Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1983, Blaðsíða 8

8 ' ' DV. LAUGARDAGUR14. MAl 1983.
„Héldu að fær-
eyskan væri
afbökuð íslenska”
— rætt i*i«) Jólian Hendrih H. Poulsen um
múlræht og málþráun í Færeyjum
Víöa um heim eiga þjóötungur
smárra ríkja og minnihlutahópa í vök
aö verjast gegn þeim holskeflum engil-
saxneskra áhrifa, sem gengiö hafa yfir
heimsbyggðina á undanförnum ára-
tugum. Islensk tunga hefur hingaö til
staðiö af sér öll meiriháttar áföll, og
henni stafar um þessar mundir
kannske minni hætta af erlendum
áhrifum en óskýrri og rislágri hugsun,
sem elur af sér fátæklegt og bjagað
málfar, eins og víöa má sjá merki í
stofnanamáli, hjá stjómmálamönnum
og í auglýsinga- og skemmtanaiðnaö-
inum. Þótt færeyskan eigi líka viö slík
innanmein aö stríða, er hin ytri ógnun
sýnu alvarlegri: dönsk áhrif sækja á
aö því marki aö þeim, sem kemur
ókunnugur til Færeyja, heyrist ekki
betur en töluð séu tvö mál í landinu:
hin dönskuskotna færeyska almenn-
ings og „ræktaöa” útvarps- og
menntamannafæreyskan. Almenning-
ur hefur veriö mjög tregur til aö taka
upp og nota nýyröi í daglegu máli, en
þau eru að sjálfsögöu forsenda þess, að
færeyskan veröi áfram lifandi mál í
landinu. Meöal fremstu menntamanna
þjóöarinnar hefur alltaf veriö sterk
tilhneiging til að rækta máliö og þróa á
norrænum grundvelli; þeir vilja taka
mið af íslenskunni og leita þar jafnvel
fanga, þegar mynduö eru ný orð.
Helstu talsmenn færeyskrar
hreintungustefnu nú á dögum eru þeir
Jóhan Hendrik W. Poulsen, sem veitir
færeyskudeild Fróöskaparsetursins í
Þórshöfn forstöðu, ng kempan aldna,
Christian Matras, sem fjölmargir
Islendingar þekkja sem afkastamikinn
rithöfund og ljóöskáld og helsta
forvígismann færeyskrar málræktar á
þessari öld. Nú á dögunum fórum við á
fund Jóhans Hendrik til að fræöast
betur um færeysk málvemdarsjónar-
miö og hugsanlegt samstarf fræöi-
manna á Islandi og í Færeyjum um
smíðinýyröa.
Haldgóð nýyrði
Jóhan Hendrik býr meö fjölskyldu
sinni á þeim söguríka stað Kirkjubæ,
en þaðan má á kvöldin sjá Ijósin blika í
Skopun á Sandey. Jóhan er einmitt
ættaöur frá Skopun og forfeöur hans
voru þar frumbýlingar. Jóhan
stundaöi nám í norrænum fræöum viö
Háskóla Islands og talar því ágæta ís-
lensku og hann er gjörkunnugur ís-
lenskri málræktarstefnu. Viö inntum
hann fyrst eftir nýyrðasmíðinni, sem
hefur verið eitt helsta v.erkefni hans
síöasta áratuginn.
— Þú hefur lýst því yfir oftar en einu
sinni, að þaö væri æskilegt aö hafa hlið-
sjón af íslenskunni, þegar mynduö eru
nýyrði í færeysku, en þaö gangi dálítiö
brösulega aö fá fólk til aö taka þau
upp?
— Þaö er rétt. Til þess liggja ýmsar
ástæöur. Þróunin hefur veriö svo hröö
síðustu árin. Áöur fyrr höföu menn
betri yfirsýn og hægt var aö smygla
inn einu og einu oröi í málið um leið og
fyrirbærin komu fram. Sum þessara
orða heppnuöust, önnur ekki. En nú er
þróunin oröin svo stórstíg, aö þaö er
ómögulegt aö fylgjast meö lengur.
Islendingar standa líka andspænis
þessum vanda, en þeir hafa veriö
stefnufastir og sjálfum sér sam-
kvæmir í þessum málum. Hvaö okkur
Færeyinga varöar er ekki gott aö segja
hvert stefnir. Einhver hreyfing er þó í
rétta átt. Þeir, sem fást viö tölvur,
hafa fengiö vonda samvisku og vilja
gera bragarbót. Maöur nokkur frá
tölvufyrirtæki (fær.: dátuvirki) hér í
Færeyjum kom aö máli við mig um
orðið „program” og ég sagði honum,
aö á íslensku héti þaö forrit. „Þetta er
oröiö, sem viö höfum verið aö leita
aö,” sagöi hann. Ogég hef séösíðan, aö
hann notar þetta orö. Ég tel, aö viö
ættum aö vera miklu opnari í þessum
efnum gagnvart íslenskunni. Þaö eru
allmörg ár síðan íslensk orð eins og út-
varp og sjónvarp leystu af hólmi
„radio” og „fjernsyn”, a.m.k. í
vönduðu máli. Þetta er hreyfing hér í
Færeyjum frá upphafi málræktar — aö
líta til íslenskunnar og þess sem þar
var aö gerast. Meginstefnan er vitan-
lega sú, aö viö búum til okkar eigin ný-
yrði, en viö viljum hafa hliösjón af því,
sem Islendingar hafa gert.
— Þú nefndir í fyrirlestri í vetur sér-
kennilega tilviljun varöandi nýyröa-
smíði, þar sem Islendingur átti í hlut.
Geturöu sagt okkur þá sögu ?
— Já, þaö var einhver, sem fékkst
við matvælagerð, sem baö okkur aö
finna færeyskt orö. fyrir „konser-
veringsmiddel”. I færeysku höfum viö
sögnina aö halda og nafnoröið hald.
„Taö er gott hald í hesum,” segjum
við, „taö er haldgott.” Þess vegna
stungum viö upp á orðinu „haldevni”.
Þá sá ég ílát frá mjólkursamsölunni
hér, en forstjóri hennar er íslenskur,
Eiríkur Þorvaldsson aö nafni. Þar
voru textar á dönsku, færeysku og ís-
lensku. Eg sá þar íslenska oröið „hald-
efni”. Mér fannst þetta dálítið
kyndugt, því þetta var sama oröiö og
við vorum búnir aö búa til í Færeyjum,
svo ég hringdi í Eirík. Hann kvaöst
hafa notað þetta orð, því þaö hefði látið
vel í eyrum. Auk þess hefði hann hringt
í Osta- og smjörsöluna og þeim heföi
ekki dottið neitt betra í hug.
Málræktarmenn á Islandi fréttu af
þessu og fannst þaö nokkuð gott. Þaö
lætur allavega viðkunnanlegar í
eyrum en íslenska oröiö „rotvamar-
efni.” Ég er á þeirri skoöun, aöhægtsé
aö hafa samstarf viö Islendinga um
nýyröasmíöi og þaö hafa Islendingar
sagt mér, sem vit hafa á þessum
málum, aö rétt væri einnig að líta á
færeyskuna, þegar veriö sé að leita aö
íslenskum nýyröum.
Eru málræk tarm enn
sérvitringar?
— Hvemig getur slíkt samstarf
fariö fram?
— Um þaö þarf aö ræöa. I vissum
skilningi er slík samvinna í gangi, en
hún er enn sem komið er dálítið
einhliöa. Ég get nefnt dæmi um fræöi-
orð eins og t.a.m. „ökologi.” Eg var
mikið aö hugsa um þetta orö á tímabili
vegna þýðingar á erlendri blaöagrein,
og mér datt helst í hug aö þýöa það
meö oröinu „værisfrööi”. Þaö er
dregið af nafnorðinu „væri”, sem
þýöir aöstaöa eöa kringumstæður, sbr.
ísl. orðiö viðurværi. Þá barst mér í
hendur íslenskt blað, þar sem ég sá
þetta orð þýtt „vistfræöi”, sbr. orðið
tilvist. Að baki þessu er nákvæmlega
sama hugsunin og vakti fyrir mér.
Hins vegar þótti mér íslenska orðið
þjálla og ég tók það upp. Það er að
vinna sér brautargengi í færeysku
núna.
— Nú virðist vera litið á ykkur
málræktarmenn í Færeyjum sem hálf-
geröa sérvitringa. Hefurðu oröið var
við þetta viöhorf hjá almenningi?
— Það er kannske ekki útilokað. En
þessi málvöndunarstefna er það gömul
sem var töluð í Noregi og þeim
löndum, sem byggöust út frá Noregi.
Island er nú aðalvígi þessa máls og þaö
er því ofur eölilegt, aö viö heyjum
okkur orö úr íslensku máli. Eg er því
dálítiö leiöur yfir þeim mótþróa, sem
komiö hefur fram gegn þessari stefnu
hér í Færeyjum. Nú hafa hin Norður-
landamálin, danska, norska og
sænska, leitað töluvert saman, a.m.k.
talaö mikiö um það. Það hafa veriö>
stofnuð samtök, sem eiga aö leita leiða
til að forðast að málin fari of mikið
hvert í sína áttina. Við, Islendingar og
Jóhan Hendrik W. Poulsen.
og inngróin þjóölífinu, að flestir
samþykkja hana í hjarta sínu, þótt
þeir segi það kannske ekki berum
orðum. Flestir þeirra, sem tala
dönskuskotið mál, hafa þaö á tilfinn-
ingunni, að þeir ættu að orða þetta
öðruvísi, en þaö eru ekki allir, sem
hafa rétt færeyskt orð á takteinum. Þá
bera þeir fyrir sig sérviskuna úr okk-
ur eins og nokkurskonar skjöld og
þykjast andvígir málvöndun. En það
verður alltaf stigsmunur á skoöunum
manna um þessi mál. Sumir eru
eindregnir hreintungumenn, aðrir
tjóni. Aöalverkefni færeyskrar mál-
ræktar hefur frá fornu fari verið að
gera greinarmun á dönsku og fær-
eysku. Þetta er mjög torsótt verk og
erfitt — að grisja frá alla þá dönsku,
sem hefur flækst inn í málið, og haldai
færeyskunni hreinni.
Er færeyska
afbökuð ísienska?
— Islenskur almenningur er fremur
ófróður um færeysku og margir hafa
um hana annarlegar hugmyndir.
Kannastu viö það?
blendnari í skoöunum. Ég tel mig
þræða hinn gullna meðalveg. Ég segi,
að þaö sé ókleift að vera harðsnúinn
hreintungumaður, en ég vil samt halda
uppi hreintungustefnunni sem val-
kosti. Það væru svik aö sleppa henni.
Viö verðum aö hafa hana sem mótvægi
gegn þessum ólgusjó erlendra áhrifa,
sem flæðir yfir okkur, og aldrei eins og
nú. En viö veröum líka að gera okkur
ljóst, aö færeysk tunga býr að gömlu
— Eg held, aö þetta sé aö breytast.
Ég man eftir því, þegar ég var við nám
á Islandi, að sú skoöun var ekki ótíö, að
færeyska væri einskonar afbökuö ís-
lenska. Þetta fólk haföi séö færeyska
texta og þeir höfðu komið því undar-
lega fyrir sjónir. En mér finnst það
mjög merkileg staðreynd, að þaö eru
aðeins tvö norræn málsvæði eftir (og
þá norræn í fomri merkingu orösins),
sem varðveitt hafa hina fornu tungu,
Færeyingar, sitjum þarna dálítið utan-
garðs og samstarfið okkar á milli
hefur verið talsvert einhliða hingað til,
eins og ég nefndi áðan, þótt þaö sé stað-
reynd, aö margir Islendingar hafi
áhuga á færeysku og kunni hana mjög
vel. Hún hefur verið kennd í Mennta-
skólanum við Hamrahlíð og nú er í
bígerð aö taka upp eins og hálfs árs
færeyskunám við Háskóla Islands. Eg
tel þetta mjög til bóta. Hér er mikiö