Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.02.1997, Qupperneq 15

I

Laugardagur 22. február 1997 - 27

ICONUNGLEGA SIÐAN
Umburðarlynd eigínkona
kvennabósa
Að beiðni góðvinar síns
w
segir BUBBA ykkur nú
frá Alexöndru, sem gift var
Játvarði VII. og er lang-
amma Elísabetar II.
Heyrðu, fyrst þú varst að fjalla um
brussuna síðast,“ sagði góður vinur
minn við mig um daginn, og átti við
Karólínu af Brunswick, „værir þú ekki til í
að skrifa um hana Alexöndru næst?“ - en
þar átti hann við langömmu Elísabetar
Bretadrottningar, sem þekkt var fyrir
manngæsku og göfuglyndi. Það er við hæfl
að reyna að verða við þessu fyrir þennan
ágæta vin minn, enda finnst mér þetta val
hans endurspegla marga af bestu kostum
hans sjálfs. Ég kann þessum góða vini
mínum allra bestu þakkir fyrir ágæta
bókargjöf um konungsættir og konung-
lega siði, sem ég uni mér við að skoða á
síðkvöldum.
Að beiðni góðvinar síns segir BÚBBA
ykkur nú frá Alexöndru, sem gift var Ját-
varði VII. og er langamma Elísabetar II.
Sú fegursta í Evrópu
Það stafar ljóma af nafni Alexöndru,
dönsku (og íslensku) prinsessunnar sem
varð drottning í Bretaveldi. Sextán ára að
aldri þótti hún fegurst prinsessa í Evrópu,
hún var hreinlynd og göfuglynd og gerði
öllum mönnum gott.
Alexandra var dóttir Kristjáns IX.
Danakonungs af Schleswig-Holstein- Son-
derburg- Gluckburg og Louisu drottning-
ar. Hún fæddist í Kaupmannahöfn 1. des-
ember 1844 og var skírð Alexandra Caro-
line Charlotte Louise Julia. Hún var næst
elst sex systkina. Alexandra var sérstak-
lega náin Vilhjálmi bróður sínum sem
seinna varð Georg I. Grikkjakonungur og
Dagmar systur sinni sem giftist Alexander
III. Rússakeisara og tók þá upp nafnið
María Feodorovna. Elsti bróðir Alexöndru
varð Friðrik VIII. Danakonungur. Að Alex-
öndru stóðu því sterkir stofnar.
Þegar elsta dóttir Viktoríu Bretadrottn-
ingar, sem þá var orðin krónprinsessa
Prússa, stakk upp á því að Játvarður
bróðir hennar, prinsinn af Wales, skyldi
kvænast Alexöndru voru þau Viktoría
drottning og eiginmaður hennar Albert
prins hikandi í fyrstu. Ástæðan var sú að
Danmörk hafði þá lengi átt í deilum við
Prússa um yfirráð yfir Schleswig-Holstein.
Töldu þau að ef prinsinn af Wales myndi
kvænast danskri prinsessu gæti það leitt
til þess að hin nánu tengsl bresku hirðar-
innar og þeirrar prússnesku myndu
gliðna. En þau komust að þeirri niður-
stöðu að kannski væri þetta ekki svo vit-
laus hugmynd.
Tengdadóttirin
heillaði Viktoríu
Játvarður, sem þá var tvítugur að aldri,
var þegar orðinn nokkuð lífsreyndur.
Hann hafði átt fjölmargar vinkonur,
þvælst um allar trissur og skemmt sér.
Hann tók hugmynd systur sinnar ekki illa
en sagði móður sinni að hann myndi ekki
gifast nema hann gæti verið nokkuð viss
um að hjónabandið myndi ganga. Þau
Játvarður og Alexandra hittust tvisvar
sinnum og í seinna skiptið á árinu 1862
bað hann hennar og tók hún bónorði
hans. í bréfi til móðnr sinnar segir Ját-
varður: „Ég fæ ekki lýst því hversu ham-
ingjusaman hún hefur gert mig. Ég vona
bara að þetta leiði til hamingju hennar og
að ég fái rækt skyldur mínar við hana. Þú
mátt treysta því að ég mun elska hana og
virða þar til ég dey“. Á sinn hátt átti Ját-
varður, sem var einn mesti kvennamaður
sem sögur fara af meðal evrópskra kon-
ungsætta fyrr og síðar, eftir að halda þessi
orð. Skömmu síðar var Alexandra boðuð
til Viktoríu drottningar sem vildi kynnast
væntanlegri tengdadóttur sinni. Þegar Al-
exandra kom til Englands, dálítið kvíðin
því að hitta Viktoríu, var henni afar vel
fagnað af almenningi og ljóðskáldið
Tennyson orti til hennar:
„Sea Kings’ daughter from over/
the sea Alexandra!
Saxon and Norman and Dane are we,
But all of us Danes in our welcome of thee,
Alexandra!"
Og víst er það að Alexandra heillaði
gömlu drottninguna. Viktoría lýsti Alex-
öndru þannig að hún væri „one of those
sweet creatures who seem to come from
the skies til help and to bless the poor
mortals and to brighten for a time their
path.“ Alexandra átti eftir að uppfylla all-
ar væntingar sem gerðar voru til hennar
og gott betur.
„Alexöndru heltin“
komst í tísku
Brúðkaup þeirra Alexöndru og Játvarðar
fór fram 10. mars 1863. Hveitibrauðsdög-
unum eyddu þau á Isle of Wight og settust
síðan að í Marlborough House í London
þar sem þau héldu uppi ólíkt glaðværara
samkvæmislífi en viðgekkst hjá hirð Vikt-
oríu drottningar. Alexandra tók í fyrstu
þátt í samkvæmislífinu með eiginmanni
sínum en þungamiðjan í lífi hennar varð
þegar fram í sótti heimilið og börnin
þeirra fimm.
Alexandra eignaðist sitt fyrsta barn í
janúar 1864. Barnið, sem var drengur og
hlaut nöfnin Albert Victor, kallaður Eddy,
var líklega einn mesti skaðræðisgripur
sem fæðst hefur í bresku konungsfjöl-
skylduna a.m.k. á síðari tímum. Hann dó
fyrir aldur fram og hafa sumir talið það
mikla mildi fyrir bresku þjóðina að þurfa
ekki að krýna hann sem kóng. Hin börnin
fjögur voru Georg prins, síðar Georg V.,
prinsessurnar þrjár Louise, Viktoría og
Maud, sem seinna varð drottning Noregs.
Barneignirnar tóku sinn toll. í kjölfar
þeirra þjáðist Alexandra af afar slæmri
gigt og gekk hölt. Það sýnir kannski hvað
Alexandra var í miklum hávegum meðal
Breta að „the Alexandra Limp“ eða „Alex-
öndru heltin" varð að tískufyrirbæri og
fullfrískar konur tóku að ganga haltar af
þeim sökum. Veikindi Alexöndru leiddu
einnig til þess að eyrnasjúkdómur sem
hún hafði erft frá móður sinni ágerðist.
Heyrnin versnaði stöðugt og varð hún
nánast heyrnarlaus á efri árum.
En áhyggjur Alexöndru snerust ekki
einvörðungu um heilsufar heldur hafði
eiginmaður hennar fljótlega tekið upp
fyrri siði og réði ekkert við lauslætið.
Hvað gerir kona við kven-
saman eiginmann?
Það tók Alexöndru ekki langan tíma að
átta sig á því hvað til hennar friðar heyrði
með því að vera gift kvensömum manni
eins og Játvarði. f stað þess að vera væl-
andi og bitur eiginkona vegna lauslætis
eiginmannsins, sýndi hún hjákonum hans
mikið örlæti. Slíkt umburðarlyndi sýndi
Alexöndru sjálfa í góðu ljósi og það varð
einnig til þess að ekki féll blettur á heiður
eiginmannsins. (A.m.k. varð hann minni
en ella). Alexandra var alltaf reiðubúin að
Alexandra drottning, eiginkona Játvarðar VII. Bretakonungs. Hér er hún í hinum stórkostlega
krýningarklæðnaði.
leggja sitt af mörkum til þess að auka
virðingu Játvarðar frekar en hitt, þrátt
fyrir framhjáhöldin og hneykslismálin
sem hann flæktist í. Á sinn hátt hélt hann
líka þau orð sem hann skrifaði móður
sinni eftir að Alexandra hafði þegið bón-
orð hans. Það efast enginn um að hann
elskaði Alexöndru og þrátt fyrir allt sýndi
hann henni þann sóma sem henni bar, ef
frá er talið þetta með hjákonurnar.
Lillie Langtry var
frægasta hjákonan
Samskipti Alexöndru við Lillie Langtry,
sem var frægasta ástkona Játvarðar, lýsa
kannski einna best mannkostum Alex-
öndru. Á árinu 1880, stuttu eftir að Lillie
uppgötvaði að hún ætti von á barni, heim-
sótti Alexandra hana og nokkrum dögum
seinna kom Játvarður einnig í heimsókn.
Ekki fer sögum af því hvað þeim fór á
milli í þessum heimsóknum en vitað er að
ijárhagsvandræði Lillie voru leyst stuttu
síðar. Lillie eignaðist dóttur sem skírð var
Jeanne Marie. Fæðingu dótturinnar var
lengi haldið leyndri en eftir að hún spurð-
ist út mörgum árum seinna varð orðróm-
urinn magnaður um faðerni dótturinnar
og var almennt gengið út frá því að Ját-
varður væri faðirinn. Þegar Jeanne Marie
komst á giftingaraldurinn taldi Alexandra
rétt að sýna stúlkunni sérstaka virðingu
svo að mannorð hennar myndi ekki bíða
hnekki af þessum þráláta orðrómi. Það
gerði Alexandra með því að sjá til þess að
Jeanne Marie yrði boðið á tiltekið ball.
Þar leitaði Alexandra hana uppi og kynnti
stúlkuna persónulega fyrir konunginum
fyrir allra augum. Þessi sérstaki hlýhugur
drottningar í garð stúlkunnar varð til þess
að kveða niður orðróminn og hún giftist
síðar þingmanni og eignaðist fimm börn.
Þá þykir það einnig sérstakt að þegar
Játvarður VII. lá banaleguna þoðaði Alex-
andra frú Keppel, aðra fræga ástkonu
hans, að dánarbeðinu svo að hún gæti
kvatt ástmann sinn. Það hefðu nú ekki
allar eiginkonur gert!
Gjafmild fram úr hófi
Alexandra naut alla tíð mikilla vinsælda í
Bretlandi meðal allra stétta. Hún þótti ör-
lát og ástúðleg, hún var ötul við að sinna
góðgerðarmálefnum sérstaklega hvað
snerti hjúkrun og rekstur spítala. Það var
sómi og prýði af henni hvar sem hún fór.
Hún var jafnvel svo örlát að hún átti það
til að gefa nærstöddum þann dýrgrip sem
hendi var næst ef henni datt það í hug. Af
þeim sökum fól konungurinn Esher lá-
varði, sem var einn kurteisasti hirðmað-
urinn á þeim tíma, að fylgja Alexöndru
eftir og endurheimta dýrgripina svo h'tið
bæri á.
Eftir að Alexandra hafði nánast tapað
allri heyrn dró hún sig að mestu leyti í hlé
frá samkvæmish'finu og helgaði sig í ríkari
mæli uppeldi barnanna. Ilún eyddi mest-
um tíma í Sandringham höll. Hún hafði
yndi af hundum og hestum. Þá þótti hún
afar fær ljósmyndari og voru m.a. haldnar
sýningar á myndum hennar og bók með
ljósmyndum sem hún tók varð metsölu-
bók. Hún málaði, lék á píanó og hafði
yndi af tónleikum, jafnvel þegar heyrnin
var farin að daprast.
Hún elskaði hann
þrátt fyrir allt
Mörgum þótti ástæða til þess að hafa
samúð með Alexöndru og töldu hana vera
vanrækta af eiginmanninum íjöllynda. En
það er tæplega liægt að finna slíkum orð-
um stoð. Vissulega hefur framferði Ját-
varðar ekki aukið á gleði hennar en hún
umbar galla hans. Alexandra sagði við
Viktoríu systur Játvarðar að morgni brúð-
kaupsdagsins: „Þér haldið ef til vill að ég
giftist Bertie vegna stöðu hans, en jafnvel
þótt hann væri kúreki myndi ég giftast
honum og elska engan annan en hann.“
Eftir að Játvarður tók við konungdómi
sæmdi hann Alexöndru Garterorðunni ár-
ið 1901 og var hún fyrsta konan sem
hlaut þann sóma síðan dætur Henrys VII.
fengu þessa nafnbót. Játvarður lést árið
1910. í erfðaskrá sinni ánafnaði hann Al-
exöndru Sandringhamhöll og bjó hún þar
allt til dauðadags ásamt dóttur sinni Vikt-
oríu prinsessu. Alexandra dó 20. nóvem-
ber 1925 úr hjartaáfalli, þá rétt tæplega
81 árs gömul. Hún var jarðsett við Wind-
sorkastala.