Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.1983, Blaðsíða 34

34
DV.' MIÐVIKUÐAGUR19. OKT0BER1983.
Tíðarandinn
Tíðarandinn
Þaö er fáum mönnum veitt að deyja
eins og þeim þóknast þegar þeim þókn-
ast. Hér á öörum staö í opnunni er
greint frá dauödaga sem er hvort
tveggja í senn eðlilegur og sjálfviljug-
ur og lesendur gætu tvímælalaust auk-
iö viö þá frásögn mörg þúsund öörum
dæmum.
Dauöinn kemur yfir okkur flest eins
og hver önnur hremming. Stundum
kemur hann aðvifandi í skjótri svipan
þegar mann síst grunar. Stundum læt-
ur hann menniná vita af návist sinni
svo aö þeir megi búa sig undir komu
hans eins og þeim best þykir. Sumum
reynist hann líknsamur höfðingi. Suma
niöurlægir hann meö hræöilegri eymd
og langvinnum píslum.
Við þessu er ekkert að gera. Svona er
lífið — og svona er dauöinn.
En þaö eru til þeir menn sem skera
sig úr hinum breiöa flokki samtíðar-
innar. Þaö eru sjálfsvígamennirnir.
Þeir bíöa ekki þolinmóðir átekta eins
og hinir heldur taka þeir af skaríð upp
á sitt eindæmi og stytta sér aldur.
Um það bil 25 Islendingar svipta sig
lífi á hverju ári svo aö f ullvíst má telja,
en þeirri tölu til viöbótar kemur einnig
sá fjöldi sem einhver vafi leikur á af
hvaöa völdum hafi látist. Rannsóknir
erlendis benda til þess að þorra slikra
vafatilfella megi flokka undir sjálfsvíg
og má því telja að nærri 30 Islendingar
samanlagt aö jafnaöi fyrirfari sér á ári
hverju meö ýmsum hætti.
Þetta er há tala og nokkum veginn
jöfn þeim fjölda sem árlega ferst í
bifreiöaslysum hérlendis.
Tölfróöur maður hefur bent mér á aö
samkvæmt þessari árstíöni sjálfsvíga,
muni um þaö bil 1500 núlifandi Islend-
ingar svipta sig lífi fyrr eöa síöar.
Fimmtán hundruö manns — þaö er
ekki lítill fjöldi, nokkum veginn jafn-
margir menn og búa í Borgarfjaröar-
sýslu aUri eöa þá Höfn í Hornafiröi og
íviö fleiri en búa í Bolungarvík eöa á
EgUsstööum svo aö dæmi séu tekin tU
samanburðar.
Harðari kröfur tii karla
Margvíslegar athuganir hafa verið
geröar á flokki sjálfsvígamanna, bæöi
hérlendis og úti í heimi.
Sjálfsvíg eru sjaldgæf meöai barna
og tíðni þeirra nokkuö breytileg eftir
aldursskeiöum. Þau eru tíöari meöal
kvæntra karla en ókvæntra og einna
tíðust meöal fráskiUnna. Fyrir hverja
eina konu sem sjálfsvíg fremur á
ísiandi em fjórir karlmenn sem falla
fyrir eigin hendi.
Það er ekki ljóst hvers vegna fieiri
karlmenn fremja sjálfsvíg en konur.
Má vera aö þjóðfélagið geri yfirleitt
strangari kröfur tU karla en kvenna og
refsi þeim jafnframt af meiri þunga ef
þeir standa sig ekki aö vonum. Má og
vera aö karlmönnum hætti til aö gera
til sín sjálfir haröari kröfur en títt er
um konur og bregöist við ósigrum af
meiri óbilgirni enþærgera.
Flestir karlmenn vinna sjálfsvíg
fyrsta fjóröung ársins og fæstir þann
1500 núlifandi íslendingar eiga í vændum að
falla fyrir eigin hendi—er ekki tfmabært að
aflétta þagnarhulu fordæmingarinnar
af sjálfsvígum?
síðasta. Flestar konur fyrirfara sér
siöasta f jóröung ársins en fæstar þann
næstsiöasta.
Flestir karlmenn notast við skot-
vopn. Konur drekkja sér eöa hengja.
Þannig má lengi tína tU brot og
brotabrot úr samanteknum athugun-
um manna á sjálfsvígum. En segja
Sjálfsvíg
Baldur Hermannsson
þessi brot okkur í rauninni nokkra
markveröa sögu? Eru þau þess um-
komin aö stafa einhverri birtu inn í
hugskot sjálfsvígafólksins svo að við
megum skilja betur aðdraganda hinn-
ar þungu ákvöröunar?
TölfræöUeg gögn um þessa hluti
skipta trúlega ákaflega Utlu máU, en
hitt er víst aö sá sem af ræöur aö fækka
sínum Ufdögum á í vændum þaðsem er
kannski verra en dauðinn, en þaö er
harövítug og miskunnarlaus fordæm-
ing hinna sem eftir Ufa.
Þagnarhula fordæming-
arinnar
Þessi fordæming birtist sjaldnast í
opinberum dómum, heldur miklu frek-
ar í hinni lamandi og ógeðfeUdu þögn,
sem í snarheitum er sveipað um minn-
ingu hins látna. Þaö er með hreinum
óUkindum hversu hnausþykk og fljót-
virk hún er þessi ógeðfellda og
hræsnisfuUa þagnarhula. Stundum er
engu líkara en geysilega vel unnin
störf í Ufanda Ufi hætti skyndilega að
skipta máli, vegna þess eins aö viö-
komandi ákvað að vandlega hugsuöu
máli aö stytta sér aldur.
Hver hefur eiginlega hag af þessari
þagnarhulu? Þaö verður ekki annaö
séö en hún komi öllum afar Ula, jafnt
ástvinum, ættingjum, kunningjum og
minningu hins látna. I skjóli hennar
blómstra gróusögurnar, rógurinn og
slúöriö og þaö er ekkert lát á hvers-
kyns ósæmUegum getgátum, dylgjum
og aðdróttunum.
Islendmgar veröa að svipta burt
þessari þagnarhulu, á sama hátt og
þeir hafa svipt burt feimnishulunni af
kynferöismálum, áfengismálum,
Ukamlegri fötlun og veiklun á sinni —
en aUt voru þetta mál sem fyrrum
mátti aðeins ræöa undir rós, öllum
hlutaðeigandi til tjóns og vansa.
Óttinn við
umræðu
Sumir kunna aö óttast að opinská
umræöa um sjálfsvíg og frásagnir af
slíkum mannslátum sé til þess falUn aö
hvetja aöra til þess aö gera sUkt hiö
sama. En þaö er harla óUklegt aö
nokkur maöur taki jafn örlagaþunga
ákvöröun vegna frétta eöa opinberra
frásagna af slíkum atburöum og þess-
utan má ekki gleymast aö landiö logar
hvort eö er af hverskyns söguburði og
getsökum í hvert sinn sem einhver
maöur velur þennan kostinn.
Eg var sjáUur staddur í Svíþjóö er
auðjarUnn heimskunni, Marc WaUen-
berg, skaut sig tU bana. WaUenberg
var maður ættstór og atkvæðamikill og
þaö var um þetta mál f jaUaö í f jölmiöl-
um afar ítarlega, en af fyUstu kurteisi
og tUUtssemi enda varð ekki séö aö
nokkur biöi tjón af þeirri umfjöllun.
TöUræöUegt yfirUt um tíöni sjálfsvíga í
Svíþjóö sýnir heldur enga aukningu í
kjölfar þessara blaöaskrifa og fjöl-
skyldan stóö hnarreist eftir sem áöur.
Dauöinn er ávallt gustmikiU gestur
og sjaldan velkominn. Sjálfsvíg er á
engan hátt geöfeUdari dauðdagi en
hver annar, en þaö verður ekki séö
meö hvaöa rétti menn takast á hendur
aö fordæma þá sem þessa leið velja,
enda má í því sambandi minnast hinna
fornu orða: Dæmiö ekki svo aö þér
verðið ekki sjálfir dæmdir.
Fagur dauði að eigin ósk
Sá gamli var eitthvaö farinn aö
bUa til heUsunnar eins og að iikum
lét um svo aldraðan mann sem
aldrei haföi slegiö slöku viö um
ævidagana. Hann var fæddur og
alinn upp viö bágan kost í örsmán í
sjávargrýtu vestur á fjörðum. Hann
fór ungur á sjóinn til þess að draga
björg í bú, hUfði sér hvergi og varö
brátt orðlagður fyrir atorku og
hreysti.
Svo gekk hann að eiga fallega
stúiku aö austan. Hann fiuttist meö
hana suður og stofnaði fyrirtæki.
Þau eignuöust son og fyrirtækiö
dafnaði. Þau eignuðust dóttur og enn
dafnaöi fyrirtækið. Að lokum urðu
börnin fimm og fyrirtækið eitt hiö
bjargvænlegasta sinnar tegundar i
höfuðborginni.
En nú var sá gamU farinn að láta á
sjá. Eiginkonan var farin til annars
heims fyrir nokkrum árum, bömin
löngu komín til manns og farin að
láta til sín taka í þjóöfélaginu.
Sumariö var á enda. Það brá til
vetrartíðar i lífi þessa aösópsmikla
athafnamanns.
Hann lét boð út ganga meðal niöja
sinna og bauð þeim til ágætrar veislu
heima hjá sér í vesturbænum einn
sólríkan laugardag í októbermánuöi.
Hinsta helgistundin
Hann kom krökkunum vel fyrir
sjóniraövanda. Hann varhreinlegur
og snyrtilegur og sólbrúnn í framan
þrátt fyrir ótíö sumarmánaðanna.
Hann haföi af fyrirhyggju sinni séð
tU þess að vabnkunnur ljósmyndari
kami á staöinn tU þess að taka hóp-
myndafættinni
„Nú vantar bara hana mömmu”,
sagöi sá gamU og hló við örlítið, en
enginn merkti í orðum hans neinn
saknaðartón og var hann þó elskur
aö minningu sinnar hjartfólgnu
eiginkonu.
„Kariinn er orðinn meyr,” sagði
elsti sonurinn og andaði bláum
vindlareyknum yf ir stofublómin.
„Æ þegiðu, hann pabbi er svo
myndarlegt gamalmenni,” sagöi
yngsta dóttirin og saup á þriðja
viskíglasinusínu.
„Afi góur,” sagði roggin afastelpa og
hreiöraöi um sig í kjöltu gamla
mannsins.
Þetta var dásamleg helgistund
sem sá gamli átti þennan laugardag
meö niðjum sínum. Um kvöldið
kvaddi hann böm sín og barnaböm
meö virktum, gekk til náöa og reis
ekki framar úr rekk ju.
„Fullkomlega eölilegur dauö-
dagi”, sagði læknirinn aö rannsókn
lokinni.
Þaö kom strax í ljós að undan-
fama daga hafði hann kappkostað að
ganga frá fjárreiðum sinum og fyrir-
tækisins svo sem skipulegast og
nák væmast mátti veröa og þar þurfti
nánast engu viö aö bæta. Hann haföi
einnig talað viö syni sína tvo sem
unnu á vegum fyrirtækisins, hvom í
sínu lagi, og gert þeim grein fyrir
sínum skoöunum varöandi helstu
framkvæmdir og fjárfestlngar sem
rétt væri að ráðast í á næstunni, en
jafnframt gert þeim skiljanlegt aö
hann myndi fela þeim að annast hina
tilteknu þætti málsins.
Virðuleg burtför
Allt var klappaö og klárt fyrir
virðulega burtför úr þessum heimi.
Viðskilnaöur hins landskunna
atorkumanns var í glæsilegu sam-
ræmi viö lífdaga hans og hugsjónir.
„Honum fannst mál til komið aö
deyja. Hann tók sína ákvöröun og
svo dó hann aö edgin ósk og vilja,”
sögöu bömin hans, d júpt snortin.
I^eknirinn var þó ekki á sama
máli. Hann útskýrði fyrir þeim
hvernig dauðann bar aö með full-
komlega eðlilegum hætti og þar kom
ásetningur hins látna hvergi viö
sögu.
Flestir eða allir lesendur þessa
máls munu minnast samskonar
dæma úr eigin ætt eöa fjölskyldu.
Sjálfur kannast ég viö svona dæmi,
nákomin mér og ég er viss um aö
svoerumaðra.
Aöstæður eru vitanlega mjög svo
breytilegar en í aöaldráttum er
sagan ævinlega á þessa Ieið: rögg-
samur öldungur og háttvís gefur á
einn eöa annan hátt til kynna aö nú
hyggist hann yfirgefa þessa jarövist
innan tíðar; gerir nauösynlegar ráð-
stafanir og síöan deyr hann á virðu-
legan hátt og skipulegan.
Okkur er gjamt aö minnast þess-
ara manna meö alveg sérstakri lotn-
ingu, hvemig svo sem lífdögum
þeirra var háttað. Þeir eru eins og
ræðumenn sem flutt hafa misjafnt
mál en ljúka sinni tölu á einhvem
þann hátt sem sem engan lætur
ósnortinn og áheyrendur minnast
hans því meö alveg sérstökum hætti.