Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1981, Qupperneq 10

10
DAGBLAÐIÐ &VÍS1R. ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1981.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
„Eru hungruð börn stefnumark sóslalismans?” segir á borðanum, sem Einingarmenn báru um
stræti en slíkt athœfi varðar allt að 5 ára fangelsi í dag, þegar herlögin eru gengin í gildi. — fsextán
mánuði fengu þeir að viðra hug sinn til misheppnaðrar efnahagsstefnu sósíalismans.
í sextán mánuði
fengu þeir að bera
höfuðið hátt
Járntjaldið dregið fyrirsólu í Póllandi
„Pólverjar! Borgarar hins pólska
alþýðulýðveldis!
Það er þjóðarherráðið, sem talar.
Að landi okkar steðjar dauðans
ógn.
Óþjóðhollar sundrungaraðgerðir
afla fjandsamlegra sósíalismanum
hafa hrundið þjóðfélaginu fram á
hengiflug borgarastyrjaldar. Stjórn-
leysi, lögleysa og ringulreið hafa lagt
efnahagslífið í rúst, svipt landið
öllum mætti, teflt sjálfstæðinu í
hættu og um leið tilveru þjóðarinnar.
í undirbúningi hefur verið um hrið
valdarán afturhaldsaflanna og það
ásamt hættu á hryðjuverkum gæti
leitt til blóðsúthellinga. . . ”
örþrrfaráð
Þannig hóf Wojciech Jaruzelski
hershöfðingi, formaður pólska
kommúnistaflokksins, forsætisráð-
herra, varnarmálaráðherra og nú
einnig oddviti herráðsins, sem tekið
hefur við stjórn Póllands, máls í
pólska sjónvarpinu, þegar hann á
sunnudagsmorgun kunngerði hinar
róttæku aðgerðir stjórnvalda i Var-
sjá.
Ekkert minna en lýsa yfir neyðar-
ástandi í landinu og að leiða i gildi
herlög þótti nægja til þess að hemja
afl verkalýðssamtakanna nýju í Pól-
landi. Slík ógn stóð hinum kommún-
isku valdhöfum af æ frekari frelsis-
og mannréttindakröfum hins pólska
verkalýðs. Enda hefur ekkert land
austan tjalds mætt jafn áræðnum og
eindregnum þrýstingi af hálfu jafn
fjölmenns hluta borgara sinna, eins
og Pólland eftir að Eining (eða Soli-
darinocs”) reis upp úr verkföllum
hafnarborganna við Eystrasalt I ágúst
í fyrra.
Nýbólan þandist út
Eins og umsetin í sínu valdavirki
neyddist Varsjárstjórnin fyrir sautján
mánuðum til að líða skipulagningu
verkalýðssamtaka, sem strax í upp-
hafi lögðu allt kapp á að vera laus
undan áhrifakrumlum kommúnista-
flokksins og starfa utan hinna lög-
festu stéttarfélaga, er allar götur
þöfðu staðið meira vörð um hags-
muni valdaklíkunnar fremur en gæta
hagsmuna verkalýðsins. En þver-
öfugt við vonir valdhafa hjaðnaði
þessi nýbóla aldrei, heldur þandist út
í að verða afl á bæði vinnumarkaðn-
um og einnig stjórnmálasviðinu. Til
mikillar skelfingar Kremlar, sem fyrr
á þessu ári kvaddi leiðtoga Póllands á
sinn fund í Moskvu og skipaði þeim
að koma reglu á sitt heimili. Þegar
Varsjárstjórnin sýndist vanmáttug til
þess að stemma stigu við uppgangi
Einingar, jukust stórlega áhyggjur
Moskvu.
Óx ásmeginn
Einingu óx jafnt og þétt máttur og
æ ofan í æ voru kommúnistaleið-
togar Póllands neyddir til auðmýkj-
andi eftirgjafar. Eining náði árangri
sem engan hafði órað fyrir, að gætii
átt sér stað austantjalds. Árangri,
sem engin andófshreyfing í Austur-
Evrópu, engir mannréttindaskilmálar
í Helsinkisáttmálum höfðu áorkað.
Hún fékk samþykktan verkfallsrétt,
rýmkun á ritskoðun, aðgang að fjöl-
miðlum. Henni óx nægilegur fiskur
um hrygg til þess að gera kröfur til
breytinga á stjórnarstefnunni og
knýja fram brottvikningar spilltra
flokkskurfa úr embættum. Forvígis-
menn seildust djarfari æ lengra í
umbótakröfum sínum.
Póhrerjar
uppreisnargjarnir
Þetta ástand er fjórða meiriháttar
uppúrsuða herskárra verkamanna
Póllands á þeim þrjátíu og sex árum,
sem liðin eru, síðan Moskvuþjálfaðir
kommúnistar mynduðu „stjórn al-
þýðunnar” þegar þeir náðu undir sig
völdunum í upplausninni I stríðslok.
— í júní 1956 marséruðu þúsundir
verkamanna til aðalstöðva flokksins í
Poznan, hrópandi: „Við heimtum
brauð! Við heimtum frelsi”.” Kröfu-
göngunni var tvístrað. Pólski herinn
braut öll mótmæli á bak aftur. Af
opinberri hálfu er viðurkennt, að það
hafi kostað 48 manns lífið, en tvö
hundruð og sjötíu hafi særzt.
— Fjórum mánuðum síðar buðu
frjálslyndari Pólverjar Moskvu byrg-
inn með tilburðum til hreinsana á
Stalínistum. Nikita Krúsjeff, sjálfur
leiðtogi Sovétríkjanna, hraðaði sér
til Varsjár til þess að koma vitinu
fyrii- Pólverja. Þeir neituðu að veita
honum áheyrn og vöruðu við því, að
Pólland væri reiðubúið að berjast.
Krúsjeff varð að láta i minni pokann,
og Wladyslaw Gomulka, sem sjö
árum áður var látinn víkja vegna
„endurskoðunartilhneiginga” og
ávallt síðan tortryggður af Moskvu,
var kallaður inn úr kuldanum til að
stýra kommúnistaflokki PóIIands.
Sama tiiefnið
t desember 1970 voru vinsældir
Lech Walesa, einn þeirra, sem
þoldi ekki lengur að horfa
aðgerðarlaus upp á kjör
þjóðar sinnar. Undir forystu
hans náðust ýmsar kjara-
bætur, en eftir að skriður
komst á fékk hann ekki hægt á
félögum sinum.
Gómulka uppgufaðar og verkamenn
skipasmíðastöðva við Eystrasalt risu
upp gegn óvæntum verðhækkunum.
Þeir boðuðu allsherjarverkfall, sem
herinn var enn á ný látinn bæla
niður. í skjóli skriðdrekanna voru
fjörutíu og fimm drepnir. En titring-
urinn skók stoðir flokksveldisins og
Gomulka var neyddur til að segja af
sér. Edward Gierek, harðleitur kola-
námumaður, þótti standa verkalýðn-
um nógu nær til þess að taka sæti
Gómulka. Gierek neytti færis og
kenndi hinum fráfarandi formanni
um öll vandræði Póllands.
Sumarið 1976 hitnaði í kolunum að
nýju. Aftur héldu verkamenn út á
strætin til þess að mótmæla verð-
hækkunum á nauðsynjavörum. Þeir
báru eld að skrifstofum kommúnista-
flokksins og dæmi voru til þess að
þeir slitu upp járnbrautarteina berum
höndum til þess að veita gremjunni
útrás. — Áður en sólarhringur var lið
inn hafði verðhækkunin verið aftur-
kölluð, en þá lágu sautján manns í
valnum. Neistinn hafði verið kveikt-
ur og innan tveggja mánaða hafði
fyrsta andófshreyfing Póllands verið
stofnuð.
JÚIÍ1980
Tilraunir Giereks til aukinnar
hagræðingar og til þess að færa
framleiðsluiðnaðinn til nútímalegri
hátta, sem leiða skyldi til bættra
kjara, báru ekki árangur. Pólland
sem skuldaði bönkum á vesturlönd-
um milljarða dollara, rak óðfluga til
vandræðanna í júlí 1980.
Enn og aftur voru það
verðhækkanir á nauðsynjum sem
kveiktu bálið. Kjötverð var hækkað
um 70% og á tveim vikum voru
80.000 manns komnir í verkfall i
Lublin. í fótspor þeirra fetuðu
verkamenn í Varsjá og í
skipasmíðastöðvum í Gdansk.
Það var í Gdansk fyrir sextán
mánuðum, sem áður óþekktur
rafvirki, Lech Walesa að nafni,
klifraði yir hlið Lenin-skipasmíða-
stöðvarinnar til þess að slást í hóp
félaga Sinna. Hann tók við for-
mennsku verkfallsnefndar þeirra.
Það var fyrsti slíki hópurinn í nokkru
austantjaldslandi. — Nokkrum
vikum siðar, þann 17. september hélt
hin óháða verkalýðshreyfing, sem
kallaði sig Soiidarinocs (Eining eða
Samstaða) sinn fyrsta landsfund.
Þessi sami Walesa varaði stjórnvöld
þá við því, að hin frjálsa og óháða
verkalýðshreyfing væri orðin of stór
tilþess aðhún léti hrekjast.
Óstöðvanleg þróun
Hinir opinberu fjölmiðlar Póllands
voru þá þegar farnir að ýja að því, að
hætta væri á íhlutun Sovétmanna.
Edward Baliuch forsætisráðherra var
vikið t hreinsun innan stjórnar og
innan flokksins. Hann var annar af
þeim forsætisráðherrum sem allir
höfðu skamma viðdvöl í stólnum.
Tíu ára formannsferill Giereks fékk
snöggan endi. Hjartakrankleiki var
sagður hindra áframhaldandi for-
mennsku hans. Stanislaw Kania,
áður lítt þekktur embættismaður
flokksins, tók við.
Leiðtogar Póllands glímdu við
þróun, sem átti sér ekkert fordæmi í
komúnístísku samfélagi. í hvert sinn
sem þeir létu undan síga fyrir
kröfum Einingar, hlutu þeir
ofanígjöf og föðurlegar áminningar
Kremlverja, sem vöruðu við af-
leiðingunum og hættunni af slíku.
Kania hafði aldrei fyrr keypt sér frið
hér, en upp spratt ófriðurþar.
Moskva ókyrrist
Seint í nóvember 1980 höfðu 25
sovésk herfylki tekið sér stöðu við
landamæri Póllands. Á vestur-
löndum kviðu menn því, að i'nnrás
væri á næsta leiti. Pólsku leiðtogun-
um tókst þó að sannfæra Moskvu
um, að þeir gætu sjálfir leyst sín
vandamál. Moskva sat á sér, en hélt
Varsjárstjórninni fast við efnið.
Pravda og Tass úthrópuðu Einingu
sem „eyðileggingarafl, sem stefndi í
stjórnleysi”. Kania sakaði Walesa og
félaga hans um að ala á hugmyndum
um að þeir væru stjórnarandstaða.
Wojciech Jaruzelski, sem varð
forsætisráðherra í febrúar á þessu
ári, náði samvinnu við Einingu um
hríð, þegar er hann mæltist til þriggja
mánaða hvildar á verkföllum. Smá-
skærum var þó haldið áfram. Og í
marz varaði Kreml Pólverja við því,
að fresturinn væri að renna út. Þeim
var sagt, að „snúa þróuninni við”.
/nnbyrðis
vaxtarvextir
Álengdar sýndist öllum Einingu
hafa mikið áunnizt. Myndu samtökin
hægja á sér og festa betur sína ávinn-
inga? Eða mundi sigurvíman renna
þeim til höfuðs og forystan ekki ætla
sér af? — í september síðasta hélt
Eining sitt fyrsta ársafmæli með
landsþingi, þar sem hinir róttækari
virtust ætla að bera hina hófsamari I
forystunni ofurliði. Nýjar kröfur um
hlutdeild starfsmanna í stjórnun
fyrirtækja, kröfur um frjálsar
kosningar og tilboð um að veita
aðstoð verkalýð í öðrum komm-
únistaríkjum til þess að fara að for-
dæmi Einingar. Með því að hóta að
segja af sér fékk Walesa hamið
æstustu félaga sína en ómurinn af
tveim síðasttöldu kröfunum þagnaði
raunar aldrei.
Þær kröfur ærðu Sovétstjórnina
og þá herskáustu innan pólska
kommúnistaflokksins, þar sem Jaru-
zelski hershöfðingi átti í skyldum
erfiðleikum og Walesa. 18. septem-
ber krafðist Kreml þess opinberlega,
að Varsjárstjórnin gripi til „ein-
arðra og róttækra ráða”.
Þolinmæðin
þraut
Ýmis teikn komust á loft, sem
bentu á að hverju dró. í síðasta
mánuði tóku pólsk yfirvöld að saka
Einingu um verkfalls-„tearrorisma”
og boðaði lagabreytingar til þess að
banna verkföll. Fyrir tíu dögum tóku
hinir opinberu fjölmiðlar að herma
ýmis ummæli — sum hljóðrituð —
upp á forvígismenn Einingar. Slitin
út úr samhengi mátti láta þau hljóma
ankannalega. Jafnvel eins og gripin
væru upp af leynifundi valdaráns-
samsærismanna.
Fyrir síðustu helgi ákvað Eining
að standa fast ásínum kröfum og
fyrri afstöðu. Boðuð voru allsherjar-
mótmæli 17. desember, þrátt fyrir
yfirlýsingar stjórnvalda um að slík-
um mótmælum yrði mætt af fullri al-
vöru og festu.
Stjórnin svaraði þeirri yfirlýsingu
með því að kalla til herinn. — „Við
höfum lengi sýnt Einingu þolin-
mæði,” sagði Jaruzelski, þegar hann
tilkynnti neyðarúrræðin.
Þolinmæði Moskvu var fyrir löngu
þrotin. Þá var pólska kommúnista-
flokknum ekki lengur sætt í
aðgerðarleysi.