Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.1982, Blaðsíða 1

M/MSBIAÐWÆIBIM
HELGARBLAÐ 2
48. TBL. — 72. og 8. ÁRG. - LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1982.
fiýálst, úháð dagblað
Ertu hjátrúarfuííur?
Ertu hjátrúarfullur? Færðu
fyrir hjartað, ef svartur köttur
hleypur fyrir bílinn hjá þér.
Hafa tölurnar 7 og 13 einhverja
sérstaka merkingu í huga
þínum? Byrjarðu aldrei á neinu
á mánudögum? Er það
hamingjumerki að finna fjögra
laufa smára? Og óhamingju-
merki að brjóta spegil?
Krossarðu fingurna ef þú vilt
að eitthvað gangi vel? Ferðu á
krossgötur á Jónsmessunótt og
óskar þér einhvers? Svona
mætti lengi telja.
Flestir svara þessu sjálfsagt
neitandi, en er samt ekki stutt í
hjátrúna hjá okkur flestum?
Það er auðvelt að brosa og sýna
umburðarlyndi gagnvart þess-
um bábiljum, en ýmislegt virð-
ist þó benda til, að þau fornu
hindurvitni gangi enn þann dag
í dag ljósum logum.
Hefðinni erhaidið við
Fyrir stuttu var ég við brúðkaup og
þegar búið var að pússa saman brúð-
hjónin með pomp og prakt og þau
gengu út úr kirkjunni, var þar saman
kominn hópur vina og kunningja, sem
létu hrisgrjónum rigna yfir hjónin
ungu. Hvort unga fólkið gerði sér grein
fyrir merkingu þess, er ekki gott að
segja, en forn hindurvitni segja þetta
frjósemistákn. Aðalatriðið er þó, að
hefðinni er haldið við.
Hjétrúin er
jefngömul menninwn
Hjátrúin á sér langa sögu og á rætur
allt aftur til heiðni, í sumum tilvikum
Um hjátrú og hindurvitni
að minnsta kosti. Þegar forfeður okkar
lifðu í heimi, sem þeir þekktu lítið sem
ekkert til, vonin og óttinn skiptust á i
lífi þeirra, eins og skin og skúrir.
Þannig getur sú hjátrú, sem okkur
virðist fáránleg og jafnvel hlægileg í
dag, hafa verið stunduð af for-
feðrunum í fúlustu alvöru, þeir trúðu
statt og stöðugt, að það að trúa á hin
fornu hindurvitni og bábiljur væri
leiðin til betri lífskjara.
Meistarar í fræðunum telja, að á 11„
12. og 13. öld hafi hjátrú þjóðarinnar
ekki verið meiri en nú. Menn voru
trúaðir á drauma og ýmsa dularfulla
atburði álíka mikið og enn í dag. Á 14.,
15. og 16. öld eykst hjátrúin, og
einkum þó þegar kemur fram á 17.
öldina. Lærðir menn trúðu því á þeim
tímum, að til væru tröll og alls konar
vættir, og þá varð galdratrúin að land-
plágu hér á landi sem annars staðar.
Þegar menntamenn íslendinga á 18.
öld reyndu að spyrna fæti gegn hjá-
trúnni komust þeir að raun um, að þar
var við ramman reip að draga og varð
býsna lítið ágengt.
Mergvísieg hjátrú
í sambendi
við eidfjöii
Gegnum tíðina hefur margvísleg
hjátrú í sambandi við eldfjöll tíðkazt.
Lofteldar eða eldglampar i lofti,
óvanaleg glampaskin og slíkt trúðu
menn að bóðaði eldgos og er svo að sjá
sem það hafi þótt rætast, til dæmis
fyrir Kötlugosið 1755. Alkunna er trúin
sú um Heklu, að þar undir væri helvíti,
og þóttust menn enda hafa séð árana
og hina útskúfuðu þar vistaða; hrafnar
með glóandi járnklær og járnnef áttu
að eiga þar heima, og fóru margar
sögur af því. Vist er, að enginn þorði
fyrir sitt litla líf að koma nálægt Heklu
gömlu, fyrr en Eggert Ólafsson og
Bjarni Pálsson lögðu í það 1750 og
þóttu menn þá úr helju heimt hafa, er
þeir komu til baka úr þeirri för. í
Skaftáreldum 1783 komust á kreik
sagnir um ýmsa ískyggilega fyrirboða
þess eldgoss. Mörg vatnaskrímsl áttu
að hafa sézt í Feðgakvísl í Meðallandi
og eldhnettir liggjandi á jörðu hjá
Steinsmýri. Sumir þóttust heyra undar-
leg hljóð í jörðu og aðrir klukknahljóm
í lofti. Enn aðrir þóttust hafa orðið
varir við svonefndar pestarflugur,
gular og svartar og rautt regn átti að
hafa fallið þar eystra vorið 1783. Þá
áttu lömb og kálfar að hafa fæðzt með
vanskapnaði. Átti til dæmis lamb eitt
að hafa fæðzt með hræfuglsklær á
fótum í stað lagklaufa.
Biskuper þurftu
eð vígje björg
Samskonar trú hefur allt fram á
vora daga verið á fulgabjörgum ýmsum
hér á landi, að þar væri ekki mennsk-
um mönnum óhætt að stíga, nema þar
sem biskupar og aðrir helgir menn og
þeir, sem menn höfðu trú á, höfðu vigt
bjargið. Var svo til dæmis lengi vel og
eimir kannski eitthvað eftir enn um
Látrabjarg, Grímseyjarbjarg, Hæla-
víkurbjarg og Drangey.
Dreumvitranir
og stórtíðindi
Meðan hjátrúin var mögnuðust á 17.
öld, fengu menn margar draum-
vitranir, sem áttu að boða stórtíðindi.
Sáu menn ýmsar sýnir, vopnaða
riddara ríða um loftin blá eða sverð á
himnum eða vígabranda og -hnetti.
Allt boðaði þetta styrjaldir og óáran og
skaut mörgum skelk í bringu.
Lagarfljótsormurinn og
eðrir vetnaskrattar
Þá trúðu menn, að sum staðar héldu
til ýmsar forynjur og óvættir, og gengu
rvklar og margar sögur af þeim, svo
sem óvættinni í Siglufjarðarskarði.
Steypti hún sér eins og myrkur flóki
eða ský yfir þá, sem yfir skarðið fóru.
Svipaðar sögur fóru af Vogastapa, en
þar þóttust menn sjá einhverja veru á
flökti og varð mörgum manninum illt
við þá sýn.
Lengi hefur verið mikil trú á vatna-
skrímslum í hinum ýmsu ám og vötnum
hérlendis. Magnaðastur þeirra allra er
ormurinn í Lagarfljóti og ganga enn
þann dag í dag sögur af honum. Þar á
og að vera fullt af margskonar
óvættum, og voru þeir hættugripir við
að eiga. Einnig eiga að vera á ferli
einhver kvikindi i Þingvallavatni,
Skorradalsvatni, Svínavatni, Hvítá og
Þjórsá, svo einhverjir staðir séu
nefndir.
„Þór hefnist
fyrir þetta "
Þjóðtrúin hefur haldið því frant, að
glæpsamlegt athæfi eða illa þokkuð
framkoma fengi ætíð refsingu á ein-
hvern hátt í þessu lífi, ,,að mönnum
hefndist fyrir”, þegar þeir gerðu
eitthvað verulega Ijótt og syndsamlegt.
Þannig hefndist Gissuri biskupi
Einarssyni fyrir að taka ofan krossinn í
Kaldaðarnesi, Þorvarði Eiríkssyni,
formanni Krossreiðar, hefndist hræði-
lega fyrir meðferð hans á Magnúsi á
Krossi, Daði í Snóksdal fékk þung
gjöld fyrir breytni sína við Jón biskup
Sjá næstu síðu

Nýtt, betra og sykurlaust