Dagur - Tíminn Reykjavík - 10.05.1997, Qupperneq 4

16 - Laugardagur 10. maí 1997
®itgur-©mimt
MENNING OG LISTIR
Irmelin les upp fyrir börn og unglinga úr bókum sínum í Norræna húsinu kl. 12 í dag og heldur fyrirlestur á morgun kl. 16 á sama stað um nýjustu bók sína Hand i hand, sem
hún skrifaði ásamt systur sinni en engin fjölmargra bóka hennar hefur komið út á íslensku. My„d: pök
Vinur hennar sagði
að þœr systur vœru
óvanalega lánsam-
ar. Þœr hefðu
kynnst svo mörgu á
erfiðum uppvaxtar-
árum. Enda hefur
œskan orðið Irmelin
óþrjótandi innblást-
ur alla tíð...
Irmelin Sandman Lilius er
fædd árið 1936 í Finnlandi
og hefur gefíð út fjölda bóka
fyrir börn og fullorðna. Þessi
Utla kona (sem minnir helst á
huldukonu þar sem hún situr í
Norræna húsinu, horfir út í
þokuna og skammast yfir
ókurteisi íjallanna sem létu sig
hverfa í mistrið loks þegar hún
komst til sögueyjarinnar) er
stödd hér á landi. „Mig hefur
alltaf langað að koma til ís-
lands. Ég las þessar gömlu sög-
ur þegar ég var 8 ára. Ég bjó
þá hjá ættingjum mínum. fs-
lendingasögurnar voru á neðstu
hillunni þannig að ég lagðist á
gólfið og las. Ég skildi ekki af
hverju fólkið var svona reitt og
af hverju það þurfti að drepa
hvort annað lflca. En það var
eitthvað stórfenglegt umhverfis
þetta fólk og mig langaði til að
koma og sjá þetta landslag."
Prjónuðu ekki
Tove Janson (Múmínálfarnir) er
þekktasti finnski barnabókahöf-
undurinn hér á landi en sagt
hefur verið að sé Tove meistari
á sálfræðilega planinu þá sé
Sandman Lilius meistari ljóð-
rænunnar. „Ég byrjaði eiginlega
að skrifa áður en ég kunni að
skrifa. Mamma mín var rithöf-
undur þannig að það þótti bara
sjálfsagt að skrifa í íjölskyld-
unni. I sumum fjölskyldum var
dætrunum kennt að prjóna og
sauma en okkur var kennt að
skrifa."
Fyrstu bókina, ljóðasafn, gaf
hún út 19 ára gömul. Skömmu
síðar kom út fyrsta bókin um
hið únyndaða þorp Tulavall en
þær hafa orðið Qölmargar. Þessi
fyrsta gerist á síðari hluta 19.
aldar en í öðrum er farið langt
aftur í aldir þegar Tulavall var
að byggjast. „Bonadea er lítil
stelpa og hún er í raun minn
betri helmingur. Þegar ég flutti
til Hangö til að gifta mig var
erfitt fyrir mig að festa nýjar
rætur þar. Ég hafði manninn
minn, húsið og tengdamömmu
en þekkti ekkert annað. Þess
vegna fór ég að skrifa um litla
stelpu sem flutti frá munaðar-
leysingjahæli til lítils þorps,“
segir Irmelin og skrifaði sig
þannig frá einmanakenndinni í
Hangö og hefur nú búið þar í
40 ár.
Hönd í hönd
Fyrsta barnabók Irmelin var
lauslega byggð á eigin barn-
æsku. Nýjasta bók hennar,
Hand i hand, líka en hana skrif-
uðu hún og systir hennar í sam-
einingu enda Qallar bókin um
erfiða æsku þeirra. Þær voru á
töluverðu
flandri milli
foreldra, ætt-
ingja, heimilis
fyrir stríðsbörn
o.s.frv. á yngri
árum en for-
eldrar þeirra
skildu þegar
Irmelin var um
8 ára. Mamma
þeirra fluttist
burt, kom svo
aftur til að
reyna að koma
á sáttum en
varð fársjúk.
Hún reyndi að
fá dæturnar til
sín en þær systur vildu búa hjá
föður sxnum. „Þegar ég skrifaði
fyrstu bókina vildi ég ekki hafa
neina foreldra á sveimi þannig
að ég gerði út af við þá í fyrsta
kaflanum og svo lifðu söguhetj-
urnar hamingjusamlega til ævi-
loka,“ segir Irmelin og rekur
upp hlátur.
Bókin er þykk og mikil og
nær sögusviðið aftur til for-
feðra- og mæðra. En æska
systranna var líka viðburðarík
og lauk á mjög sársaukafullan
hátt þegar hún var fimmtán en
systir hennar 13. „Pabbi okkar
hafði gifst aftur og við elskuð-
um stjúpmóður okkar mjög.
Hún átti son með fyrri eigin-
manni sínum og þau höfðu rifist
mikið um forsjána á honum.
Fyrri eiginmaður hennar var
ekki alveg með sjálfum sér,
menn segja að hann hafi farið
„Þegar ég skrifaði
fyrstu bókina vildi
ég ekki hafa neina
foreldra á sveimi
þannig að ég gerði
út afviðþá í fyrsta
kaflanum og svo
lifðu söguhetjurnar
hamingjusamlega
til ceviloka... “
illa á geði í stríðinu. Hann hafði
byssu heima hjá sér. Faðir minn
og stjúpmóðir fóru heim til
hans að taka
son hennar frá
honum, því
það var illa
farið með
hann, þá skaut
fyrrum eigin-
maðurinn
hana, lögreglu-
mann, strák-
inn og sjálfan
sig.
Faðir miim
var svona
manneskja
sem tjáði ekki
tilfinmngar
sínar og þarna
lauk raunveru-
legu h'fi föður míns þó hann lifði
í mörg ár - og æsku okkar.“
Fantasían lýsir
tilfinningum
Barnabækur og fullorðinsbækur
eru yfirleitt ekki settar undir
sama hatt eins og sjá má á t.d.
lengd dóma, meðhöndlun gagn-
rýnenda og viðhorfum margra
rithöfunda. Irmelin segist ekki
skrifa með ákveðinn aldurshóp
fyrir hugskotssjónum. „Ég
skrifa sögurnar bara og svo er
það útgefandinn sem ákveður
eftirá hvort þær eru fyrir börn
eða fullorðna. Ég lít svo á að
fantasían sé leið til að lýsa til-
finningum. Það er ekki hægt að
sjá tilfinningar en þær eru mjög
raunverulegar samt sem áður.
Því verður maður að nota tákn
(auðvitað ekki meðvitað, segir
r
hún og bandar höndunum) það
eru sögurnar sem gerast og ég
hleyp á eftir til að halda í við
þær.“ Það eru svo þessar fant-
astísku sögur sem útgefandinn
markaðssetur iðulega fyrir
börn. Hún segir vandasamt að
gefa út nokkrar yfirlýsingar um
barnabækur sem heild. Auðvit-
að verði börn að langa til að
lesa en hún setur sig greinilega
ekki í stellingar fyrir lesendur á
barnsaldri. Sögurnar komi allar
frá annarsheims veruleika.
„Þegar ég var lítil fannst mér
að það væri lítil veröld aðeins
til vinstri við mig. Mig langaði
þangað en gat það ekki. Síðar
komst ég að raun um að eina
leiðin til að gera þessa veröld
sýnilega var að skrifa hana eða
teikna. Þaimig að ég gerði það.“
Tapað fyrir
íslendingum
Bækur Irmelin hafa tvisvar ver-
ið tilnefndar til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs. í bæði
skiptin fóru verðlaunin til ís-
lendinga, segir Irmelin kankvís
á svip. Fyrst til Snorra Hjartar-
sonar. „Þá sagði ég, jæja, hann
er gamall maður og á þetta
skilið frekar en ég.“ í seinna
skiptið runnu þau til Einars
Más Guðmundssonar. „Þá varð
ég frekar örg því þakið á hús-
inu okkar var í slæmu ásig-
komulagi og ég hefði sett verð-
launaféð í viðgerð. En síðan las
ég viðtal við Einar þar sem
hann talaði eitthvað um lekandi
þak og þá hugsaði ég með mér,
jæja góði, þú getur þá fengið
þau.“ lóa