Dagblaðið Vísir - DV - 10.03.1982, Side 13

DAGBLAÐIÐ & VlSIR. MIÐVIKUDAGUR 10. MARZ 1982.
13
Glundroðakenningin hef ur sannast
Þá er stjórnkerfisnefndin loksins
dauð, og allir Reykvíkingar varpa
öndinni léttara. Ekki þar fyrir, að
eftir kosningar hefði hún hvort eð er
sálast, en það var skemmtilegra að
láta vinstri flokkana vinna verkið
sjálfa. Og dauði þessarar nefndar
sannar að glundroðakenning okkar
sjálfstæðismanna er rétt.
Það er farinn að koma glímu-
skjálfti i menn vegna kosninganna.
Við sjálfstæðismenn bíðum eftir
kosningum með óþreyju.
Um vinstri menn á sagan við, þegar
Alechin kom að tefla síðustu einvígis-
skák sína við Capablanca, — þá
sagði rússneski meistarinn: ,,Nú situr
hann þarna inni og bíður, — hann
veit að hann er búinn að tapa.”
Glundroðinn að
komaíljós
Vinstri menn óttuðust fátt meira en
að ósamlyndi þeirra um stjórn borg-
armálefna spyrðist út. Þess vegna
gripu þeir einlægt til þess ráðs, ef
ágreiningur varð að fresta afgreiðslu
mála, eða setja málin í nefnd, meðan
þrístjórarnir væru að koma sér sam-
an um einhverja lausn. Og með því
að ágfeiningur var um marga hluti,
varð mörgu að fresta og gera hrossa-
kaup meiri en tíðkast meðal stjórn-
málamanna.
Ekki man ég nákvæmlega fyrir
hvað framsóknarmenn voru að
borga, þegar þeir samþykktu að
kaupa Ikarusvagnana, þvert gegn
ráðleggingum allra embættismanna
borgarinnar, sem um málið fjölluðu,
þ.á m. sjálfs borgarstjórans. Ekki
man ég heldur, hvað alþýðuflokks-
menn fengu í staðinn. En það á að
rísa hér stórmarkaður á hafnarsvæði
SÍS, þvert gegn skipulagi og Björgvin
Guðmundsson er orðinn forstjóri
BÚR.
En mál hafa verið látin reka á reið-
anum, ert smátt og smátt er glundroð-
inn að koma i ljós. Athafnaleysið
sannar hann ekkert síður en athafn-
irnar.
Egill Skúfí og Koch
iNew York
Allt frá því að Jónas sagði Þórarni
Þórarinssyni að skrifa um það í Tím- „
ann, að Roosevelt væri framsóknar-
maður, hefur Þórarinn af og til knýtt
alsaklausa Bandaríkjamenn við
Framsóknarflokkinn. Nú síðast hef-
ur Þórarinn sett fram þá kenningu,
að Koch, borgarstjóri í New York, sé
framsóknarmaður, og njóti stuðn-
ings manna úr öllum flokkum í þeirri
borg. Þórarinn dregur síðan fram-
sóknarályktun af þessu og segir: Egill
Skúli er studdur af öllum vinstri
flokkunum. Hann er sameiningar-
tákn eins og Koch. Hví ekki að sam-
einast um hann eins og þeir gera 1
New York?
Nú þarf ekki að fara mörgum orð-
um um það, að mjög fétt sameinar
Egil Skúla og Koch í New York. Og
það sem skilur helst í milli er, að
Koch er pólitískur foringi 1 borg
sinni, en Egill er ópólitískur embætt-
ismaður í Reykjavík. Ágætur emb-
ættismaður en maður, sem ekki hefur
umboð til þess að taka nokkra
stefnumarkandi ákvörðun.
Minni vöM
en bæjarstjóri
En er Egill Skúli borgarstjóri þá
ekki valdsmaður eins og fjölmargir
bæjarstjórar á íslandi? kynni einhver
að segja.
Haraldur Blöndal
Og svarið er, að svo er ekki. Flestir
bæjarstjórar eru 1 raun leiðtogar meiri-
hlutans í bænum. Þeir eru hið ráð-
andi afl og vilji þeirra er þyngri á
metunum en minni háttar ágreiningur
um bæjarmálefni. Vinstri flokkarir
hafa hins vegar gert borgarstjóra-
embættið að valdalitlu embætti, svo
valdalitlu, að borgarstjórinn ræður
minna um málefni Reykjavíkurborg-
ar en meðalsveitarstjóri úti á landi.
Og er þess að geta, að einstaka
sinnum koma upp mál, þar sem núv.
borgarstjóri er látinn koma fram
með full völd. Það er þegar gera þarf
óvinsælar ráðstafanir, sem enginn
vinstri flokkanna þorir að leggja nafn
sitt við.
Allir vita hins vegar, að forseti
borgarstjórnar leggur á það áherslu
að koma fram, ef ljósmyndari er
nærstaddur sbr. vísu Flosa:
Loksins kom að því, seint þótt sé,
sem að ég löngum þráði,
að ég fse að kveikja á jólatré,
þvf ég er i borgarráði.
Þessuveröur
aöbreyta
Sjálfstæðismenn hafa alltaf verið
þeirrar skoðunar, að borgarstjóra-
embættið sé í eðli sínu pólitískt vegna
þeirra mörgu ákvarðana, sem borgar-
stjórinn þarf að taka og sakir hefðar
embættisins. Stjórn vinstri manna í
Reykjavík frá síðustu borgarstjóinar-
kosningum hefur sannað, að þessi
kenning sjálfstæðismanna er rétt.
Það dugir ekki til langframa að
semja þurfi milli ólikra flokka um
hin smæstu mál, að æðsti embættis-
maður borgarinnar, maður á háum
launum, skuli vera settur hjá, en af-
greiðslur fari fram á skrifstofum
vinstri flokkanna.
Þessu verður að breyta, og að því
þurfa allir stuðningsmenn sjálf-
stæðismanna að standa saman í þess-
um kosningum.
Ég var fyrir skömmu á fundi, þar
sem maður kvartaði við Albert Guð-
mundsson um niðurröðun á lista
sjálfstæðismanna. Albert svaraði
snöggt: Haft verið ágreiningur um
röðun á listann, þá er því máli lokið.
Nú stöndum við saman og náum borg-
inni aftur. Það er mikilvægara en ein-
hver listaröð. Haraldur Blöndal
a „Vinstri flokkarnir hafa hins vegar gert
™ borgarstjóraembættið að valdalitlu emb-
ætti, svo valdalitlu að borgarstjórinn ræður
minna um málefni Reykjavíkurborgar en
meðalsveitarstjóri úti á landi,” segir Haraldur
Blöndal í grein sinni þar sem hann fjallar m.a.
um borgarstjóraembættið í Reykjavík.
Vatnsskortur virkiana
Einhvern tíma á síðastliðnu hausti
minntist ég á orkuskort í sjónvarps-
fregnum, eins og við gerum stundum.
Vanalega setjum við þá fram hlýjar
óskir um regn og yl á hálendinu. En
að þessu sinni lét ég það fylgja, að
það væri ekki rétt, sem haldið væri
fram, að einhver sérstakur vatns-
skortur hefði verið á virkjanaslóðum
undanfarin ár. Skýringuna á orku-
skorti taldi ég hins vegar vera mistök
í sambandi við Búrfellsvirkjun.
Nú varð fjarðafok. Auk þess sem
Landsvirkjun kærði mig fyrir veður-
stofustjóra og fréttastofu sjónvarps
var mér uppálagt að senda Lands-
virkjun nánari grcinargerð, svo að
hægt væri að eyða þessum misskiln-
ingi, eins og það var orðað. Nú er ég
loksins að verða við þessari ósk.
Óeðfílegt veðurfar seinustu
ár?
Síðan þetta gerðist hefur komið
enn betur í Ijós, að vatnsskortur
hefur ekki verið af náttúrunnar völd-
um á hálendinu síðustu ár. Fyrst er
þess að geta sem birtist í greinargerð
frá Landsvirkjun sjálfri í Dagblaðinu
og Vísi 26. febrúar. Þar er viður-
kennt, að rennsli hvers árs hafi ekki
farið neðar en eðlilegt má teljast.
Það stendur hins vegar eftir af fyrri
yfirlýsingum stofnunarinnar, að
skipting rennslis milli sumars og vetr-
ar hafi v.erið óhagstæð, vetrarrennsli
liafi minnkað að tiltölu, og látið að
þvi liggja, að við slíku hafi ekki verið
ástæða að búast. Þetta þarl' því að
athuga frá veðurfræðilegu sjónar-
miði. J
Meginorsök þess að rennslið hefur
að nokkru leyti færst frá vetri til
sumars er þessi: Vetur hafa almennt
verið heldur kaldari undanfarin ár en
þeir voru hina fremur mildu áratugi
næst á undan. (Þó hefur sá kuldi ekki
verið neitt óeðlilegur né ókvæntur,
sjá síðar). Afleiðingin er sú, að vetr-
arhlákur hafa verið færri og minni en
áður var, vetrarsnjórinn hefur fengið
að liggja óáreittari fram á sumar. En
nteð vori og sumri hafa leysingar
auðvitað fleytt þessari vetrarúrkomu
fram í Þjórsá, þannig að rennslið
hefur þá aukist á kostnað vetrar-
rennslis, Þetta er nú gott og blessað
og ósköp náttúrlegt. En þá komum
við aftur að spurningunni: Var ekki
ástæða til að ætla, að þessi kuldi gæti
komið? Athugum það:
Hiti hefur verið mældur í Stykkis-
hólmi síðan 1845: Tökum nú árin
1846—1975, samtals 130 ár, ogskipt-
um þeim i fimm jafnstóra hitaflokka,
26 ár hvern. Skoðum síðan, hvernig
fimrn síðuslu ár skipta sér i þessa
flokka, sem allir urðu að teljast jafn-
líklegir fyrirfram. í kaldasta flokk
féllu tvö ár, þó bæði fyrir ofan hila-
meðaltal þess flokks. í næstkaldasta
hópi var ekkert ár; eitt í ntiðlungs-
flokki, og tvö í þeim næsthlýjasta.
Hér er ekki hægt að tala um neitt telj-
andi frávik frá því sem búast mátti
við, enda þótt þessi ár væru svalari en
algengast var árin 1925—1965.
Úrkomumælingar við Búrfell og á
Kirkjubæjarklaustri benda ekki held-
ur til þess, að hlutfall vetrarúrkomu
miðað við sumarúrfelli hafi verið
lægra þessi síðustu fimm ár en áður.
í rennsli Þjórsár seinustu ár hefur
sem sagt ekkert gerst, sem átti að
koma á óvart, ef skoðuð voru fáanleg
gögn um veðurfar og vaðið haft
nokkuð fyrir neðan sig.
Mistök við Búrfefí?
Þá er komið að þeirri staðhæfingu
minni, að með virkjun við Búrfell
hafi verið gerð mistök (og þá að
sjálfsögðu mannleg).
Eins og Sigurjón Rist, fremsti
vatnafræðingur okkar, segir i stuttri
grein í Dagblaðinu og Vísi 2. mars,
eru þessi grundvallarmistök fólgin í
skakkri virkjanaröð. Fyrir þessu eru
fyrst og fremst veðurfræðileg rök.
Áður en Búrfellsvirkjun kom til,
þekktu virkjanafræðingar okkar til
þess að vegna ísmyndunar í ám á há-
lendinu er skynsamlegt að virkja
þannig, að byrjað sé efst í hverri á.
Fyrir ofan efstu virkjun þarf vitan-
lega hæftlega stór miðlunarlón til
þess að jafna sumar- og vetrarrennsli.
Auk þess þarf sérstakt minna lón við
hverja virkjun. Frá hverri virkjun að
þeirri næstu á að vera svo lítill halli,
að árstraumurinn hræri ekki krapi
frá yfirborði niður i vatnið. Tilgang-
urinn er að ána leggi sem fyrst í vetr-
arfrostum og hún haldist á sem trygg-
ustum ís yfir veturinn. Með því er ár-
vatnið varið best gegn kælingu, sem
annars veldur tvenns konar erfiðleik-
um:
1) íshroði og krap myndast í straum-
harðri ánni milli skara og stíflar inn-
tak næstu virkjunar fyrir neðan að
nokkru eða öllu leyti.
2) virk ismyndun verður í inntaksrist-
um virkjunar i frostköldu vatninu,
enda þótt isinn séskilinn frá.
Samkvæmt þessu var til dæmis
eðlilegt að byrja á Sigölduvirkjun, en
virkja síðan Hrauneyjarfoss,. enda
Itefur sú röð út af fyrir sig reynst
ágætlega, hvað isavandamál snertir.
Næst gat svo komið Sultartanga-
virkjun, sem stöðvaði allt ísskrið úr
Efri-Þjórsá og mundi skila íslausu
vatni niður í þá hæð, að Þjórsá yrði
hæfilega lygn á leið sinni niður að
Búrfelli, eða þá að virkjað yrði beint
fráSultartanga niður í Fossárdal.
En þessi náttúrlega röð var ekki
valin, heldur byrjað á Búrfelli, þar
sem straumhörð áin fleytir fram firn-
um af is og krapi, auk mikils aur-
burðar. Til þess að þessi óhroði belji
ekki beint inn í aflvélarnar, verður að
sóa feiknalega úr miðlun Þórisvatns,
einkunr til þess að ryðja ísskriðinu
fram hjá, án þess að vatnið, sem í
þetta hefur verið safnað að sumrinu,
gefi af sér nokkra orku hjá Búrfelli. í
öðru lagi sýnir sig, að í hörðum frost-
um, en einkum þó í skafrenningi, er
rnikið krap eftir í vatninu, sem isnum
hefur verið fleytt af. Til þess að eiga
ekki á hættu að það fylli Bjarna-
lækjarlónið fyrir ofan virkjunina
verður þá að takmarka rennslið og
draga úr afköstum Búrfellsvirkjunar,
stundum mikið. Það kallar aftur á,
að fleiri vélar séu ræstar við Sigöldu.
Þar með er enn meira miðlunarvatni
eytt úr Þórisvatni en sjálf isskolunin
útheimtir, án þess að með því séu af-
köst Búrfellsvirkjunaraukin.
Það er fyrst og fremst þetta, sem
veldur því, hvað Þórisvatn endist illa
yfir veturinn, þótt stórt sé. Þess
vegna er þetta virkjanakerfi svona
óskaplega næmt fyrir loftslagsbreyt-
ingum, þótt þær séu fullkomlega inn-
an þeirra takmarka, sem búast má
við.
Er þetta aðeins skaði stór-
iðjunnar?
Nú heldur Landsvirkjun því fram,
að yfir þessu þurfi landsmenn ekki
svo mjög að kvarta, þar sem orku-
skömmtun hafi komið niður á stór-
iðjunni einni. En ekki má gleyma
tekjutapi Landsvirkjunar, sem þessi
skerta orkusala hefur valdið, en það
hækkar auðvitað orkuverð innan-
lands. Auk þess hefur þessi virkj-
anaröð, eins og kemur fram hér á
eftir, öll iniðast við, að orkuverð til
stóriðju reiknaðist sem allra lægst, og
allt lendir þetta á innlendu orkukaup-
endunum.
Hvað ofíi mistökunum?
Ég sagði, að áður en Búrfellsvirkj-
un kom til, hefðu virkjanamenn vitað
i hvaða röð væri yfirleitt hagkvæm-
ast að virkja hverja á. Hér höfðu þeir
meira að segja sér til stuðnings mcrki-
legt framlag Sigurjóns Rist i grein
hans um Þjórsárísa. Einnig hafði
verið bent á, að ekki væri skynsam-
legt að reikna áfram með því mikla
hlýindaskeiði, sem hafði þá staðið
um alllangt skeið. Þyngst hefðu þó
átt að vega skoðanir Sigurðar Thor-
oddsens, sem nú skipar heiðurssæti
meðal virkjanafræðinga okkar.
Hvernig gat þetta þá gerst?
Jú, orsökina má rekja til
ráðamanna þjóðarinnar, sem á
þessum árum höfðu áhuga á að konta
upp erlendri stóriðju í landinu. Hinir
erlendu stóriðjuhringar settu fram,
eins og endranær, harðar kröfur um
ódýra orku, og menn vildu mikið til
vinna að verða við þeim. Aðferðin til
að koma því kring var þessi:
Kjallarinn
Páll Bergþórsson
Með sérstökum reikningsaðferðum
mátti halda því fram, að við Búrfell
mætti fá einstaklega ódýra orku, þvi
að þar var mikil fallhæð og mikið
rennsli, að minnsta kosti að jafnaði
yfir árið. Sem allra minnst var gert úr
áhrifum istruflana , og nauðsynleg-
um miðlunarmannvirkjum var skotið
á nokkurn frest, svo að kostnaðinum
af þeim væri hægt að sleppa í út-
reikningi orkuverðs. Þessi mikli
kostnaður lá ekki aðeins í Þórisvatns-
miðlun, heldur einnig ýmiss konar
aðgerðum og mannvirkjum við ána
fyrir ofan Búrfell. Þar til má líka í
rauninni reikna þriðju aflvélina i Sig-
öldu, sem er að mestu varaskeifa
fyrir Búrfell, þegar verst gengur þar.
Og nú seinast bætist við væntanleg
Sultartangastífla, sem þjónar þeim
tilgangi einum um sinn að lappa upp
á rekstur Búrfellsvirkjunar. Það er
þó vandræðaleg lausn og mjög ill
nauðsyn að reisa þessa orkulausu
„virkjun” fyrjr hundruð miljóna, en
þar erum að greiða enn einn skattinn
fyrir ásóknina í erlenda stóriðju fyrir
nærri tuttugu árum.
Sem sagt, rök hinna reyndari sér-
fræðinga voru látin lönd og leið og
oeðlileg virkjanaröð valin, byrjað á
skökkum enda, allt til þess að þókn-
ast skammsýnum ráðamönnum þjóð-
arinnar. Þetta munu nú viðurkenna
flestir yngri virkjanafræðingar. Það
ættu formælendur Landsvirkjunar
einnig að gera og halda þannig sæmd
sinni.
Páll Bergþórsson veðurfræðingur
a „í rennsli Þjórsár seinustu ár hefur sem
™ sagt ekkert gerst, sem átti aö koma á
óvart, ef skoðuð voru fáanleg gögn um
veöurfar og vaðið haft nokkuð fyrir neðan
sig,” segir Páll Bergþórsson í grein sinni þar
sem hann fjallar um vatnsskordnn.