
hafa í daglegu lífi fólks frá alda-
mótunum þar á undan.
Rafmagnið, bíllinn, flugið,
sími, útvarp, kvikmyndir varð allt
almenningseign í þróuðum ríkj-
um á 20. öld. Hrossatað hvarf af
strætum stórborga og með pípu-
lögnum innan húsa sem utan
jókst hreinlæti og þar með heil-
brigði. Meðferð matvæla varð
önnur og betri og kælikerfi juku
geymsluþol og hollustu. Ahrifarík
lyf voru fundin upp og læknis-
fræði fleygði fram. Sjálfsþurftar-
búskapur lagðist af og starfsskipt-
ing tók við og hagvöxturinn brun-
aði upp á við.
Hraði og væntingar
Trúin á framtíðarverkefni Netsins
á sér lítil takmörk og virðist svo
sem að öll mannleg samskipti eigi
að fara fram gegnum það. Það
sem einkum breytist er að upplýs-
ingastreymið verður hraðvirkara.
Verslun gegnum Netið er alveg
eins og að kaupa vöru eftir vöru-
Iistum. Hraðinn er aðeins meiri
og aðalmunurinn er að á Netinu
er hægt að hafa aðgang að þús-
und eða hundruöum þúsunda
vörulista, í stað þess að panta
gallabuxurnar eða bleyjupakkann
eftir aðeins þeim eina sem maður
hefur í höndunum. Satt best að
segja hafa netverslanir ekki staðið
undir þeim væntingum sem þeim
voru bundnar af þeirri einföldu
ástæðu, að þeir sem á annað borð
hafa aðgang að Netinu eiga ein-
nig auðvelt með að skreppa í upp-
finningar liðinnar aldar, stór-
markaði eða verslanaldasa. Þar er
líka hægt að sýna sig og sjá aðra,
sem er mikilvægari þáttur í dag-
legu lífi einstaklingana en
tæknikratar og tölvunördar fá
nokkru sinni skilið.
Afþreyingarmiðill
Þegar verið var að ryðja sjónvarpi
rúms og gera það að daglegri
nauðþurft í lífi manna, voru mikl-
ar vonir bundnar við þarna væri
að koma mikill fræðslu- og upp-
Iýsingamiðill. Raunin er sú, að
það sjónvarp sem almenningi er
boðið upp á er fyrst og síðast
skemmtun og afþreying og auglýs-
ingamiðill handa neyslusamfélag-
inu. Sífellt fer minna og minna
fyrir staðgóðri fræðslu í sjónvarpi
og sem kennslutæki er það varla
mikið merkilegra en taflan og
krítin. Persónulegt samband
kennara og nemenda er ekki síður
mikilvægt á tölvuöld en það var í
kolakynntu kennslustofunum.
Enn meiri afþreying
Nú má spyrja hvort einkatölvan
og Netið er ekki á sömu braut og
sjónvarpið. Netið er mikið notað-
ur auglýsingamiðill og auðvelt er
að komast þar að tilteknum upp-
lýsingum. Það munu til dæmis
vera sex milljón síður þar sem
hægt er að fá fróðleik um John
Lennon. Það er svo yfirhlaðið af
upplýsingum að þar flækist hvað
íyrir öðru. En klám, leikir og af-
þreyingarefni margs konar og
auglýsingar í fjölbreytilegu l'ormi
er það efni sem mest er sótt í.
Sala á tölvuleikjum er orðin meiri
en á vídeóböndum og mynddisk-
um.
En síst skal dregið úr notagildi
tölvu og Nets. Þetta eru tæknileg
undratæki sem þjóna ótrúlegustu
verkefnum, svo sem eins og því að
taka við þessum vangaveltum og
koma þeim fyrir augu lesenda, ef
þeir eru einhverjir. En þegar
hugsað er til þess, að Halldór Lax-
ness skrifaði sínar bækur og rit-
gerðir með blýantsstubbum og
miðar gæði þeirra og áhrifamátt
við andiega framleiðslu tölvuald-
ar, hljóta að vakna efasemdir um
hvort eitthvað miðar á Ieið. Vert
er að minna á að Halldór er með
mikilvirkustu höfundum og liggja
eftir hann ritverk sem eru meiri
að vöxtum en einhverra dúsína af
tölvuborðspikkurum á skáld-
styrkjum.
Nýjar þarfir
Þrátt fyrir allan áróðurinn er vafa-
samt að fólki skili mikið meiri
vinnu en það gerði áður en Netið
hélt innreið sína. Og ekki hefur
verið sýnt fram á að netverslun
eða nauðsynleg samskipti séu
ódýrari í gegnum Netið en eftir
öðrum leiðum. Hins vegar bætir
Netið við nýjum þörfum og það
kostar sitt að starfrækja það og
það tekur sannarlega sinn
skemmtanaskatt til sín.
Róbótar létta störf og auka
framleiðslu. Samt gengur illa að
stytta vinnutíma mannfólksins og
hefur lítil breyting orðið á því
tímabili á 20. öld þegar verkalýðs-
félög voru öflug og áttu sér bar-
áttumál. Ódýr varningur iðnaðar-
þjóðanna á ekki síður upptök sín í
þrælkunarfyrirtækjum þriðja
heimsins en í tæknivæðingu þess
íyrsta.
Mörg er nýjungin sem í raun
breytir ekki miklu þótt snjöll
kunni að vera. Vasasímaæðið með
sínum Net- og bankatengingum
skiptir cngum sköpum í daglegu
lífi og er ekkert annað cn smá-
vægilegur áfangi í tækniþróun.
Eða hefur nokkur orðið þess var
að símareikningarnir lækki eða að
bankaþjónustan verði hagkvæm-
ari með þessum nýju tengingumr
Gömlu brýnin byltu mest
Tölvur og Net hafa mikla kosti og
eru árangur mikillar tækniþróun-
ar. Hins vegar gætir mikils hroka
og jafnvel þekkingarleysis hjá
þeim sem ákafast halda því að
fólki að þessi tækni sé svo bylting-
arkennd að ekki sé við neitt ann-
að að líkja. Ljósaperan og rafall-
inn voru margfallt merkilegri
uppfinningar og höfðu meiri áhrif
en Netið og öll afþreyingartækin,
sem verið er að spá að bylti tækni
og mannlífi 21. aldar.
Atómið var klofið á 20. öld og
Dolly var klónuð. Þekkingu á
kjarnasýrum og erfðavísum fleygir
fram og á þeim sviðum er ef til vill
mestra framfara að vænta. En líf-
tæknin á sér líka takmörk og
henni er hægt að beita, eins og
kjarnorkunni, til góðra verka sem
vondra.
Samtímis er haldið uppi stað-
hæfingum um mildar framfarir í
læknavísindum og því hiklaust
haldið fram að eilíf æska sé á
næsta leyti, og hræðsluáróðri um
að nývaktar veirur og ólæknandi
farsóttir ógni mannkyninu. Ef
einhver er í vafa um hvort verður
ofaná má sjálfsagt fletta því upp á
Netinu.
Eftir stendur, að tækniframfarir
20. aldar eru svo miklar og af-
drifaríkar, að það þarf meira en
snjöll afþreyingartæki til að snill-
ingar næstu aldar geri betur. Svo
á nýja hagfræðin eftir að sanna
sig; hvaða skepna sem hún kann
að vera? Og enginn veit hvort
Netið á eftir að standast tímans
tönn og standast þær væntingar
sem til þess eru gerðar.
Svo má spyrja eins og
endranær: Hvcr græðir á öllu
þessu?