Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1982, Blaðsíða 12

12
^frjálsf oháð daghlað \
f Útgáfufóiag: Frjáls fjölmiðlun hf.
Stjórnorformaöurog útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson.
Framkvœmdastjóri og útgáfustjóri: Hörður Einarsson.
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Ellert B. Schram.
Aðstoðarritstjóri: Haukur Helgason.
Fróttastjórí: Sœmundur Guðvinsson.
} Auglýsingastjórar: Pálí StefánssönOg Ingólfur P. Steinsson.
I Ritatjórn: Síðumúla 12—14. Auglýsingar: Siðumúla 8. Afgreiðsla, óskríftir, smáauglýsingar, skrífstofa:*
Þverholti 11. Sfmi 27022.
Slmi ritstjómar 86611.
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: Hilmir hf., Sfðumúla 12.
Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 10.
Áskriftarverð á mánuði 100 kr. Verö í lausasölu 7 kr. Helgarblað 10 kr.
Vestræn linkind oghræsni
Herlögin í Póllandi hafa ekki leitt til neins stjórn-
málaágreinings í Austur-Evrópu. Þvert á móti eru það
Vesturlönd, sem hafa sundrazt. Hérna megin járn-
tjalds er hver höndin uppi á móti annarri út af við-
brögðum við herlögunum.
Gagnkvæmar ásakanir um linkind og hræsni ríða
húsum. Engar tvær ríkisstjórnir þramma í takt. Hver
fer sínar eigin leiðir, oftast með hliðsjón af heima-
vandamálum fremur en sameiginlegum hagsmunum
hins vestræna heimshluta.
Hörðust er hin bandaríska gagnrýni á hendur
Vestur-Þýzkalandi. Hún á sumpart við rök að styðjast.
Ríkisstjórn Þjóðverja hefur veðjað of ákveðið, bæði
stjórnmálalega og peningalega, á austurstefnu og
ímyndaða slökun.
Þjóðverjar eiga 5% viðskiptahagsmuna sinna í
Austur-Evrópu. Þeir eru í fararbroddi samtaka ýmissa
ríkja Vestur-Evrópu um stóraukin kaup á gasi frá
Sovétríkjunum. Þeir virðast ekki geta litið upp úr
kaupsýslunni í austurvegi.
Vesturþýzk stjórnvöld hafa lagt sig i líma við að gera
lítið úr herlögunum í Póllandi og þætti Kremlverja að
baki þeirra. Þau hafa æmt minna en margir kommún-
istaflokkar í Vestur-Evrópu, svo sem hinn fjölmenni
Ítalíuflokkur.
Að þessu sinni hafa Frakkar verið harðari af sér.
Þótt undarlegt megi virðast, er sósíalistinn Mitterand
forseti mun eindregnari í afstöðu sinni til kommúnism-
ans í Austur-Evrópu en hinir hægri sinnuðu forverar
hans voru.
Frakkar hafa þó ekki alveg hreinan skjöld. í Efna-
hagsbandalagi Evrópu börðust fulltrúar þeirra gegn
stöðvun á sölu niðurgreiddrar mjólkur og kjöts til
Sovétríkjanna í kjölfar herlaganna, en fengu því ekki
framgengt.
Mest er hræsni Bandaríkjastjórnar, sem ber sér á
brjóst á opinberum vettvangi, en tekur í raun við-
skiptahagsmuni fram yfír hugsjónir. Dæmi þess er
leyfi International Harvester til að selja 300 milljón
dala tæknibúnað til Sovétríkjanna.
Verra er þó, að stjórnin vill ekki beita þeim efna-
hagslegu refsiaðgerðum, sem mundu verða Kreml-
verjum óþægilegust. Það væri bann við hinni miklu
kornsölu, sem Reagan forseti leyfði í sumar eftir þrýst-
ing frá bændasamtökum.
Carter, fyrrum forseti, hafði stöðvað kornsöluna
eftir hernaðaríhlutun Sovétríkjanna í Afganistan.
Bannið hafði og mundi enn hafa verulegt gildi, því að
uppskerubrestur er kerfislægur þar eystra ár eftir ár.
í ósamlyndinu væri Vesturlöndum nær að sameinast
um einfaldari og beinni aðgerðir gegn þeim aðila, sem
ber formlega ábyrgð á herlögunum, það er herstjórn-
inni í Póllandi, til dæmis með því að framlengja ekki
vanskilalán og veita ekki ný.
Auðvitað væri betra, ef Vestur-Evrópa og Banda-
ríkin gætu komið sér saman um að færa fórnir, Banda-
ríkin með því að neita sér um kornsölu og Evrópa með
því að neita sér um gaskaup. En um slíkt er tæplega
raunhæft að biðja.
Staðreyndin er, að Vesturlönd búa feitar og saddar
þjóðir, sem óðum hrekjast út í að vilja friðinn, hvað
sem hann kostar. Þær geta ekki neitað sér um neitt til
að halda uppi merki mannúðar og mannréttinda.
Hver þjóð heldur dauðahaldi í smáaura, sem hún
telur sig geta hagnazt um í viðskiptum við grjótharðar
rikisstjórnir Austur-Evrópu. Eins og Lenin spáði munu
þær í græðgi sinni selja Kremlverjum naglana í sínar
eigin líkkistur.
íslendingar ekki síður en aðrir.
Jónas Kristjánsson
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. MÁNUDAGUR 25. JANÚAR 1982.
Til vamar sósíalismanum—Seinni grein
Allaballar
falla á prófi
í fyrri kjallaragrein var því lýst
hvernig sótt er að sósialismanum
með þvi að rangsnúa marxismanum,
með því að nota Sovétríkin og A-
Evrópuríki sem grýlur og með því að
gefa dægurpólitík Alþýðubandalags-
ins út sem „sósíalíska baráttu”.
Meiramætti tína til. Ekki þó að þessu
sinni. í fyrri hlutanum var einnig
reynt að segja frá inntaki sósíalism-
ans í sem stystu máli. Er þá komið að
því að útskýra betur hvernig sóknin
gegn sósíalismanum fer fram. Og
verjast.
Sovéska og
pólska grýlan
Ef þjóðfélögin í Sovétríkjunum og
Póllandi eru sósíalísk þjóðfélög, þá
er sósíalisminn vond stefna. Ályktun-
in er rökrétt. Andstæðingar
sósíalisma þurfa ekki að hafa mikið
fyrir því að sýna samsvörun milli
ástandsins í þessum löndum og
marxismans. Klifun ráðamanna þar á
sósíalismanum leggur nefnilega
mikinn slaghamar í hendur andsósia-
lista. Enda eins gott fyrir þá síðar-
nefndu að reyna sem minnst að sýna
fram á að verk Kremlverja eða
pólskra stjórnvalda fylgi marxískri
stefnuþað tækistekki.
Marxisminn gerir allt eins ráð fyrir
að ríki geti horfið af braut sósíalískr-
ar þróunar eftir valdatöku vinnandi
fólks. t.d. ef það missir tök á nýju
ríkisvaldi sínu. Misskipting gæða eins
og í Póllandi eða skortur á lýðréttind-
um er í engu samræmi við sósíalisma.
Marxisminn greinir líka frá því að til
sé ríkiskapítalismi þar sem handhafar
ríkis og helstu embættismenn mynda
auðstétt (eða hluta hennar) er matar
eiginn krók og þar sem vinnuaflið er
eins og hver önnur vara.
Nú kann einhver að segja: „Ja,
góð er fræðikenningin en fram-
kvæmdin er verri og sýnir skipbrot
fræðikenningarinnar.” Því er til að
svara að marxisminn gerir hvorki ráð
fyrir að sett sé undir allan leka í sósía-
lísku þjóðfélagi með því að beita
honum né heldur að hann hafi svör
við öllum gömlum eða nýjum vanda-
málum. Öfugþróun í fyrstu sósíalísku
ríkjum heims átti strax í upphafi að
vera áþreifaniegur möguieiki. Þegar
barátta stétta heldur áfram, óhjá-
kvæmilega, í sósíalísku ríki, geta
lyktir orðið á hvern veginn sem vera
skal.
Ályktað í hring
Hér er ekki rúm til að greina frá
ýmsum séreinkennum sovésks efna-
hagsskipulags eða Comecon-banda-
laginu. En er það eitthvað ósennilegri
merkimiði en sósíalismi þegar stað-
hæft er að ríkiskapitalismi ráði þar
ferðinni? Rífi menn ekki marxíska
frasa úr samhengi eða heita ábyrgða-
menn APN-fréttarits, þá er
óumdeilanlegt að versnandi lífskjör í
langa tíma, nær algjör skortur á
borgaralegum réttindum, gífuriegur
launamunur.árásarstyrjaldirog þjóð-
erniskúgun eiga ekkert skylt við rit
marxismans. Við getum deilt um
hvað nefna skal forréttindaklíku
Comecon-ríkjanna, hvenær og
hvernig sósíalískri þróun var snúið
þar við og hvaða þættir marxismans
auðvelduðu slíkt slys. Þetta á jafnt
við um vinstri og hægri menn. Fyrr
eða síðar neyðir aukin þekking
Að taKa áhðBttu
Fyrir nokkru sagði hinn ágæti
sagnaþulur, Magnús Magnússon, sá
sem stendur fyrir þáttunum um vík-
ingana i sjónvarpi, merkilega dæmi-
sögu. Sagan var af Islendingum á
Grænlandi og hafði geymzt í munn-
mælum eskimóa þar, mann fram af
manni, löngu eftir að byggðir landa
okkar á Grænlandi voru okkur týnd-
ar. Sagan hljóðar eitthvað á þessa
leið, ef ég man hana rétt: Eskimói og
íslendingur ákváðu að reyna með sér
í skotfimi af boga. Þeir skyldu fara
upp á háan klett og skjóta þaðan á
skinn, sem breitt yrði úr, fyrir neðan
klettinn. Sá sem hitti nær miðju
skinnsins sigraði.
En nú vildi fslendingurinn hafa
eitthvað meira í húfi. Hann heimtaði
að þeim sem tapaði, yrði hrint fram
af klettinum, en það var vís bani.
Þetta fannst eskimóanum fráleitt og
þverneitaði, en fjöldi íslendinga, sem
voru þarna staddir, stóðu með landa
sínum í þessari kröfu og linntu ekki
fyrr en eskimóinn lét til leiðast. ís-
lendingurinn skaut fyrst og hitti ekki
einu sinni skinnið. Eskimóinn skaut
þá og hæfði ör hans skinnið i miðju.
Nú sagði íslendingurinn honum að
hann mætti hrinda sér fram af klett-
inum en eskimóinn færðist undan því
enn sem fyrr. En íslendingurinn sat
fast við sinn keip og á endanum
hrintu landar hans honum fram af
brúninni og beið hann þegar bana af.
Reginmunur á lífs-
skoðunum
Þessi saga af samskiptum eskimóa
og íslendinga hefur geymzt í munn-
mælum meðal hinna fyrrnefndu
mörg hundruð ár, en hvers vegna?
Hvað á þessi saga að segja þeim?
hvers vegna er hún þeim svona eftir-
minnileg allan þennan tíma? Hver er
skilningurinn eða boðskapurinn sem
ber þessa sögu uppi?.
Þarna hittust tveir gjörólíkir heim-
ar í hugsunarhætti, viðhorfum og
menningu. Sagan á að undirstrika
þennan mismun í augum eskimóa.
Þetta er dæmisaga og sem slik er hún
stílfærð, algjör, fráleit og öfga-
kennd. Línur eru dregnar sterkar og
blæbrigði í lágmarki.
Það sem mér finnst koma sterkt
fram í þessari sögu er hinn frjálsi og
óbundni vilji íslendingsins. Hann er
eingöngu háður eigin vilja og tekur
afleiðingum þess. Hann vill og má
taka áhættu og gerir það. Slíkt finnst
eskimóum svo fráleitt að sagan um
það geymist meðal þeirra mann fram
af manni. í þessari sögu kristallast sá
reginmunur sem er á lífsskoðunum
þessara tveggja menninga. íslending-
urinn er fulltrúi vestræns menningar-
arfs, sem leyfði einstaklingi að taka
áhættu. Þessi viðhorf drógu þá um
allan heim og víðar. Víkingar sigldu
Jóhann J. Ólafsson
til Færeyja og námu þær. Það tókst.
Til fslands. Það tókst. fslendingar
námu Grænland. Það mistókst. Þeir
reyndu að nema Vtnland en tókst
ekki. Með höppum og glöppum
þreifuðu þeir sig áfram inn í hið
óþekkta.
Á sama tíma eru eskimóar búnir
svo algjörlega að laða sig að staðhátt-
um að hjá þeim breytist ekkert í þús-
undir ára. Þeir þekkja sín takmörk
fullkomlega og fara ekkert út fyrir
þau. Auðvitað hafa þeir þurft að
taka áhættu innan þessara marka í
daglegu lífi en ytri mörkin eru þeim
lög sem enginn vogar sér að brjóta
gegn. Það hefur enginn tilgangur ver-
ið lögmætur annar en sá sem stuðlaði
að viðhaldi daglegs lífs innan þekktra
takmarka kynslóðanna öld fram af
öld. Auk þess hefur algjört sameign-
arkerfi lamað allan vilja til frum-
kvæðis og haldið mönnum föngnum í
samfélagi þeirra. Svona hefur þessi
þjóðflokkur lifað í árþúsundir á
norðurströnd Ameriku, með rikustu
álfu hnattarins fyrir sunnan. Þeir
gátu gengið til Argentínu þurrum fót-
um og til alls þess á milli. En samt
fara þeir ekki út úr sínu vetrarríki.
Þeir eru orðnir algjör hluti dýralífsins
á svæðinu.
En hvers vegna leitar þetta fólk aldr-
ei suður á bóginn til sólríkari landa,
þar sem lífsbaráttan er léttari? Þeir
hætta sér ekki út fyrir þann heim sem
þeir þekkja gjörla. Líklegt er að suð-
lægari veiðiþjóðir hafi helgað sér
landsvæði fyrir sunnan með merkj-
um líkt og veiðidýr gera og varið
þessi svæði. Eskimóarnir hafa þekkt
^ „Ef við göngum of iangt fram í því aö
draga úr áhættu einstaklinga til frum-
kvædis, hefst hnignun, sem endar í
stöönun...,” segir Jóhann J. Ólafsson í grein
sinni.