Dagur - 05.01.2001, Qupperneq 13

12- FÖSTUnAGVR S. JANÚAR 2001
FÖSTUDAGUR S. JANÚAR 2001 - 13
FRÉTTASKÝRING

Dgfipir.
Helniingur sýslmmar uitdir þjóðlendiir
GEIRA.
GUÐSTEINS
SON
SKRIFAR
Kröfux fjármálaráð-
herra um þjóðlendur í
Hornafirði landvinn-
ingarstefna að mati
Gunnlaugs Ólafsson-
ar. Réttlætismál að
ekki sé gengið á eign-
arréttinn. En nú sé
lagið, landshyggðin
standi veik gagnvart
höfuðhorgarsvæðinu
og hún eigi sér ekki
lengur öflugan
málsvara.
Sorfið hefur til stáls i samskipt-
um óbyggðanefndar og heima-
manna í Skaftafellssýslum vegna
kröfugerðar óbyggðanefndar
vegna jjjóðlenda. Þetta er í annað
sinn sem slíkar deilur koma upp.
Obyggðanefnd var skipuð af
forsætisráðhcrra þann 2. septem-
ber 1998 og skulu allir nefndar-
menn fullnægja skilyrðum þess
að gegna embætti héraðsdómara.
Aðalmenn eru Kristján Torfason,
formaður, Allan V. Magnússon,
héraðsdómari og Karl Axelsson,
hæstaréttarlögmaður. Obyggða-
nefnd er sjálfstæð stjórnsýslu-
nefnd sem á grundvelli jtjóð-
lendulaga hefur þríþætt hlutverk,
|r.e. að kanna og skera úr um
hvaða land telst til þjóðlendna og
hver séu mörk þeirra og eignar-
Ianda, að skera úr um mörk jress
hluta þjóðlendu sem nýttur er
sem afréttur og úrskurða um
eignarréttindi innan þjóðlendna.
Samkvæmt sveitarstjórnarlögum
ber nefndinni að kveða á um
hvernig |tjóðlendu sem ekki telst
afréttur skuli skipað innan stað-
armarka sveitarfélaga. Skal miðað
við að framlengja staðarmörk
aðliggjandi sveitarfélaga inn til
landsins, þar með talið á jöklum,
en þó þannig að fylgt sé náttúru-
legum mörkum eða mörkum sem
byggjast á sérstökum heimildum,
þar sem nefndin telur það eiga
betur við. Obyggðanefnd getur í
þessu tilviki breytt inörkum frá
því sem kann að hafa verið samið
um milli sveitarfélaga eða þau
ákveöin með öðrum hætti.
Nefndin sker úr ágreiningi um
skipan afrétta innan staðarmarka
sveitarfélaga þegar íbúar fleiri en
eins sv'eitarfélags eiga upprekstr-
arrétt í afrétt og einnig úr ágrein-
ingi um skipan eignarlands innan
staðarmarka sveitarfélaga. I’ign-
arlandi skal skipað innan staðar-
marka sama sveitarfélags og sú
jörð sem það hefur áður tilheyrt
nema fyrir liggi sérstakar heim-
ildir um annað.
Hvað er þjóðlenda?
Þjóðlenda er skilgreind í þjóð-
lendulögum sem „landsvæði utan
eignarlanda þó að einstaklingar
eða lögaðilar kunni að eiga þar
takmörkuð eignarréttindi." Eign-
arland er hins vegar „landsvæði
sem er háð einkaeignarrétti
þannig að eigandi landsins fcr
með öll venjuleg eignarráð þess
innan þeirra marka sem lög segja
til um á hverjum tíma." Fram að
gildistöku jvjóðlendulaga voru til
Iandsvæði á íslandi sem enginn
eigandi var að. Með lögunum er
íslenska ríkið lýst eigandi jiessara
svæða auk þeirra landsréttinda og
hlunninda jvar sem aðrir eiga
ekki, og þau nefnd þjóðlendur.
Tilgangur Iaganna er einnig að
leysa úr þeirri óvissu sem lengi
hefur verið uppi um eignarhald á
ýmsum hálendissvæðum lands-
ins.
Mörktn á miUi þjóðlendna
og eignarlanda
I Jtjóðlendulögum er ekki að
finna sérstakar reglur um jiað
hvernig óbyggðanefnd skuli leysa
úr málum, þ.e. hvaða land skuli
teljast eignarland og hvað þjóð-
lenda. Niðurstaðan ræðst af al-
mennum sönnunarreglum og
þeim réttarheimildum sem færð-
ar eru fram í hverju einstöku til-
viki. Það eru því grundvallarregl-
ur íslensks eignarréttar sem gilda.
Enda |)ótt land í jíjóðlendum sé
eign ríkisins getur verið að ein-
staklingar, sveitarfélög eða aörir
lögaðilar, eigi þar svokölluð tak-
mörkuð eignarréttindi. Þjóð-
lendulög raska ekki slíkum rétt-
indum. Þannig skulu jjeir scm
hafa nýtt land innan þjóðlendna
sem afrétt fýrir búfénað eða haft
þar önnur hefðbundin not sem
afréttareign fylgja halda þeim
rétti í samræmi við ákvæði laga
þar um. Afréttur er landsvæði
utan byggðar sem að staðaldri
hefur verið notað til sumarbeitar
fyrir búfé. Hið sama gildir um
önnur réttindi sem menn færa
sönnur á að þeir eigi. Þjóð-
lendulög veita ekki heimild til að
svipta menn eign sinni, hvorki
eignarlöndum né öðrum réttind-
um. Urlausnir óbyggðanefndar
geta síðan komið til endurskoð-
unar dómstóla.
Rannsóknarskylda
óbyggðanefndar
Málsmeðferð óbyggðanefndar
einskorðast ekki við þær kröfur
og gögn sem aðilar leggja fram
heldur ber nefndin einnig sjálf-
stæða rannsóknarskyldu. I henni
felst skylda til að hafa frumkvæöi
að því að afla heimilda og gagna
um eignar- og afnotaréttindi yl’ir
í þjódlendulögum er
ekki að finna sérstak-
ar reglur um það
hvemig óbyggðanefnd
skuli leysa úr máluin,
þ.e. hvaða land skuli
teljast eignarland og
hvað þjóðlenda. Nið-
urstaðan ræðst af al-
mennum sönnunar-
reglum og þeim rétt-
arheimildum sem
færðar eru fram í
hverju einstöku til-
viki.
því landsvæði sem til meðferðar
er og framkvæma rannsóknir og
athuganir um staðreyndir og
lagaatriði sem þýðingu hafa fyrir
niðurstöðu í einstökum málum.
Markmiðið er að tryggja sem best
að rétt niðurstaða fáist um cin-
stök álitaefni.
Obyggðanefnd hefur áður tekið
til meðferðar landsvæði sent af-
markast við austurmörk Þjórsár
að vestan mörk Arnessýslu og
Borgarfjarðarsýslu og vestur- og
suðurmörk Þingvallalands. Norð-
urmörk eru suðurmörk Hofsjök-
uls og Langjökuls og á milli jökl-
anna mörk milli afréttar Biskups-
tungnahrepps í Arnessýslu og
Auðkúluheiðar í Húnavatnssýslu,
og suðurmörk eru suðurmörk
þeirra jarða, sem Iiggja að hálend-
inu eða afréttum.
Nefnd hefur nú tekið til með-
ferðar svæði sem afmarkast að
vestan af vesturmörkum jarðar-
innar Skaflafells í Öræfuni, að
austan af austurmörkum jarð-
anna Hvalsnes, Víkur, Svínhóla,
Reyðarár, Bæjar, Hlíðar og Stafa-
fells, að sunnan af hafinu og að
norðan af línu jieirri sem sam-
vinnunefnd um svæðisskipulag
miðhálendis íslands liefur notað
við vinnu sína. Kröfur fjármála-
ráðherra um |)jóðlendur í sveitar-
félaginu Hornafirði Iiggja nú fyr-
ir. Kröfulína fjármálaráðherra um
jijóðlendumörk í Lóni byrjar við
landamerki Hvalsness, sem jafn-
framt cru sveitarmörk og sýslu-
mörk við sjó í austri. Síðan fylgir
lína þessi sýslumörkum meðfram
efri landamerkjum jarðanna Vík-
ur, Svínhóla og Reyðarár, allt þar
til landamerkjalína Reyðarár
kemur að landamerkjalínu jarðar-
innar Bæjar á milli Svartagils-
heiðar og Hvítamelsbotna. Hin
Alhert Eymimdsson
segir kröfu fjármála-
ráðherra koma á
óvart, þar sem öH
samskipti mairna
gagnvart þessum land-
svæðum hafi verið
inidir formerkjum
þess að þetta séu eign-
arlönd. „Enda hefur
hver einasta spHda í
sýslunni verið álitin í
einkaeign.
eiginlega kröfulína fjármálaráð-
herra byrjar þannig við ströndina
við sýslumörkin milli Austur
Skaftafellssýslu og Suður Múla-
sýslu.
Kemur á óvart
Albert Eymundsson, bæjarstjóri á
Hornafirði, segir sveitarstjórnin
muni ekki álykta neitt á jtessu
stigi, en þetta séu kröfur frá fjár-
málaráðherra sem mótmælt verði
í málsferðinni. Aðkoma sveitarfé-
lagsins vcrði í samráði við Búnað-
arfélagið til ])css að auðvelda
mönnum kynningu á þessu og
hvernig eigi að standa að málinu.
„Lögin gera ráð fyrir að menn
sameinist um gagnaðgerðir, m.a.
með ráðningu lögfræðinga. Ef
þetta verður niðurstaðan skerðir
það þann rétt sem bændur telja
sig hafa haft til þessa með ráð-
stöfun á nýtingu landsins. Réttur
um upprekstur breytist varla þó
land fari í eigu hins opinbera. A
Lónsöræfum eru t.d. skálabygg-
ingar sem hafa verið háðar leyfi
landeigenda og verða háðar leyfi
ríkisvaldsins ef |)ctta verður nið-
urstaðan. Það er farið í sjó bæði
austan og vestan Jökulsárlóns cn
þar hafa menn verið að leigja og
selja Iand til nýtingar í ferðaþjón-
ustu. Skáli Jöklaferða verður ein-
nig á þjóðlendu, en ég held að
það breyti í engu um reksturinn
nema settar verði aukareglur um
friðlönd o.fl.,“ segir Albert.
Hann segir kröfu fjármálaráð-
herra koma á óvart, þar sem öll
samskipti manna gagnvart þess-
um landsvæðum hafi verið undir
formerkjum þess að þetta séu
eignarlönd. „Enda hefur hver ein-
asta spilda í sýslunni verið álitin í
einkaeign. Ég hef persónulega
kynnst þessu þar sem ég varð
fjallskilastjóri sl. haust þar sem
enginn fékkst í starfið. Nú kann
þetta að breytast, en ])að kæmi
Giumlaugur Ólafsson
segir aö ríkisvaldið
vHji nú ná undir sig
meira en helmingnum
af þinglýstu eignar-
landi í sýslunni, og
því sé eðlilegt að
margir séu óánægðir.
mér mjög á óvart ef þetta gengi
óbreytt eftir. Eg ætla ekki að fella
dóma, hef engar forsendur til
þess. Þótt bændur séu almennt
andsnúnir þessu eru aðrir sem
fagna þessu, s.s. útivistarfólk,"
segir bæjarstjórinn á Hornafirði.
Rikið stundar
landvinnmgarstefiiu
Gunnlaugur Olafsson. lílfræðing-
ur býr í Mosfellsbæ cn er fæddur
og uppalinn að Staðarfelli í Lóni
og er talsmaður heimafólks þar.
Hann segir að ríkisvaldið vilji nú
ná undir sig meira en helmingn-
um af þinglýstu eignarlandi í sýsl-
unni, og því sé eðlilegt að margir
séu óánægðir. Gunnlaugur kveðst
reikna með að allir sem málið
varðar leggi fram kröfur íý'rir lok
frests, sem er þann 3. maí nk.
Menn vilji stækka sín lönd miðað
við þessa kröfu enda sýni ríkið af
sér hreina landvinningarstefnu.
„Það er réttlætismál að ekki sé
gengið á eignarréttinn," segir
Gunnlaugur. „En nú er lagið“,
segir liann, „landsbyggðin stendur
veik gagnvart höfuðborgarsvæð-
inu og hún á sér ekki lengur öfl-
uga málsvara. Sú lína sem dregin
er af nefndinni sem útlína þjóð-
lendanna er nijög órökræn," því
á sambærilegum fjaligörðum Iín-
an ekki dregin með sambærileg-
um hætti. Engir afréttir séu í
Austur-Skaftafellssýslu, og þar sé
grundvallarmunur á Arnessýslu
og Austur-Skaftafellssýslu. Gunn-
laugur segir umhverfisráðuneytið
hafa sýnt áhuga á Vatnajökuls-
þjóðgarði og vilji f’á úrskurð unt
hvort og hvar eignarhald á jökli
væri, og því hafi Austur-Skafta-
fellssýsla, þ.e. sveitarfélagið
Hornafjörður, fengið vissan for-
gang.
„Miðað við landnám, afréttar-
not og gróðurvíðáttu er þetta enn
vitlausara. Frásagnir frá því um
árið 1000 segja frá Þórði skeggja
sem hafi numið land austan Jök-
ulsár í Lóni, en ekki nákvæmlega
hvar. Ég er ekki viss um að sá sem
söguna reit hafi gert ráð fyrir að
vera aðalheimild þúsund árum
síðar. Ég held að það væri skyn-
samlegra að byggja á sölu Iands
öldum saman, sölum sem þinglýst
hefur verið og engin gert athuga-
semdir við. Það hlýtur að vega
jivngra en óljósar lýsingar fornra
rita,“ segir Gunnlaugur.
- Margir telja að löngu sé tíma-
bærl að setja lög um þjóðlendur
þar sem tbúum fjölgar mjög og
margir vilji skoða landið og vilja
ekki vera háðir leyfi bænda til
þess?
„Það mun alltaf einhver eiga
iandið. Eg veit ekki hvort það er
nokkuð verra að vera háður því
sem bændur levfa eða jtví scm
misvitrir ríkisstarfsmenn vilja. En
það þarf að skera úr um eignar-
hald þar sem það er óljóst. Það
eru ekki hagsmunir almennings
að hver sem er megi gera hvað
sem er. Það |)arf alltaf að vera ein-
hver stjórnum, s.s varðandi veiði-
skap. Ég bendi á að þá fyrst er far-
ið að loka eignarlöndum þegar
þéttbýlisbúinn hefur keypt land,
s.s. undir sumarbústað og sjá má
skilti merkt einkavegur. Það er
eðlilegt að bóndinn hafi áhyggjur
af því þegar tugir manna eru með
skotvopn á hans landi á sama
tíma og smalamennska er í gangi.
Svo er togstreita milli útivistar-
hópa því göngufólk vill ekld hafa
mikið af skotveiðimönnum í
kringum sig, eða hestamenn.
Gagnrýnt hefur verið að margir
bændur hafa tekið gjald af þeim
sem veiða rjúpu og tína ber |)ar
sem bændur hafi hvorugt ræktað.
En er ekki tekið himinhátt gjald
fý'rir að veiða laxr Það er áratuga
hefð að hafa tekjur af hlunnind-
um til að koma stoðum undir bú-
skap sem stendur höllum fæti víð-
ast hvar á landinu, segir Gunn-
laugur Ólalsson."
Ferðaþjónustan áhugasamari
um þjóðgarða en þjóðlendur
Erna Hauksdóttir, framkvæmda-
stjóri Samtaka ferðaþjónustunn-
ar, segir umræðuna um jtjóðlend-
ur ekki hafa rist djúpt í röðum
ferðaj)jónustufólks, mun nteiri
umræða sé um þjóðgarða. „Það
hafa borist kvartanir vegna sam-
skipta við landeigendur, en þær
„Ég held að það væri
skynsamlegra að
byggja á sölu lands
öldunt saman, sölum
sem þinglýst hefur
verið og engin gert at-
hugasemdir við. Það
hlýtur að vega þyngra
en óljósar lýsingar
Þórðar skeggja,“ segir
Gunnlaugur.
raddir hafa ekki verið háværar. 1
slíkum tilfellum væri kannski
hentugra að J)jóðlendur væru lil
staðar svo umgengni um landið
væri hnökralaus en ekki byggð á
gcðþóttaákvörðun. En þá vaknar
spurning um hvort betra sé að
eiga við geðþóttaákvörðun ein-
hverra annarra eins og ríkisstarfs-
manna," segir Erna Hauksdóttir.
Árni Steinar Jóhannsson, alþingismaður.
Hætta á sölu-
banui er liðin
Ráðherranefnd ESB
ákvað skömmu fyrir jól
að það yrðu fram-
kvæmdar meiri díoxín-
mælingar að kröfu þar
að lútandi. Málið er nú
í einhverri biðstöðu.
1 utandagskráruniræðum á Alþingi
fýrir jól komu fram áhyggjur mar-
gra þingmanna vegna væntanlegra
umræðna innan Evrópusam-
bandsins um bann við notkun
fiskimjöls vegna of hás díoxín-
magns í sjávarfangi. Niðurstaðan
kynni jafnvel að leggja efnahag ís-
lendinga í rúst. Díoxíninnihald í
íslensku sjávarfangi er mun minna
en í sjávarfangi frá öðrum svæð-
um, s.s. úr Norðursjó og víðar, en
óvíst að |)að mundi nægja Islend-
ingum. Ástæða er talin f\TÍr ís-
Icnsk stjórnvöld að auka rann-
sóknir og sýnatöku á díoxíni en
það gæti orðið forsenda markaðs-
setningar fiskimjöls og lýsis frá Is-
landi í framtíðinni. Hér eru starf-
andi um 20 fiskimjölsverksmiðjur
og mörg stærri útgerðarfyrirtækj-
anna eru aðilar að rekstri þeirra
eða eiga sínar verksmiðjur. Sýna-
tökur eru hins vegar mjög dýrar,
hver sýnataka gæti kostað allt að
100 þúsundum króna. Mikilvæg-
ara er því en oft áður að vanda til
framleiðsluferlis íslensks hráefnis.
Glæpir í Evrópu
Árni Steinar Jóhannsson, þing-
rnaður Vg, sagði þá að j)að hafi
verið framdir glæpir í Evrópu, s.s.
í Belgíu þar sem blandað var í
dýrafóður bæði saur og smurolíu
og því sé fremur verið að kljást við
pólitískan þrýsting en á vísindaleg-
unt grunni þegar um leyfi til sölu
fiskimjöls er að ræða. Eðlilega fyll-
ist neytandinn viðbjóði.
„Ráðherranefnd ESB ákvað að
|)að \tÖu framkvæmdar fleiri dí-
oxínmælingar að kröfu þar að lút-
andi. Málið er nú í einhverri bið-
stöðu en er auðvitað alltaf á dag-
skrá. Það er j)\í nauðsynlegt fyrir
okkur að auka mælingar og eftirlit
og vera með allan uppruna hráefn-
is á hreinu og geta lagt fram papp-
íra þar að lútandi. Það sem er al-
varlegl fvrir okkur íslcndinga er að
því hefur vcrið beint til fóðurfram-
leiðanda að þeir snúi sér frekar að
framleiðendum i Perú og Chile
þar sem mengun er þar minni en í
Evrópu. Það er mikilvægt fvrir
okkur að benda á að við erum ekki
á sama báti og Evrópu|)jóðirnar
sem framleiða t.d. úr afurðum úr
Norðursjó. Við ættum að vera í
Ilokki með Chile og Perú," segir
Árni Steinar Jóhannsson, alþingis-
maður.
Díoxín?
En hvað er díoxín? Díoxín eru tal-
in til eilruðustu efna sem finna
má í umhverfinu. Til eru 75 gerð-
ir af díoxíni og er eitun'irkni þeir-
ra mismikil. Díoxín mvndast \ið
ófullkominn bruna ef klór er til
staðar í eldsnevtinu. Sem dæmi
um þetta má nefna sorpbrennslu
þar sem P\;C eða önnur klórheld-
in efni koma lýrir. Til ])ess að ná
fullkomnum bruna \'ið brennslu á
sorpi þarf að uppfýlla nolvkur skil-
yrði. þar má nefna, hátt hitastig,
langa viðveru gass í brunahólfi,
góða blöndun úrgangs og gnægð
súrefnis. Díoxínmyndun í soq)-
brennslu á sér stað á yfirborði
sviföskunnar lýrir tilstuðlan
málma (hvata) sem í henni er að
finna. Efnahvarfið er hvað virkast
við lágt hitastig u.þ.b. 250-700°C.
Hröð kæling á útblásturslofti er
j)ví mikilvæg í j)essu samhengi.
Bæði í Evrópu og í Bandaríkjun-
um hafa umhverfisyfirvöld hert
losunarmörk verulega hjá sorp-
brennslum til j)ess að sporna við
útblæstri á díoxíni.
Sorpbrennsla
Brennsla á sorpi við opinn eld
uppfyllir engin af þeim skilyrðum
sem upp voru talin hér að ofan.
Einkennandi fýrir opinn eld er lágt
hitastig, léleg blöndun, staðbund-
in súrefhisskortur og mikil svifa-
ska. Því má telja að sú opna
brennsla á sorpi sem tíðkast hefur
á íslandi um langt skeið sé ein af
helstu uppsprettum efnisins hér á
landi. — GG
Dregid í KEA leik
I síðustu KEA-Fregnum varkynnt-
ur Áramótaleikur félagsmanna
KEA. Leikurinn l’ólst í j)\'í að fé-
lagsmenn svöruðu 5 spurningum
og var svarið að finna einhvers
staðar í blaðinu. Þátttaka í leikn-
um var mjög góð og bárust rúm-
lega 900 svör. Nú hefur verið dreg-
ið í Iciknunt og voru það eftirtaldir
félagsmenn KEA sem duttu í
lukkupottinn: Kolbrún Pálsdóttir,
Dalvík; Snjólaug Kristindóttir,
Olafsfirði; Lilja Guðlaugsdóttir,
Húsavík; Guðmundur St. Jacob-
sen, Akureyri og Anna S. Helga-
dóttir, Vöglum I, Fnjóskadal. Vinn-
ingshafar hafa fengið send gjafa-
bréf upp á 15.000 krónur hver og
er um að ræða vöruúttekt að eigin
vali í Nettó, Strax eða Úrvali.
I