Dagblaðið Vísir - DV - 09.09.1982, Síða 12

12
DV. FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER1982.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgéfuatjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvnmdastjóri og útgéfustjóri: HÚRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjóri: HAUKUR HBLGASON.
.Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLLSTEFÁNSSONog iNGÓLFUR P. STEINSjSON. _ _ 1
Ritstjóm: SÍDUMÚLA 12-14. SÍMI86611. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI27022.
Afgraiðsla, éskriftir, sméauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLT111. SÍMI 27022.
Sími ritstjómar 86611.
Satning, umbrot, mynda- og plötugerö: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12.Prentun: ÁRVAKUR HF.,
SKEIFUNN119.
Áskriftarverö é mónuöi 130 kr. Verö í lausasölu 10 kr. Helgarblaö 12 kr. ___
Ýmis ráö koma tilgreina
Sjávarútvegurinn var að umtalsverðu leyti skilinn eft-
ir, þegar ríkisstjórnin skar þjóðhagshættumar niður um
helming með bráðabirgðalögum og óskalista, sem
samanlagt eiga að draga um helming úr uggvænlegri
söfnun skulda við útlönd.
Vandi sjávarútvegsins skyggir á friðinn, sem í stómm
dráttum ríkir á vinnumarkaðinum og almennt í þjóðfé-
laginu í kjölfar ráðstafana ríkisstjórnarinnar. Nú er stóra
viðfangsefnið að koma sjávarútveginum í samt lag. Og
þaðverður erfitt.
Til skamms tíma var talað um, að tap útgerðarinnar
yrði um 300 milljónir króna á þessu ári. Nú tala forustu-
menn hennar um mun hærri tölu, jafnvel tvöfalt hærri. Á
móti þessu kemur 130 milljón króna gengismunur að tak-
mörkuðugagni.
Nauðsynlegt er, að frekari ráðstafanir séu í senn bráða-
birgðalausnir og langtímalausnir. Þær þurfa í senn að
tryggja veiðiskap og lífsbjörg á næstu mánuöum og
leggja um leið homstein að skynsamlegri útgerð á næstu
árum.
TJtgerðarmenn segja, að halli litlu togaranna sé um
16%, stóru togaranna meiri og bátanna minni. Þessi tala
er alténd af réttri stærðargráðu og felur í sér, að mikill
hluti útgerðarfyrirtækja verði fyrr eða síðar gjaldþrota.
Athyglisvert er, að tapið samsvarar nokkum veginn
því tjóni, sem talið er að útgerðin verði fyrir af völdum of
stórs fiskiskipaflota. Það væri hægt að gera út, ef skipin
væru töluvert færri. Að því þurfa lausnir að stefna.
Kominn er tími til, að allir, líka byggðastefnumenn,
horfist í augu við, að sum útgerð hljóti að verða gjald-
þrota. Á síðustu árum hafa verið keypt skip, sem alltaf
var vitað, að gætu engan veginn staðið undir sér.
Grínistamir, sem eiga þessi skip, hafa notfært sér
fáránlega ljúfar fyrirgreiðslureglur hins opinbera og mis-
jafnlega mikið dugleysi ýmissa sjávarútvegsráðherra við
að berja í borðið, einkum þess, er nú situr í súpunni.
Hin sjálfvirka fyrirgreiðsla kerfisins og ístöðuleysi ráð-
herra varpa ekki ábyrgðinni af þeim, sem keyptu þessi
skip, annaðhvort í algeru óráði eða í þeim markvissa til-
gangi, að gera þau út á ríkissjóð og skattborgarana.
Gallinn er, að samdráttur þjóðartekna veldur því, að
ríkið og borgararnir geta ekki leyst vanda grínistanna.
Þeir verða hreinlega að fá að verða gjaldþrota, svo að
aðrir og hæfir útgerðarmenn geti varpað öndinni léttar
við stórminnkað tap.
Með því að dreifa gengishagnaði hlutfallslega mikið til
skipa með hlutfallslega mikinn fjármagnskostnað, var
ríkisstjómin að verðlauna grínistana. Ef nú verður farið
út í að létta vöxtum og öðmm fjármagnskostnaði, er út-
koman hin sama.
Skárra er að draga úr olíukostnaði fiskiskipa, þótt þar
með sé óbeint verið að verðlauna þá, sem mest sóa olí-
unni. En hitt vegur þyngra á metunum, að ekki er sann-
gjarnt að láta útgerðina greiða niður olíu fyrir aðra.
Olía á kostnaðarverði leysir lítinn hluta vandans. Lík-
lega verðum við að fara sömu leið og Norðmenn, ef hægt
er að tryggja, að það verði aðeins til mjög skamms tíma.
Ennfremur, að það verði ekki gert með sköttum, heldur
ríkissparnaði.
Ríkissjóður getur greitt niður laun áhafna fiskiskipa.
Þar með dreifist stuðningurinn á eðlilegan hátt, án verð-
launa til skussa. Þar að auki er farið framhjá hlutaskipta-
vandanum. Þetta þarf að skoða, ef allt er í óefni.
En hröð og markviss fækkun skipa er höfuðmálið.
Jónas Kristjánsson.
Er kreppan komin?
Þaö hefur veriö mikið skrifaö og
skrafað um efnahagsmál undanfam-
ar vikur. Þessi umræða hefur ef til
viU ekki fjallað svo mikið um sjálfan
efnahagsvandann heldur miklu
fremur um það hverjar veröi efna-
hagsaðgerðir ríkisstjómarinnar.
Getsakir um viðbrögð stjórnvalda
allt frá „stórri gengisfellingu” til
„afnáms verðbótakerfis launþega”
hafa hins vegar gefið til kynna að
viss skilningur er fyrir hendi á-
stærðargráðu vandans.
Og þegar ríkisstjómin leggur
fram tillögur sínar um stjóm
efnahagsmála ætla ég að mörgum
létti að ekki var gripið til róttækari
aðgeröa en raun er á. Ég hygg samt
að margir séu hugsi yfir því hvort
þessar aðgerðir nægi.
Fyrsta spumingin í þessu
samhengi er auðvitað: Hver er efna-
hagsvandinn? (Hvers vegna þarf að
grípa til sérstakra aðgerða?) Stutt
ástandslýsing gæti hljóðað svo: Afla-
brestur á þorski, hrun loðnuveiða,
verðfall og markaðserfiðleikar
erlendis á mörgum mikilvægustu út-
flutningsafurðum og vaxandi
greiðslubyrði af vaxtahækkunum á
eriendum lánum hagkerf isins.
Þetta er gmnnvandamáliö, sem
birtist síðan í ýmsum myndum um
hagkerfið og stigmagnast. Ein
myndin er viðskiptahalli, önnur
vaxandi verðbólga, þriðja
kostnaðarþensla og samdráttur hjá
innlendum framleiðendum, fjórða
kjararýmun og hin fimmta vax-
andi líkur á umtalsverðu at-
vinnuleysi. Grunnvandinn hefur sem
framboði fyrirtækja, sem dregur enn
meira úr tekjum og eftirspumar-
möguleikum launafólks. Og svo koll
afkolli.
Spamarleiöin tryggir þess vegna
hvorki til langs tíma né til skamms
tíma atvinnu eða jafna dreifingu lífs-
kjara. Eðli leiftursóknarinnar er líka
einmitt hið gagnstæöa: Að svipta
stóra þjóðfélagshópa verulegum
tekjum og atvinnumöguleikum til að
fleyta fáum útvöldum klakklaust í
höfn.
Birgir Björn
Sigurjónsson
Eyðsluleiðin
byggist yfirleitt á þeirri skil-
greiningu á efnahagsvandanum að
höfuðatriöi sé aö halda fram-
leiðslunni gangandi til að vinna upp í
tekjutapið, sem var orsök erfiðleik-
En spurningin er sú, hvernig
getur ríkið allt í einu hafið alls kyns
framleiðslustarfsemi undirbúnings-
laust og vaxið úr svo gott sem engu í
allsherjar miðstöö framleiðslu- og
atvinnuákvarðana? Líklegt er aö
slíkt geti reynst þungt í vöfum og
jafnvel dýrkeypt framtíðar-
tekjuvonum í hagkerfinu. Áhrifin til
langs tíma gætu þá allt eins orðið nei-
kvæðá atvinnu og lifskjör fjöldans.
Forsenda þess að svona leið
heppnist er sem sagt sú, að ávallt
liggi fyrir skammtima plön um ríkis-
framleiðslufyrirtæki, sem
samræmast þjóðhagslegum hag-
kvæmum langtíma áformum.
Launþega-
sjóðsleiðin
er sú leið sem tekur höfuðmið af
lýðræðislegri ákvarðanatöku um það
hvemig brugðist skuli við
erfiðleikunum í fyrirtækjunum. I
ákvarðanatöku spamaöar- og
eyðslustefnu era helstu þolendumir
áhrifalausir og má trúlega segja hið
sama um ríkisframleiðsluleið. Ef
allur atvinnurekstur er á vegum
launþegasjóða er auðvelt að dreifa
byrðunum réttlátt og tryggja öllum
atvinnu við lægra kaupgjald í kjölfar
erfiöleikanna.
En mörgum finnst uggvænlegt að
láta launþega, eigendur vinnunnar,
fá vald yfir framleiðslutækjunum.
Er því haldið fram að þá muni laun-
þegar gerast svo ósvífnir að láta allt
vald í hendur verkalýðsforingja sem
reyna að spyrna gegn hagkvæmustu
EFNAHAGSMÁL
FYRIR ÁTTAVILLTA?
sagt leitt yfir okkur umtalsverða
erfiðleika.
Næsta spurning er þá sú hvort
líkur séu á því að grunnvandinn sé
aöeins tímabundinn, þ.e. að veiðar
muni glæðast fljótt og vel, verð
hækki og vextir lækki erlendis. Ef
svo fer, er hæpið að halda því fram
að kreppan sé komin, nema að hún
hafi þegar veriö til staðar í hag-
kerfinu (og beðið eftir afla-
brestinum).: Einkenni efnahags-
kreppunnar er ekki tímabundnir
rekstrarerfiöleikar heldur þver-
brestir í rekstrarskilyrðum atvinnu-
veganna.
Hvaða leiðir
er unnt að fara?
Valið stendur á milli fjögurra
leiða til úrlausnar efnahagsvand-
anum. Ég kalla þær: Spamaðar-
leiðina, eyðsluleiðina, ríkisfram-
leiösluleiöina og launþegasjóðs-
leitina. Setjum sem svo að markmið
efnahagsaðgerðanna sé að tryggja at-
vinnu til langs tíma og standa vörð
um lífskjör allra samfélagsþegna.
Slík markmið gera kröfu um að
vaUn sé sú leið er tryggir í senn
rekstrarskUyrði atvinnuveganna og
leggur byrðar efnahagserfiðleikanna
þyngst á þá, sem mest geta borið.
Sparnaðarleiðin
byggist á þeirri skilgreiningu á
efnahagsvandanum aö við sé að
gUma ója&ivægi í hagkerfinu, um-
frameyöslu, ef eftirspurn er ekki
hamin í kjölfar tekjutapsins. Menn
getur greint á um hve hratt skuU
gengiö fram í spamaöi.
Þeir sem vilja spara mest og
skjótast kaUast venjulega „leiftur-
sóknarmenn”. TUlögur þeirra ganga
út á það að spamaöi verði að koma á
með verðbækkunum á markaðnum í
samræmi við umframeftirspumina.
Tekjutap heUdarinnar er þannig
flutt á þá af mestum þunga sem
eyða mestum hluta tekna sinna á
vörumarkaði (og hafa ekki efni á
sparnaöi). Yfirleitt fylgir vaxta-
hækkun þessari aðferð, sem leiöir tU
tekjuauka fyrir þá sem hafa efni á að
spara en enn meiri tekjutaps fyrir
hina sem ekki geta sparað.
Ef leiftursóknin heppnast, dregur
úr eftirspum. Hækkun vaxta og
samdráttur í eftirspum draga úr
framkvæmdaáformum og atvinnu-
anna. Eyðsluleiðin felur þannig yfir-
leitt í sér að atvinna fjöldans er
tryggð en markmiö um jafnvægi og
stöðugt verðlag látin lönd og leið.
Yfirleitt birtist eyðsluleiöin á
tslandi sem gengislækkun, sem
tekur höfuðmið af útkomu útfltnings-
atvinnuveganna og felur í sér
umtals verða tek jutilf ærslu tU þeirra.
önnur form eyðsluleiðarinnar era
t.d. vaxtalækkanir, sérstakar lána-
fyrirgreiðslur og styrkir.
Tímabundnir erfiðleUíar gera oft
eðUlegar kröfur um viðbrögð af
þessu tagi tU að viðhalda fuUri at-
vinnu. Fjármögnun eyðslunnar
ræöur svo hvernig kjararýrnun
vegna tekjutapsins er borin. Yfirleitt
leiðir þessi aöferð tU verðlagsáhrif
af svipuöu tagi og spamaðarleiöin,
en talsvert hægar. Endanleguáhrifin
með tiUiti tU dreifingar byrðanna eru
þess vegnaoftastásamaveg.
Eyðsluleiðin hefur réttUega verið
gagnrýnd af sparnaðarleiöar-
mönnum fyrir það, að síendurteknar
efnahagsaðgerðir í þessum dúr til
bjargar fyrirtækjum slæva sóknar-
vUja fyrirtækja. Krafa útgerðar um
beina styrki í stað venjulegra
tekjutilfærsluaðferðar (t.d. gengis-
lækkunar) er dæmi um síminnkandi
getu fyrirtækjanna s jálfra tU að leita
aö bestu ágóöastöðu.
Ríkisframleiðslu-
leiðin
spratt upp úr kenningum hag-
sveiflukennimanna sem skilgreindu
hagþróunina sem skeið tíma-
bundinna góðæra og haUæra. I
góðærum ber ríkinu samkvæmt
þessum kenningum að hafa sem
aUra minnst umsvif, en í efnahags-
kröggum ber því að belgjast út á aUa
kanta, hefja aUs kyns framleiðslu og
skapa atvinnu og draga svo saman
segUn, þegar rekstrarskUyrði at-
vmnuveganna hafa batnaö á ný.
Ef skattkerfið byggist á því aö
þeir beri þyngstar byröar, sem mest
geta borið, má ætla aö ríkis-
framleiðsluleiðin geti boðið bæði
tryggingu atvinnu og Ufskjara til
skamms tíma.
auðUndanýtingu og jafnvel selja
landið í hendur óvina. SUkt sé þar að
auki afar ólýðræðislegt.
Eigendur launþegasjóða, laun-
þegamú í landinu, eiga sjálfsagt
ekkert í erfiöleikum með að skaffa
sér góða framkvæmdastjóra, sem
finna hagkvæma rekstrarstöðu.
F jöldi launþega í landinu er slíkur að
vald þeirra yfir fyrirtækjunum
hlýtur að skoöast sem lýðræðislegt
og lýöræðislegra en vald fámennrar
eignastéttar.
Þegar tU þess er hugsað að
opinberir sjóðir hafa verið notaðir tU
að lána einstöku aðilum meira en
virði framleiðslutækja á lægstu
vöxtum og vanskU hafa verið firrt —
og kannski er það einmitt hin mikla
off járfesting sem á sök á aflaleysinu
og sóknarkostnaði sjávarútvegs —
þá er virkUega kominn tími til að
hugleiöa hvort efnahags-
erfiðleikamir séu tímabundinn ytri
vandi eða skilgetið kreppueinkenni
rangrar efnahagsstefnu.
Að mynda launþegasjóði um f jár-
magnið í framleiðslutækjunum
tryggir að minnsta kosti að eigendur
framleiðslutækjanna reyna að
fremsta megni að tryggja rekstrar-
skUyrði framleiðslunnar og
atvinnuna í landinu.
Hvað ber að gera?
Það er mikilvægt að skilgreint sé
nákvæmlega, hver sé efnahags-
vandinn; hvort hann sé tímabundinn
og hvort hann takmarkist aðeins af
þeim grunnvanda, sem lýst var í
upphafi greinarinnar.
Ennfremur er mikUvægt við val á
úrlausnarleiðum að skUgreina hver
séu æskUegustu markmiðin. Það er
til aö mynda augljóst aö spamaðar-
leiðin vinnur skjótast á
verðbólgunni, að eyðsluleiðin vinnur
skjótast á afkomu útflutnings-
veganna, að ríkisframleiðsluleiðin
trýggir best atvinnuna til skamms
tíma og launaþegasjóösleiðin tryggir
best atvinnuna tU langs tíma.
Ef það er almenningur sem ræður
í landinu og hann kýs næga atvinnu
og jöfnun Ufskjara, þá er val þeirra
er móta hagstjórn einfalt.
Birgir Björa Sigurjónsson,
hagfræðingur.