Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.1983, Blaðsíða 10

10
DV. MIÐVKUDAGUR19. OKTOBER1983.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Umsjón: Guðmundur Pétursson
SHAMIR ERFDIEFNAHAGS-
ÖNGÞVEITIÐ EFTIR BEGIN
Yitshak Shamir, forsætisráöherra tsraels, hefur ekki ástæöu til þess að vera
léttur á brúnina.
Eru ástamálin álög á
breska íhaldsfhkknum?
Yitzhak Shamir, hinn nýi forsætis-
ráöherra Israels, kemur til embættis
þegar stendur yfir versta kreppa
sem yfir Israelsríki hefur duniö, og
hefurboöaö efnahagsráöstafanir og
aöhaldsaögeröir sem þrengja munu
kost hvers einasta Israelsmanns.
Frá því að þessi fyrrum hryðju-
verkamaður úr sjálfstæöisbaráttu
Israelsmanna kom til þessa háa emb-
ættis hefur hann ekki átt margar
, hvíldarstundirnar. I rauninni hefur
hann gegnt þrem embættum í einu:
Forsætisráöherraembættinu, utan-
ríkisráöherTaembættinu og fjár-
málaráöherraembættinu eftir aö
Yoram Aridor fjármálaráöherra
sagöi af sér í síðustu viku. Samtímis
hefur Shamir mátt hafa sig allan viö
til þess aö halda samstilltum þeim
marglita hópi er aö stjóm hans
stendur og til þess aö friða almenn-
ing í landinu.
Yoram Aridor fjármálaráöherra
sagöi af sér vegna almennra viö-
bragöa viö tillögu hans um aö allt
efnahagslíf landsins skyldi tengt
Bandarikjadal, en þaö vakti al-
menna hneykslan og andúö. Raunar
haföi Aridor lengi legið undir gagn-
rýni. Afsögn hans létti þó ekki
þrýstingnum af Shamir sem stendur
eftir meö þann vanda aö velja eftir-
mann Aridors. . . mann sem allir
ríkisstjórnaraöilarnir geta sætt sig
viö.
Samtímis gerast þær raddír há-
værari sem telja ekki hjá því komist
að boöaö veröi til kosninga áöur en
kjörtímabiliö rennur út og því fyrr
því betra.
Shamir var nauöbeygður til þess
að láta efnahagsmálin hafa algeran
forgang í upphafi forsætisráðherra-
ferils síns þegar hann tók viö af
Menachem Begin sem engan áhuga
haföi á efnahagsmálum og lagöi þau
á heröar öörum. Óveöursskýin höföu
hrannast upp síðustu mánuöina í
stjórnartíö Begins. Erlendar skuldir
voru komnar upp í 21 milljarð doll-
ara (eöa þaö sama og nam öllum út-
gjöldum ríkisins samkvæmt fjárlög-
um þessa árs) og verðbólgan haföi
skrúfast upp í 131%.
Flestir ísraelskir hagfræöingar og
kaupsýslumenn vildu kenna verö-
bólguráöum Aridors um hvemig
komið var og töldu þau fremur hafa
verið veröbólguaukandi. Aöalstefn-
an haföi veriö aö hægja á gengissigi
sikilsins gagnvart erlendum gjald-
miðli, en röng skráning sikilsins
spillti fyrir útflutningnum og jók á
innflutning neysluvamings. Þúsund-
ir Israela fóru til útlanda í orlof meö
ódýran erlendan gjaldeyri til eyðslu
og vora öryggir um aö laun þeirra
væru tryggö meö vísitölubindingu.
Gyöingum var ljós þau verðbólgu-
sannindi sem Islendingar þekkja af
sinni reynslu aö í óðaverðbólga verö-
ur að eyða hverjum eyri jafnharðan
og helst áður en hans er aflað.
I ágúst síðastliðnum lét Aridor loks
af þessari stefnu og margir Israels-
menn tóku aö breyta sparifé sínu úr
verðtryggðum skuldabréfum, sem
gegndu mikilvægu hlutverki í efna-
hagslífinu og þóttu helsta vörn gegn
verðbólgunni, í Bandaríkjadollara.
Svo mikil var eftirsóknin í dollara og
söluframboöið á skuldabréfunum aö
horfði til vandræða.
Fyrstu efnahagsráðstafanir
Shamirs — 18% gengisfelling og 50%
lækkun á niöurgreiöslum — gengu
ekki eins langt og efnahagsspekingar
f jármálaráðuneytisins höföu lagt til.
En þær leiddu til almennra verö-
hækkana.
Framhjáhald eins af helstu ráö-
herram Margaretar Thatcher hefur
valdið slíku fjaörafoki opinberlega í
Bretlandi, aö óvíst þykir nema álit
„járnfrúarinnar” hafi beöiö varan-
legan hnekki þar af.
Hneyksliö komst í hámæli i hinni
vikunni, þegar verslunar- og
viðskiptamálaráðherrann Cecil
Parkinson geröi opinskátt, aö fyrr-
verandi einkaritari hans, Sara
Keays að nafni, ætti von á barni hans
í janúar næstkomandi.
Bresku blöðin veltu sér upp úr
þessu máli einmitt í þann mund, sem
ársþing breska íhaldsflokksins fór í
hönd. Setti þaö nokkuð annan svip á
þinghaldið en ráð haföi verið fyrir
gert. Þar höföu íhaldsmenn ætlaö aö
fagna kosningasigri sinum í sumar,
á heföbundnum fundarstaö í Black-
pool og einnig aö halda upp á þaö aö
þetta var hundraöasta ársþingið.
Þetta var sérstaklega vandræöa-
legt mál fyrir Margareti Thatcher
forsætisráðherra því að hún hefur
þótt vera næstum viktórísk í siö-
gæðiskröfum sínum bæði til
flokksbræðra, opinberra embættis-
manna og raunar alls landslýðs. Á
meöan blöðin glenntu máliö upp á
forsíðum vildi Thatcher þó halda fast
við að þetta væri einkamál Parkin-
sons og kæmi embættisfærslu hans
ekki við, svo að hún ætlaöi ekki aö
setja hann af.
Menn skiptust fljótlega í flokka um
málið. Stöku íhaldsmaður vildi aö
Parkinson véki. Þeir sögöu aö menn í
opinberu starfi þyrftu að vera hvít-
þvegnari en hvítt. Þeir töldu Thatch-
er gera mistök, því að í afstöðu henn-
ar fannst þeim speglast umburðar-
lyndi með siöleysi í einkalífi embætt-
ismanna.
Aörir töldu þetta hræsnistal og
töldu ranglátt að gera aörar kröfur
til stjómmálamanna en alls almenn-
ings. Þeir vildu h'ta svo á aö stjórn-
Fyrrum einkarltari Cecils Parkin-
son, Sara Keays, er meistari í
karateglimu og hafði sjálf metnað á
stjóramálasviðinu, en gengur nú
meö barni ráðherrans fyrrverandi.
málamenn ættu sinn rétt á því aö
einkalíf þeirra yröi ekki dregiö fram
í blaöaskrifum, enda mundu fáir eft-
ir sitja í embættum eöa á þingi ef all-
ir skildu víkja sem einhvern tíma
heföu stigið víxlspor.
Auðvitað var efnt til skoðanakönn-
unar um máliö. I þeirri fyrri vildu
63% ekki aö Parkinson segöi af sér,
en í þeirri síöari voru 73% á móti því
aö hann yröi látinn segja af sér. Hiö
virta blað „Observer” lagði orð í
belg: „Aö segja aö einhver sé ekki
hæfur til opinberra starfa vegna ást-
ar í meinum mundi útiloka stóran
hluta mannkynsins frá embættis-
gengi. Slíkt hefði útilokað nokkra af
bestu forsætisráðherrum síðustu
tveggja alda (og verstu líka), svo
aöekki sé nefndur f jöldi konunga.”
Efnahagsráögjafar stjórnarinnar
höfðu gengiö fast eftir því aö útgjöld
ríkisins væru skorin niöur og þeir
vildu láta lækka ársfjórðungslegar
vísitölubætur sem allir launþegar
njóta. Hagfræðingar hafa lengi
kvartað undan því aö vísitölubætur
væru eins og olía á veröbólgubálið.
Shamir hefur boöaö þjóöinni að
enn strangari sparnaðarráöstafanir
verði að fylgja á eftir, en hann er
ekki búinn að bita úr nálinni meö
ráðherra sína sem hann á eftir aö
telja á að fylgja hertari aögerðum.
Hingaö til hefur Likud-samsteypan
verið mjög tvístígandi í öllum að-
geröum gegn verðbólgunni og raun-
arstreist gegn þeim öllum.
Þó má vera aö Shamir geti eggjaö
félaga sína til róttækra ráöa með þvi
aö hóta þeim afsögn sinni ella sem
mundi leiöa til kosninga á tima
þegar almenn gremja ríkir meö verk
stjórnarinnar á efnahagsmálasvið-
inu.
Annars eru þeir ófáir sem spá því
Cecil Parkinson varö að vikja úr ráö-
herraembættinu vegna vanefndra
, loforöa við ástmey sina.
Engu aö síöur blasti við að vonir
Parkinsons um meiri frama í stjórn-
málum voru á enda í bili, einmitt
þegar menn vora farnir að skoða
hann sem hugsanlegan eftirmann
Thatcher sem leiötoga flokksins.
Hinn gerðarlegi 52 ára gamli
Parkinson, sem varð milljónamær-
ingur í kaupsýslu, vakti á sér athygli
í flokknum á dögum Falklandseyja-
stríðsins þegar Thatcher fól honum
ábyrgðarstörf, og hann var formað-
ur þingflokksins, sem margir flokks-
bræðra hans vildu þakka að mestu
stórsigurinn í kosningunum í sumar.
Það er mesti kosningasigur sem
íhaldsflokkurinn hefur hlot'ð síöan
áriö 1945.
I miklu flaustri var annar maður
settur til formennsku í þingflokkn-
um, áður en ástarmál Parkinsons
aö það sé óhjákvæmilegt að til kosn-
inga komi fyrr en kjörtímabiliö renni
út sem er 1985. Ætla þeir að þær veröi
einhvem tíma á næsta ári því að
lengri lifdaga verði þessari stjóm
ekki auðiö.
Stjórnarandstaðan ætlar núna í
þessari viku þegar þing kemur
saman til vetrarannar að bera upp
vantrauststillögu. Þótt stjómin kunni
að standa hana af sér þá lætur
Histadrut, verkalýösamtök Israels,
orðið allófriðlega og er fariö að
kref jast þess aö stjórnin segi af sér.
Undir allsherjarverkföllum til þess
að fylgja þeirri kröfu eftir mundi
Shamir og ráðherrum hans ekki
lengi sætt.
Hitt er mörgum Israelsmönnum
um leið áhyggjuefni aö ekki er fyrir-
sjáanlegt að nýjar kosningar mundu
leiöa til lausnar á vandanum því aö
ekkert bertdir endilega til þess að sú
ríkisstjómsemeftirþærværi myr.d-
uð væri neitt samstilltari viö að taka
á verðbólgunni.
komst í hámæli, og „Times” segir að
málið hafi valdið því að Parkinson
varö ekki utanríkisráöherra, eins og
annars hefði staöið til, þegar Thatch-
er losaöi sig við Francis Pym.
Ihaldsmenn vonuðust til þess aö
hneyksliö mundi ganga yfir, og í
byrjun flokksþingsins lýsti meiri-
hluti þeirra yfir stuöningi sínum viö
Parkinson, en bresku blööin létu þaö
ekki kyrrt liggja.
I blaðaskrifum var bent á að kyn-
lífshneyksli virtust ganga yfir
íhaldsflokkinn á tíu ára fresti. Rifjaö
var upp Profumomálið frá 1963, þeg-
ar John Profumo vamarmálaráð-
herra varð að segja af sér vegna
samneytis síns viö vændiskonuna
Christine Keeler. Ekki vegna þess aö
hann hokraði aö skyndikonum, held-
ur vegna þess aö öryggismálum þótti
ekki óhætt í hans höndum, því aö
vændiskonan var í tygjum viö sov-
éskan sendiráðsmann. 1973 varö
Lamptin lávarður aö víkja úr
vamarmálaráðherraembættinu eftir
aö birtist af honum mynd í rúminu
meö vændiskonu.
Parkinsonmálið var að vísu af öðr-
um toga og það var ekki svefnher-
bergislífiö sem haft var svo mikið á
milU tannanna. Það var heldur hitt
sem varð honum mest til álitshnekk-
is, að bamsmóðir hans gerði opin-
skátt að Parkinson hefði tvívegis lof-
að aö kvænast henni, og því hefði
þunginn komiö undir, aö hún haföi
treyst á loforö hans. En Parkinson
kaus að láta hina 36 ára gömlu Keays
róa (hún er raunar karatemeistari)
og standa heldur áfram við hlið
eiginkonu sinnar og þriggja dætra
þeirra.
Það reiö baggamuninn í hugum
margra aö Parkinson var ber aö því
aö efna ekki loforð sín, þótt ýmsum
þætti tvöfeldni í því aö ætlast tU aö
hann stæði viö loforð sín við ást-
meyna en sviki eiginkonuna.