Dagur - 17.02.2001, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2001

Þeim sem fá háishnykki og
meiðsli af vöidum umferðar-
slysa fjölgar sífellt. Ástæða
aukningar óljós. Læknar eiga
ekki mörg ráð, en hvetja fólk
til að harka af sér og hreyfa
sig. Ef ekki verður sársaukinn
meiri.
Mikil fjölgun hefur á síðustu árum orðið í
hópi þess fólks sem fær hálshnykki í
árekstrum eða umferðarslysum og margir
glíma við afleiðingar af slíkum meiðslum
lengi - jafnvel ævilangt. Er talið að þetta
séu alll að 30% þeirra, sem árlega fá háls-
meiðsli hér á landi. Eðli þessara meiðsla
er enn að miklu leyti órannsakað, en einn
af þeim sem hefur kynnt sér þessi mál er
Ragnar Jónsson bæklunarsérfræðingur í
Reykjavík. Hann telur að kostnaður vegna
hálshnykkja afvöldum umferðarslysa, geti
numið allt að þremur milljörðum króna
árlega sé allt tekið með í reikninginn, svo
sem útgjöld í heilbrigðiskerfinu og vinnu-
tap og bætur sem tryggingafélögin og rík-
ið greiða út.
Læknar eiga ekki mörg ráð
Ekki er einasta að tíðni hálshnykkja-
meiðsla af völdum árekstra eða umferðar-
slysa hafi aukist, heldur hefur tíðni slíkra
meiðsla vegna annarra slysa farið vaxandi.
En það er þó ekki alveg ljóst hvað hefur
orsakað þessa miklu aukningu, segir
Ragnar. - Ljóst er þó að það sem einkum
veldur þessum meiðslum er að ekið er á
bíla, þannig að háls og höfuð ökumanns
eða farþega kastast til þannig að tognar á
liðböndum og vöðvafestingum og jafnvel
blæðir inn á þær. Þurfa árekstrarnir ekki
endilega að vera harkalegir til að afleiðing-
arnar af þeim geti orðið mjög langvinnt
sjúkdómsstríð.
Ragnar Jónsson segir að flestir nái bata
eftir svona meiðsli, en á bilinu 10 til 30%
eigi í langvinnum meiðslum og ná sér
Ragnar Jónsson bæklunarlæknir stillir höfuðpúðann I bifreið sinni. Ad púðinn sé rétt stilltur er
þýðingarmikii vörn gegn því að fótk fái hálshnykki i umferðarslysum. Hópur þessa fólks hefur þó
stækkað frá ári til árs. myndir: -e.ól.
seint eða illa. Kvillar sem fólk glímir við
vegna þessa geta verið höfuðverkur, háls-
verkur, bakverkur og stirðleiki sem Ieitar
út í herðarnar. „Læknar eiga í raun ekki
mörg ráð til við þessu. Skurðaðgerðir gera
sjaldnast tilætlað gagn, en hnykkingar og
sprautur geta þó vissulega slegið á þetta
tímabundið sem og sjúkranudd. Haldið
mesta sársaukanum niðri. En bein lækn-
ing er ekki til,“ segir Ragnar. Hann bætir
við að nú séu ráð lækna til fólks sem verð-
ur fyrir hálsmeiðslum, að fara einfaldlega
út að vinna sem fyrst og reyna að lifa
venjubundnu lífi eftir því sem hægt er.
Harka af sér og láta sig hafa það - þótt sárt
geti verið. Hugsunin á bak við slíkt sé að
fólk haldi sér í hreyfingu, því seinna sem
það fari af stað til dæmis við vinnu, því
stirðara sé það orðið og eigi erfiðara með
að hreyfa síg og verði batahorfur þá verri.
Engin skýring á aukinni tíðni
Fólk sem lent hefur í hálsmeiðslum í um-
ferðarslysum og glímir við afleiðingar þess
um lengri tíma leitar hjálpar hjá endur-
hæfingarlæknum og sjúkraþjálfum. Og sá
fjöldi er mikill og hefur farið vaxandi frá
ári til árs. Skýringarnar á þeirri Ijölgun liggja
ekki fyrir, en Ragnar hefur í félagi við aðra
lækna verið að rannsaka málið síðustu
árin. „Tíðni hálshnykkja hjá konum og
körlum vegna umferðaslysa jókst aðallega
milli áranna 1985 1991. Tíðnin hefur ívið
lækkað hjá körlum á síðustu árum en hjá
konum lækkaði tíðnin lítið eitt frá 1991 til
1993 en náði aftur fyrra hámarki árið
1996. Tíðni umferðaróhappa hefur ekki
aukist á sambærilegan hátt á sama tíma-
bili,“ segir Ragnar.
Hann telur þó ekki loku fyrir það skotið
að notkun bílbelta eigi nokkurn þátt í
þessari þróun; æ lleiri aka með belti spen-
nt og eru með líkamann vel festan niður í
sætið - en höfuðið aftur Iaust. Því skiptir
miklu að höfuðpúðar í bílum séu rétt
stilltir ef þeir eigi að veita þann stuðning
sem þarf. Hann tekur þó fram að notkun
bílbelta sé að sjálfsögðu nauðsyn og hefur
tíðni alvarlegra slysa minnkað með auk-
inni notkun þeirra. -SBS.
• \
Heilsumolar
Minnstu reykingar frá upphafi
mælinga
Samkvæmt þremur könnunum Pricewa-
terhouseCoopers á árinu 2000 mældust
daglegar reykingar þær minnstu frá upp-
hafi mælinga, eða 25% í aldurshópnum
18-69 ára. Reykingar karla mældust
25,5% en kvenna 24,4% og er þetta í fyrs-
ta skipti frá árinu 1997 sem konur reykja
minna en karlar. Urtak þessara kannana
var 1400 manns í hverri könnun og náði
yfir allt landið. Mestar eru reykingarnar
meðal starfsfólks í sjávarútvegi, eða nær-
fellt 29,1%. Þetta kemur fram á heima-
síðu Tóbaksvarnarráðs.
Mælingar mikilvæg forvörn
Mælingar á blóðfitu, blóðþrýstingi og blóð-
sykri eru undirstöðuþættir ráðgjafar til
varnar hjarta- og æðasjúkdómum, segir á
heimasíðu Hjartaverndar. Reglulegt eftirlit
er afar mikilvægt hvað varðar þessa of-
antalda þætti. I sumum tilfellum gengur
fólk með hækkaðan hlóðþrýsting, of hátt
kólesteról í blóði eða brenglaðan blóðsykur
t mörg ár án þess að finna fyrir einkennum.
Með reglulegu eftirliti aukast líkur á að
ástand uppgötvist á því stigi að viðkomandi
geti sjálfur gripið inn f með breyttu líferni.
Mælt er með hjá heilbrigðum einstakling-
um blóðfitumælingu á fimm ára fresti eftir
að einstaklingur nær fertugsaldri og blóð-
sykurmæling með sama árabili. Rlóðsykur
skal mæla að minnsta kosti annað hvert ár
Höfuðverkur góðkynja krankleiki
Höfuðverkur er aígengt einkenni og ástæð-
an íýrir 2% allra heimsókna til heimilis-
lækna. I flestum tilvikum höfuðverkja má
skipta í tvo flokka eftir orsökum. Al-
gengastur er spennuhöfuðverkur, sem 70%
alls fólks fær einhvern tíma á ævinni.
Hann er góðk\rnja og stafar yfirleitt af röng-
um vinnustellingum. Hann má lækna eða
lina með breyttum vinnustellingum eða
sjúkraþjálfun. Hin tegundin er mígreni,
sem þarfnast meðferðar hjá sérfræðingi. I
langflestum tilvikum er höfuðverkur ein-
kenni góðkvnja krankleika en hann getur
gefið vísbendingar um alvarlega sjúkdóma,
segir á netdoktor.is Þar segir ennfremur að
fólk skuli leita til læknis eins fljótt og auð-
ið er ef fólk finni til ákafs höfuðverkjar sem
hafi í för með sér meðvitundarskerðingu,
ógleði, uppköst, háan hita, hnakkastífni,
krampa, sjóntruflanir og skerta tilfinningu
eða stjórn á útlimum. Eða þá minnistrufl-
anir, einbeitingarleysi, þreytu og geðrænar
breytingar. Við vægum höfuðverk má nota
verkjastillandi lyf á borð við parasetamól
eða kódein. -SBS.
Hitt kynið eða....
Konur faðma vinkonur sínar og eru einhvern veginn ófeimnari við að sýna hver
annarri ástúð og hlýju með líkamlegri snertingu.
Það má fullyrða
að næstum allir
upplifa einhvern
tíma á ævinni til-
finningar, hvort
sem þær eru
rómantískar eða
lostugar, til ein-
staklings eða ein-
staklinga af sínu
eigin kyni. Ég er
ekki að tala um
þá einstaklinga
sem eru samkynhneigðir frá nátt-
úrunnar hendi og elska aðra af
sama kyni ævina á enda, heldur
það fólk sem er gagnkynhneigt í
grunninn og á venjulega í ástar-
eða kynlífssamböndum með vilj-
ugum aðilum af hinu kyninu.
Það er frekar algengt að í bern-
sku eða á unglingsárum upplifi
fólk eitthvað kynferðislegt sem
tengist vini eða vinkonu af sama
kyni. Þetta geta verið tilraunir
með snertingu, skoðun á kynfær-
um eða jafnvel sjálfsfróun. Eg
hef heyrt og lesið mikið um að
strákar frói sér gjarnan í hóp og
fari jafnvel í keppni um það hver
fær það fyrst eða hver getur
sprautað lengst. Þeir cru kannski
ekki mikið að hnoðast hver í öðr-
um en engu að síður má skil-
greina iðjuna sem hómóerót-
kíska. Mér hefur reynst ótrúlega
erfittt að fá staðfestingu á þess-
um sögusögnum frá íslenskum
heimildarmönnum nn'num. Allir
hafa heyrt um það en enginn við-
urkennir að hafa gert það, utan
einn hugrakkur vinur sem ég á!
Hér með óska ég eftir upplýsing-
um um málið og mega þær gjarn-
an sendast á tölvupóstfangið
ragga@persona.is.
Alltaf í boltanum
Þegar strákarnir vaxa úr grasi
steinhætta þeir þessu og verða
gjarnan mjög fráhverfir því að
haga sér á nokkurn hátt kynferð-
islega í návist annars karlmanns,
hvað þá að leyfa sér nokkra
snertingu. Hjá konum er þetta
dálítið öðruvísi. Stelpur gera
vissulega tilraunir með öðrum
stelpum á unga aldri rétt eins og
strákarnír en þær halda áfram að
vera innilegar með öðrum stelp-
uni eftir að þær stækka. Það er í
það minnsta miklu algengara.
Konur faðma vinkonur sínar og
eru einhvern veginn ófeimnari
við að sýna hvor annarri ástúð og
hlýju með líkamlegri snertingu.
Þetta stórfurðulega samfélag
sem við lifum í er líka miklu um-
burðarlyndara gagnvart hlýju
milli kvenna sem sýnd er á þenn-
an hátt en tilhúið að stimpla
karlmenn strax sem samkyn-
hneigða. Karl scm leiðir vin
sinn niður Laugaveginn kemur
Iíklega á samkynhneigðu síð-
unni í Séðu og heyrðu viku síð-
ar og fær í kjölfarið yfir sig alla
mosavöxnu fordómana sem
ríkja gegn samkynhneigðum í
allri velmeguninni á klakanum
kæra. Þess vegna halda þeir sig
í hæfilegri fjarlægð hvor frá öðr-
um nema á tyllidögum þegar
þeir veitast hver um annan
þveran í einhverjum knattleikn-
um og fá langþráða útrás fyrir
karlmannlega nánd.
Mamma mía
Nancy Fiday sem sparkaði í rass-
inn á hinum vestræna heimi árið
‘73 þegar hún gaf út bókina My
secret garden sem innihélt ná-
kvæmar lýsingar á kynferðisleg-
um hugarórum amerískra kven-
na. I þeirri bók kemur hún fram
með athyglisverða skýringu á því
að konur leyfi sér frekar en karl-
ar að Iáta sig dreyma kjmferðis-
lega drauma um annað kvenfólk
án þess endilega að skilgreina sig
sem lesbíur eða tvíkynhneigðar.
Kenning Nancy hyggist á þörf
okkar fyrir eitthvað mjúkt og
móðurlegt, hlýjuna sem fæst í
faðmi móðurinnar, við brjóstið.
Drengir vaxa úr grasi og fara að
sænga hjá konum þar sem þeir fá
þessarri þörf fullnægt en þar sem
konur sækja hver í aðra til þess
sama. Draumórarnir eru lyrst og
fremst kynferðislegir en fela um
leið í sér þrána eftir móðurbrjóst-
inu mjúka...SvoIítið Freudískt, ég
veit; en samt ekki svo galið!
Ragnheiður Eirihsdóttir
er hjiikriinarfræðingur
og kynltfsráðgjafi á persona.is