Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1983, Side 4

4
„Ég heföi líkast til getaö gert
kvikmyndir mínar í Hollywood. Þar
líða kvikmyndir fyrir of þrönga verka-
skiptingu sem getur reynst of þung-
lamaleg. Ég felli mig ekki viö aö ein-
hver sem ekki hefur starfaö við
upptöku kvikmyndar skoöi hana ófull-
geröa og ég hef engan áhuga á skoðun
þeirra. Hin ástæöan fyrir því aö ég hef
ekki farið til Hollywood er söguleg.
Margir af hæfileikamestu mönnum
kvikmyndanna hafa farið til Holly-
wood en engum hefur fariö fram þar.
Ég hef enga ástæöu til aö halda að ég
væri sterkari en Orson Welles eða Billy
Wilder og hvers vegna ætti ég þá að
hættaáþað?”
Þaö er Sidney Lumet, kvikmynda-
leikstjórinn kunni, sem hefur oröiö.
Hann er einn fárra kvikmyndaleik-
stjóra í Bandaríkjunum sem ekki
starfar í Hollywood en nýtur samt mik-
illa vinsælda. Heimavöllur hans er
New York. Hann hefur ort um öng-
stræti og breiðstræti New York
á áhrifaríkan máta í myndum
eins og Serpico, Dog day afternoon,
The Pawnbroker, Netvork, Prince og
the City, The Verdict, svo einhverjar
séu nefndar.
Kvikmyndir byggja
á hópvinnu
En Lumet viöurkennir fúslega aö
hann gæti ekki sniðgengið Hollywood
ef kvikmyndir hans heföu ekki notið
eins mikilla vinsælda og raun ber vitni.
Frá því á miðjum áttunda áratugnum
hefur hann haft fullkomna listræna
stjóm á myndum sínum og hefur ekki
þurft aö beygja sig undir vilja fjár-
málamanna.
Þrátt fyrir vinsældir mynda hans
hafa gagnrýnendur ekki alltaf hlaðiö
hann lofi. Stundum hafa þeir sagt aö
hæfileikar hans væru fólgnir í góöri
túlkun en ekki í persónulegu framlagi.
Hann væri sem sé ekki „auteur”.
Lumet sjálfur gefur skít í þetta hugtak:
„Ég álít kvikmyndir vera Ustform sem
byggi á hópvinnu en ekki á einum ein-
staklingi. Ég held aö töframir feUst í
samvinnunni.”
Reyndar hefur Sidney Lumet haldiö í
marga samstarfsmenn mynd eftir
mynd. Kvikmyndatökumaöurinn
Oswald Morris starfaöi meö honum aö
The HUl, Equus og The Wiz. KIipp-
arinn Dede AUen vann aö Serpico, Dog
day afternoon og the Wiz. Handrits-
höfundurinn Frank Pierson var með í
gerö Anderson Tapers og Dog day
afternoon. Quincy Jones samdi tónlist-
ina viö Anderson tapes, The deadly
affair og The last of the mobUe hat.
Burt Harris hefur framleitt flestar
myndir Lumet aUt frá árinu 1965.
Síðast en ekki síst ber aö nefna hand-
ritahöfundinn Jay Presson Allen. Hún
samdi handritin aö myndunum Just
tell me what you want, Prince of the
cíty og Death trap. Auk þess var hún
framleiöandi þessara mynda ásamt
öðrum. Hana má því telja aöalsam-
starfsmann Lumet um þessar mundir.
Jay Preston AHen
Lumet segir um þetta: „Þaö er
yndislegt aö vinna meö sömu mann-
eskjunum mynd eftir mynd. Maður
þekkir manneskjumar og viröir og
þarf ekki að orðlengja hlutina. Tíminn
nýtist betur.”
„Við vinnum á sama hraöa,” segir
AUen.” Lumet er ætíö geysilega
fljótur. Hann hefur tæknina á valdi
sínu. En ef þaö er eitthvaö sem hann
þekkir ekki þá viðurkennir hann það
fúslega og er fús aö læra. Aö þessu
leyti er hann ólíkur flestum öðrum
miklum leikstjórum.”
Samvinna Lumets og Allens hófst er
hún sendi Lumet handritiö af Just tell
me what you want sem hún byggir á
eigin skáldsögu. Sagan f jaUar um Max
Herschel, kjaftforan milljónamæring
og skrUmenni, og skjólstæöing hans,
metnaöargjarnan sjónvarpsmynda-
framleiðanda. Hún taldi handritiö í
góðumhöndum.
„Vegna þess aö ég treysti því aö
hann væri ekki of púritanískur við Max
og aö hann myndi heldur ekki hvítþvo
hann.” Myndin naut ekki mikiUa vin-
sælda en sigursæl samvinna hófst.
Ólík og lík
I fyrstu viröast þau Lumet og AUan
vera býsna ólík. Hann borgarbarn frá
Paul
Newman og Jack Warden fara á kostum i nýjustu mynd Lumets, The Verdict.
DV. LAUGARDAGUR14. MAI1983.
New York og hún sveitastelpa frá
Texas, sem sagöist hafa uppgötvaö í
kvikmyndumaö „einhversstaöarværi
grasið grænna en heima í héraöi.” Ef
máUö er skoðað betur veröur annað
uppi á teningnum. Þau ætluöu bæði að
verða leikarar. Lumet lék í giddísku
leikhúsi sem faðir hans, Baru Lumet,
skrifaði fyrir, lék og leikstýröi. Hann
debúteraöi á Broadway ellefu ára
gamaU og birtist ungur í fyrsta og eina
skiptiö á hvíta tjaldinu í myndinni One
third of a nation. Hann sneri baki viö
leikarastarfinu vegna þess aö honum
fannst hann ekki geta opnað sig fyrir
hundruöum ókunnra á hverju kvöldi.
Ég vUdi frekar gera það í gegnum
aðra.”
Lumet starfaöi næstu árin sem leik-
stjóri á „off-Broadway”, og þvínæstlá
leiöin í sjónvarpið. Hann var geysUega
afkastamikUl leikstjóri sjónvarps-
mynda, gerði hvorki fleiri né færri en
250 sjónvarpsþætti á tíu árum.
EðlUegt framhald var aö takast á
kvikmyndagerð. Þar hefur hann ekki
síður veriö afkastamikill. Eftir hann
Uggja 29 myndir frá því hann frum-
sýndi fyrstu mynd sína áriö 1957.
Fyrsta handritið
fyrir Hitchcock
Jay Presson AUen uppgötvaði líka
snemma að hún gæti aldrei oröiö leik-
kona.
Hún starfaöi fyrir sjónvarp og
skrifaöi marga vinsæla framhalds-
þætti. Ariö 1964 var fyrsta handrit
hennar kvikmyndað. Þaö var sjálfur
Alfred Hitchcock sem þar var aö verki
í myndinni Mamie. Hróöur hennar
jókst mjög eftir það. Hún skrifaði
leikritið The prime of Miss Jean
Brodie og síöan kvikmyndahandrit upp
úr því og fékk óskarsverðlaun fyrir.
Ekki skööuöu handrit hennar að
Travels with my aunt (leikstj. George
Cukor, Cabaret leikstj. Bob Fosse) og
Funny Lady (leikstj. Herbert Ross)
frægöarferil hennar. Áriö 1975 skrifaöi
hún fyrstu skáldsögu sína, Just teU me
what you want.
Nýjustu myndir
Allan og Lumet
Prince of the city og Deattrap; tvær
síðustu myndir AUen og Lumet í sam-
einingu eru býsna ólík verk. Fyrri
myndin er gerö eftir sögu Robert
Daley en sú síöarnefnda eftir leikriti
Ira Levin. Þegar maöur aðlagar verk
kvikmyndalistinni veröur maöur aö
nota nýja aðferö í hvert skipti. En aðal-
markmiöið er alltaf að varöveita
kjarnann úr efniviðnum. Þaö var mjög
óvenjulegt að vinna aö Prince of the
city. Myndin byggir á raunverulegum
atburðum og ég varö að ræða við raun-
verulegar manneskjur og taka upp á
segulband og vinna síöan upp úr því.
Prince of . . . . er saga Daniel Cielo,
félaga í sérsveit leynilögreglumanna í
New York. Þeir hafa enga yfirstjóm og
afleiðingin er sú aö spUUng gerir vart
viö sig. Þetta er saga manns sem er
knúinn tU aö snúa viö blaðinu vegna
ótta, blygöunar og ofdrambs.” Hann
ákveður aö bera vitni gegn samstarfs-
mönnum sínum og aöstoöa ákæm-
valdiö sem undirbýr málshöföun á
hendur vinum hans og samstarfs-
mönnum vegna spUUngar.
Göturnar alltaf
auðar
„Þetta er hreinn og klár harm-
leikur,” segú- Sidney Lumet. „Sagan á
margt skylt viö gríska harmleiki.
Maöur sem heldur aö hann hafi vald á
aðstæöum en það em aðstæöurnar sem
hafa valdáhonum.
Serpico fjaUar um sömu hluti, en býr
ekki yfir sams konar vidd. Hún var
venjulegri. Margar myndavélar
notaðar, senur Unpróvíseraöar. En
þessi mynd er öðruvísi. Hver mynd-
rammi er vandlega skipulagöur.
Myndin er stUerísemö, en á lúmskan
hátt, því allt verður að hafa á sér raun-
veruleikablæ. Það sést næstum ekkert
fólk nema leikaramir. Göturnar em
aUtaf auðar. Himinnmn sést ekki nema
í einu skoti, aUa myndina. Eftir því
sem líöur á myndina veröa veggirnir
auöari og auðari. Fyrir mér vakti aö
víkja smátt og smátt öllu burt þar til
eftir stóö kjarni — ekkert eftir nema
andlit. I lokrn stendur Cielo andspænis
hafsjóandUta.