Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.1984, Blaðsíða 18

18
DV. ÞRIÐJUDAGUR11. DESEMBER1984.
Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn Tíðarandinn
Menningarmiðstöðin, Gerðubergi.
Viö lifum á öld vandamálanna. Við
glímum daglega við efnahagsvandann.
Velmeguninni fylgir vandi. Milli kyn-
slóöanna er vandi. Islenskri menningu
er ógnað með þjóðfélagsbreytingum og
félagslegur vandi skapast með aukinni
einangrun einstaklinga á heimilum og
vinnustöðum.
Við slíkum vandamálum bregðumst
við hverju sinni eftir bestu getu. Hér
fjöUum við lítiUega um félags- og
menningarlegan vanda sem leiöir af
byggðaþróun og atvinnuháttaþróun á
þessaríöld.
Klassísk mynd
ÖU þekkjum við hina klassísku mynd
sem dregin hefur verið upp í skólabók-
um af íslenskri menningu fyrri alda.
Það var menning sem skapaöist af
bændaþjóöfélagi til þess að svara kröf-
um þess. Búskapur var lifibrauö
flestra. A hverjum bæ bjó bóndi, með
fjölskyldu sinni og hjúum, og mann-
aflaþörf var mikil því tækjabúnaður
var frumstæður með afbrigðum.
Asamt með samgönguerfiðleikum
skapaði þetta baðstofumenninguna
þar sem bændur og búalið á hverjum
bæ urðu að mestu að skapa sér eigin
skemmtun og félagsskap.
Þar safnaöist fólkið saman á kvöldin
í baöstofunni, og stundaöi innistörf eft-
ir að birtu tók að bregða. Þar var
spunnin ull, tálgað tré og vafin hross-
hársreipi og engir nema þeir allra
yngstu voru verklausir. En á meðan
aðrir unnu fékk einn þaö hlutverk að
skemmta fólkinu með upplestri eða
kveðskap. Þar var farið með gamlar
sögur af hetjum þjóðveldisaldar eða
köppum úr fornaidarsögum eða sungn-
ar rímur af hetjum og fögrum konum.
Sitthvaö, sem telst til alþýðu-
menningar í öðrum löndum, hefur ekki
varðveist hér á landi, af ýmsum ástæö-
um. Þannig taka margir erlendir
ferðamenn frá nítjándu öld til þess aö
Islendingar kunni ekki að dansa en
bregði á skrýtileg og afkáraleg hopp
við tónlistarundirleik, sérlega ef þeir
eru drukknir. Þetta stafar af andstööu
kirkjunnar viö danssamkomur fyrst
eftir siðskipti. Tónmennt íslendinga
var einnig til skamms tíma fomleg og
byggðist fyrst og fremst á söng, en
hljóöfæri b'tt þekkt. Myndbst Islend-
inga var bundin við tréskurð, sem var
oft frábærlega fagur, en entist lítiö, og
svo vefnað, sem einnig var forgengi-
legur.
Nautn Islendinga af sögum var í
raun nautn hins talaöa orðs því bæði
var að ekki voru albr læsir og svo að
bækur voru fáar og dýrar.
Hefð líður undir lok
En þessi alþýðumenning, sem var
svo mjög bundin atvinnu- og þjóðfé-
lagsháttum, leið í raun undir lok á
fyrstu árum þessarar aldar. Engum
var eftirsjón í atvinnuháttum bænda-
þjóðfélagsms sem voru slitandi og
heilsuspillandi og gáfu í raun lítmn af-
rakstur. En með miklum fólksflutning-
um og myndun þéttbýlis leið menning-
arhefð bændaþjóðfélagsins undir lok.
Það sem hefur síðan valdiö vanda ls-
lendinga er hvað mest það að þeim hef-
ur gengiö seinlega að koma sér upp
borgarmenningu í stað bændamenn-
ingarinnar. Þeir sem fluttu í þéttbýU,
þegar búseturöskun hér á landi hófst,
fluttu í raun i menningarlegt tóma-
rúm, um leið og brottflutningur þeirra
kippti grundveUinum undan bænda-
menningunni.
Nú, þegar um helmmgur þjóöarinn-
ar býr í Reykjavík og nágrannasveit-
arfélögum, hefur nútímalegri vandi
skapast við það að í svo stórum þétt-
býlisflákum eiga ekki aUir jafngreiðan
aðgang að menningameyslu og félags-
málastarfi. Eitt tákn iðnþjóðfélags og
aukmnar verkskiptingar er að sundur-
greming einkalífs og atvinnu verður
sterkari en áður svo að fólk einangr-
ast. Svefnhverfi myndast þar sem
bömin bíöa á daginn og foreldrar
koma á kvöldrn til þess aö koma böm-
um í rúmið og sofa sjálfir. Eftir þvi
sem borgir þenjast út einangrast hvert
heimUi án þess að tækifæri sé til þess
að viðhalda raunverulegu menningar-
Ufi heimavið, ems og þó var hægt í
bændaþjóðfélaginu.
Menningin til fólksins
Við þessu hefur verið brugöist, t.d. í
Breiðholti, með því að færa menning-
una til fólksins, en neyða fólkið ekki,
örþreytt eftir langan vinnudag og
þreytandi umferðaramstur, til þess að
sækja sér menningu um langan veg. I
Breiðholti hefur verið reist, við Gerðu-
berg, f élags- og menningarmiðstöð.
Félagsmiðstöð er í sinu einfaldasta
formi ekki annað en það fyrirbæri í
þéttbýU sem kallast félagsheimili í
sveitum. Þar era haldin böll, oftast
fyrir ungUnga, þvi fullorðna fólkiö
sækir í vínveitingahúsin. Þar eru
haldnir fundir og samkomur ýmisleg-
ar.
En menningarmiðstöö hefur fleiri
hlutverkum að gegna. Þar geta íbúar
hverfisins séð Ustaverkasýningar,
heyrt tónleika og stundað aUs kyns
menningarneyslu án þess aö þurfa aö
leggja á sig langar ferðir niður í mið-
borg Reykjavíkur. I Gerðubergi er
meira að segja salur þar sem fólk get-
ur sest niður og fengið sér kaffi og með
því, rabbað saman og tekiö Ufinu meö
ró.
Eins og kemur fram í viðtalinu við
Svanhildi Jóhannesdóttur, forstöðu-
mann Gerðubergs, hefur starfsemin
þar ekki tekið á sig endanlega mynd
enn. Það er þó ljóst af reynslunni að
það er mikU þörf fyrir sUka miöstöð og
margir möguleikar á frekari starf-
semi. Starfsemi félags- og menningar-
miðstöðvarmnar að Gerðubergi er um
margt ólík starfsemi félagsmiðstöðva
annarra hér í borginni. En reynslan úr
Breiöholtinu sýnir að ástæða er til þess
að halda áfram á þeirri braut sem þar
varhaldiðútá.
Baðstofumenningin einkenndi islenska mcnningu í þúsund ár.