Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.1984, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR1. SEPTEMBER1984.
9
1 Reykjavík er þensla, uppgangur
á svokölluðum krepputímum. Oti á
landi er viða önnur saga. Þenslan
kemur væntanlega á óvart miðað viö
það, sem menn spáðu fyrir árið. Okk-
ur er hollast að athuga, hvaö hún
þýðir og á hver ju hún byggist.
Tekjur ríkissjóðs af innflutnings-
gjöldum jukust um 50 prósent fyrstu
sjö mánuði þessa árs miðað við sama
tíma í fyrra. Aukinn innflutningur
sýnir, að kaupgeta hefur haldizt
mikil. Af fyrirsögnum í úttekt DV á
þenslunni mátti á miðvikudaginn
lesa: „Hrikaleg ásókn,” segja ferða-
skrifstofumenn. „Innflutningur á
bílum eykst.” „Nóg að gera í tízku-
verzlunum.” Mikil gróska í mynd-
böndum.” „Veitingahúsin
blómstra.” „Byggt af kappi í
Reykjavík.”
1 dagblöðunum er auglýst eftir tug-
um manna, sem vantar til starfa.
Margir græddu í fyrra
Vísir menn töldu fyrir ári, að hætt
væri við atvinnuleysi á árinu 1984.
Vegna mikils innflutnings reynast
nú tekjur ríkisins miklu meiri en
spáð var. Hagur ríkissjóðs hefur
farið batnandi að undanfömu fyrir
vikið.
Víst ætti að vera gott, ef kjara-
skerðingin hefur ekki minnkað kaup-
getu eins mikiö og til stóð. En hætt er
við, að gæðunum sé misskipt. Margir
hafa lítið fengið af launaskriði, kaup-
hækkunum umfram kjarasamninga.
Munur ríkra og fátækra hefur enn
vaxiö. Einnig hefur aukizt munurinn
á stöðu fólks á höfuðborgarsvæðinu
og utan þess.
Atvinnufyrirtæki hafa tekið til sín
mikið af fjármagninu. Ein orsök
þessarar þenslu eru aukin útlán
bankanna. Bankar hafa tekið eriend
lán til aö standa undir sh'ku. A síð-
asta ári komst verðbólguhraðinn allt
upp í 180 prósent. Þegar upp er stað-
ið, sjáum við, að ýmis verzlunar- og
þjónustufyrirtæki gripu gæsina,
meðan hún gafst. Þeim tókst að
tryggja stöðu sína með verðhækkun-
um, meðan kaupiö hækkaöi næstum
ekki. Það er ekki að ástæöulausu, að
Albert hefur talað um, að verzlunin
ætti að taka meiri þátt í að bera byrð-
arnar af efnahagsaögerðunum. Ekki
Hvernig liður
sjjú h lingnuni ?
að ástæðulausu rísa verzlanahallir
umþessar mundir.
Auk þess sækja atvinnufýrirtækin
mikið fé í bankakerfið til að standa
undir útþenslu sinni. En ekki fer allt í
útfærslu. Augljóst er, að yfirborgan-
ir hafa mikið vaxið. Þau fyrirtæki,
sem bezt standa, hafa talið óhjá-
kvæmilegt að umbuna sumum
starfsmönnum sínum með kaup-
hækkunum utan við samninga. Slíkt
„launaskrið” hefur vafalaust verið
mikið.
Af þessu öllu má sjá nokkrar skýr-
inganna á þenslunni.
5% minnkun neyzlu
Olafur Bjömsson prófessor sagði
ennfremur í DV:
„Eg hef haldið því fram, að kjara-
skerðingin hafi verið ofmetin og að
það sé fyrst og fremst ekki tekið tillit
til þeirrar kaupmáttaraukningar,
sem hjöðnun verðbólgu hefur í för
með sér að öðru óbreyttu. Ef það er
rétt, sem haldið hefur verið fram, að
kaupmátturinn hafi skerzt um 25%
eða meira þá er erfitt að samræma
þaö upplýsingum frá Þjóöhagsstofn-
un að neyzla hafi minnkað um 5%.
Þetta stríöir hvað á móti öðru. Nú,
það getur veriö aö aukin bankaútlán
séu skýring á þessu en aöallega tel
ég, að kjaraskerðingin sé of-
metin....”
Vist hefur efnahagurinn styrkzt
við minnkun verðbólgu. Áframhald-
andi óðaverðbólga hefði brátt kippt
stoðum undan rekstrinum. Nú hefur
stöðugleikinn gert fyrirtækjunum
kleift að eflast. Lækkun vaxta á
tímabilinu hefur verið atvinnulífinu
blóðgjöf, þó mjög takmarkað vegna
mikillar hækkunar raunvaxta, sem
hefur verið óeðlileg og óhjákvæmi-
LAUGARDAGS-
PISTILLINN
HAUKUR HELGASON
AÐSTOÐARRITSTJÓRI
leg. Varast verður að ofmeta þá
kjarabót, sem launþegar hafa af
verðbólguhjöðnun sem slfkri.
Fé sótt til útlanda
I viðtölum DV við ýmsa þekkta
menn má sjá ummæli um þensluna
einsogþessi:
„Tekjumisréttið hefur aukizt”.
„Misgengi milli atvinnugreina”.
Athyglisverðustu ummælin eru
vafaiaust orð Magnúsar Gunnars-
sonar, framkvæmdastjóra Vinnu-
veitendasambands Islands. Hann
benti á, að hallinn á viðskiptum okk-
ar við útlönd væri þegar orðinn 2,5—3
milljarðar króna.” „Við erum að
eyða langt umfram þjóðartekjur, og
til þess tökum við viðbótarlán upp á
3—4milljarða.”
„Við lifum í kreppu. Við eigum í
erfiðleikum með að brauðfæða
okkur. Þessu svörum við þannig að
við sækjum peninga til útlanda sem
enginn veit, hvemig á að endur-
gjalda...”
Þetta er hárrétt hjá Magnúsi. Það
hefur gerzt, að á krepputímum hafa
margir getaö haldið sínum hlut og
jafnvel bætt við sig. Fram kemur i
allri umfjölluninni í DV þriðjudag og
miðvikudag síðastliðinn,að sá hópur
er stór, sem heldur áfram uppi háum
lífsstíl. Af því að fjölmargir hafa
fengið launahækkanir umfram
samninga. Þær launahækkanir hafa
þeir fengið í krafti þess, að fyrir-
tækin, sem fólkið starfar við, hafa
getað sótt fé í bankakerfið eða verið
búin aö auka gróöa sinn á meöan
óðaverðbólgan geisaði.
Á bak við þessa umframeyðslu eru
erlendu lántökurnar.
Hvað átti að lækna?
Þetta leiðir hugann að spurning-
unni: Er í einhverju búið að lækna
sjúklinginn?
Hvað var það, sem núverandi
ríkisstjórn fór af stað til að lækna ?
Munum við enn eftir því?
Jú, rif ja má upp, að ríkisstjómin
hugöist koma verðbólgunni niður.
Hraði óðaverðbólgunnar var kominn
langt y fir 100% miöað við ár.
Ríkisstjómin benti á, að við lifðum
umefnifram.
Hún minnti á mikinn halla á við-
skiptum við útlönd og erlenda
skuldasöfnun. Forystumenn töluðu
um, að sjálfstæði landsins væri i
hættu vegna skuldasöfnunarinnar.
Greiðslugetan kynni að bresta. Láns-
traustiö væri i hættu.
Allt þetta var satt.
Ný lækning?
Hvað var læknað?
En hvað hefur gerzt, nú rúmu ári
eftir að ríkisstjórnin settist að völd-
um?
Við sjáum vissulega miklu lægri
verðbólgutölur. En það er víða
þensla. Bankavextir hafa hækkað
nýlega vegna mikillar eftirspumar
þrátt fyrir einhverja hæstu raun-
vexti í heimi. Þenslan sem DV hefur
sagt frá sýnir, að undir yfirborðinu
eru enn á ferðinni verðbólguhvatar.
Verðbólgan er í reynd að miklu falin.
Hún er til. Við bætist, að sum laun-
þegafélög una sér æ verr, einkum fé-
lög þar sem launaskriðs hefur lítiö
gætt. Kanphækkanir mega ekki
verðamiklai á næstunni, eigi verð-
bólgan ekki að rjúka upp. Allt
stendur þetta því býsna tæpt.
Áfram halli og sláttur
Og hvað hefur orðið um
viðskiptahallann, aöra höfuömein-
semdina?
Við höldum áfram að lifa við halla
á viðskiptum við útlönd. Ríkisstjórn-
in hefur sannarlega ekki læknað það
mein.
Og viö höldum áfram slætti er-
lendis. Ríkisstjórnin hefur ekki
læknaö það mein.
Við búum við halla á rekstri ríkis-
sjóðs.
Einnig í því felst verðbólguhvati.
Af stóru meinunum verður að
segja, að lækninum, ríkisstjóminni,
hef ur ekki tekizt vel að lækna.
Þvi segir Magnús Gunnarsson.
„Ég sé ekki, hvernig þetta getur
gengið áfram, nema það að við stefn-
um hraðbyri inn í nýtt erfiðleika-
tímabil vegna þess áð við eyðum
meira en viö öflum.”
Urðu fórnir launþega þá til
einskis, það er að segja þeirra
launþega, sem ekki hafa notið góðs
af launaskriði, sem jafnaði metin?
Ovíst er, að ríkisstjómin geti
fengið frið á vinnumarkaöi annaö
eins tímabil, ef hún færi nú enn af
staö.
Við spyrjum, hvemig sjúklingn-
um líði eftir meðferð.
Hann er enn við laka heilsu.
Haukur Helgason.