Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1984, Blaðsíða 19

DV. MIÐVIKUDAGUR12. DESEMBER1984.
19
Menning Menning Menning Menning
EINS OG GENGUR — OG ÞÓ...
Einsoggengur.
Endurminningar Sigurðar Thoroddsen verk-
fræðings.
Halidóra Thoroddsen bjó til prentunar, 314 bls.
Mól og menning, Reykjavík, 1984.
1 júlí í fy rrasumar, eöa nánar til tek-
iö 29. júlí 1983, lést kunnur borgari, Sig-
urður Thoroddsen, verkfræðingur og
listamaöur, eftir að hafa lifaö tvöföldu
lífi nær alla ævi og meö heilsu til ævi-
loka. En meö tvöföldu lifi er hér átt viö
að hann stundaði mikla verkfræöi með
tilheyrandi alvöru og æru allt frá því
aö hann opnaði verkfræöiskrifstofu í
Reykjavík áriö 1931, stofu sem enn
starfar og nýtur trausts allra manna
og svo var þaö hinn maöurinn; lista-
maðurinn Siguröur Thoroddsen,
stjórnmálamaöurinn, byltingamaöur-
inn, og nú í lokin rithöfundurinn, er
ekki setti minni svip á samtímann en
sá er fyrr var nefndur. Bók hans ber
heitið Eins og gengur en nafnið er
dregiö af orðtaki fööur Siguröar, Skúla
Thoroddsen, sýslumanns og þing-
manns (1859—1916), sem gjarnan
sagöi: „Þetta gengur svona,” en þaö
orötak fylgdi honum alla ævi.
Eins og gengur
Tilurö þessarar bókar varö þó meö
öörum hætti en venjulegar ævisögur
því Siguröur byrjaöi aö rita sína er efnt
var til opinberrar samkeppni um
minningaskrif fólks sem komiö var á
eftirlaunaaldur. Og væntanlegir höf-
undar munu hafa fengið f orskrift meö:
Aö æskilegt væri aö þeir lýstu æsku-
heimili, afkomu, fjárhag, skólagöngu
og óþurrkasumrum, svo eitthvað sé
nefnt, þannig aö bókhaldslega var
verkiö auövelt en aö samkeppninni
stóöu merkar stofnanir í sagnfræöi og
þjóðfræöi og Þjóðminjasafnið.
Ég efa þaö ekki aö þessum aöilum
er akkur í bókinni Eins og gengur.
Ekki endilega til aö finna óþurrkasum-
ur á Bessastööum á Álftanesi, eða í
Reykjavik, heldur hafði æskuheimili
hans veriö í sviðsljósinu áratugum
saman, aö ekki sé dýpra á árinni tekið.
Þetta var Unuhús stjórnmálanna á
umrótstímum og á ögurstund sjálf-
stæðisbaráttunnar. Þótt stjórnmála-
saga Skúla Thoroddsen sé mörgum
kunn og eins saga konu hans þá er
verulegur fengur að þessari bók sem
hefur ótvírætt heimildagildi um frægt
heimili, daglegt líf og eignir.
Siguröur Thoroddsen hefur sögu sína
á þessa leið, en í byrjuninni greinum
við strax efnistök höfundar, að hann
tekur miö af forskrift auglýsingarinn-
ar:
„Á Bessastöðum"
„Hinn 24. júlí 1902 fæddist ég aö
Bessastöðum á Álftanesi. Eg var elst-
ur okkar systkina, sem þar fæddust, en
tvö voru yngri, Sverrir og María. Eldri
systkinin fæddust öll 10 á Isafirði. For-
eldrar mínir Theodóra og Skúli Thor-
oddsen settu bú þar 1884. Haföi faðir
minn verið þar sýslumaöur og síðar
kaupmaöur, haföi þar prentsmiöju og
gaf út Þjóðviljann. A unga aldri var
okkur yngstu krökkunum oft strítt af
eldri systkinunum á því, aö viö værum
bara Álftnesingar og værum því skör
neðar en þau ísfirðingamir og þá oft
höfö yfir vísan
Álftnesingur úti liggur
og aldreisefur,
dregur, meir en drottinn
gefur,
dyggöasnauöur maökanefur.
Vísan er til í mörgum útgáfum, en
svona læröi ég hana.
Skömmu fyrir aldamótin keypti faö-
ir minn Bessastaði og flutti suöur
þangaö. Auk þess keypti hann Lamb-
hús, hálfa Breiöabólsstaöi, en ekki
Skansinn (I riti Jóns Guönasonar.
Skúli Thoroddsen II bls. 378 er taliö aö
faöir minn hafi keypt Skansinn), sem
var í eigu Tryggva Gunnarssonar, en
af því tilefni keypti faöir minn hálfa
Breiðabólsstaði, aö lönd þeirra og
Skansins liggja sitt hvoru megin
Bessastaöatjarnaróss og óttaöist faöir
minn, aö Tryggvi kynni aö reyna að
meina sér umferö um ósinn. Grunnt
var á því góöa milli Tryggva og fööur
míns, svo ekki sé meira sagt. Svo sagöi
móöir mín mér, aö Tryggvi heföi verið
eini maöurinn, sem fööur mínum hafi
veriö illa viö.
Mikið þurfti aö lagfæra áöur en fært
þótti aö flytja inn. Varö þaö aö ráöi, aö
Guöbjörg fóstra mín flutti aö Bessa-
stööum áriö 1899 meö elstu bræður
mína, en alflutt var þangaö ekki fyrr
en 1901. Var þá búiö aö lagfæra húsiö
mikið. Voru reistir miklir kvistar
þvert á það, sinn á hvora hlið þess og
mættust mænar þeirra í miðjum mæni
hússins. Auk þess var hinu og þessu
breytt innanhúss. Jafnframt var gert
við kirkjuna, en hún var bóndakirkja
og bar jaröeiganda aö halda henni viö.
Var þak hennar gert upp aö nýju og
kostað til viögeröar á henni 11 þúsund
króna. Síðari eigendur, ekki veit ég
hverjum þeirra, datt svo þaö snjall-
ræöi í hug aö koma kirkjunni í ríkis-
eign og losnuðu þannig viö viöhald
hennar.
Bitarnir, sem notaöir voru í kirkju-
loftiö, voru 12”x 12” tré (30 X 30 em) og
gekk einn bitanna af og stóö hann á
trjám á hlaðinu meðan ég var viöloða á
Bessastööum. Notuðum viðkrakkamir
hann sem ásetu fyrir planka, sem viö
vógum salt á. Kirkjuloftinu var auövit-
Bókmenntir
Jónas Guðmundsson
aö ekki ætlaö aö bera uppi nokkurn
þunga, því kom það í hlut verkfræði-
stofu minnar, þegar þaö var ákveðið í
síöara heimsstríði aö geyma hluta af
bókum Landsbókasafnsins á kirkju-
loftinu, að styrkja þaö. Voru bitarnir
þá notaöir áfram og reyndust ófúnir,
sem sýnir að viðgerðin hefur veriö
vönduö.
Nýtt hús var reist undir prentsmiöju
Þjóöviljans. Stóö þaö niður við Bessa-
staðatjörn heldur noröar en Bessi, sem
er hólmi í tjörninni. Var þaö timburhús
allstórt. Var þaö selt, er pabbi flutti til
Reykjavíkur (1908) og stendur nú viö
Laugaveg nr. 32. Ég hefi veriö aö því
spuröur, hverju þaö hafi sætt, aö prent-
smiöjan var reist svo langt frá húsinu.
Ég hefi ekki getaö svaraö því, en þó
giskaö á, aö því hafi valdið, aö prent-
vélin var í æöi þungum stykkjum og
þungaflutningar voru erfiöir í þann tíö.
Flutningar fóru fram á sjó og því haföi
prentsmiðjan veriö reist þarna viö sjó-
inn rétt ofan viö bátavörina, sem notuö
var í minni tíö. Grunnur prentsmiöj-
unnar stendur þarna enn þegar þetta
erskrifaöl976.
Auk þess voru reist um leiö fjós og
hlaða meö hlandfor heima viö og hest-
hús og fjárhús utar á nesinu, þar sem
túnum sleppti.
I túninu voru fyrstu árin torfhús
austan viö túniö og smiöja úr torfi viö
Bessastaðatjörn. Þetta var rifið í okk-
ar tíö. Aö Lambhúsum sá ég aldrei
annaö en aö fyrir rústum mótaöi.
Af öllu þessu má sjá, að miklu hefir
veriö tilkostaö, enda var faðir minn
sterkefnaður. Þær eignir, sem búiö
átti, er hann andaðist og mér eru kunn-
arvoru:
1. Bessastaðir í Bessastaðahreppi.
2. Hálfir Breiöabólsstaöir í Bessa-
staöahreppi.
3. Hluti af Sviðholti í Bessastaöa-
hreppi
4. Kirkjubúí Bessastaöahreppi
5. Vonarstræti 12 í Reykjavík, ásamt
prentsmiðju í því húsi
6. Klungurbrekkur í Skógastrandar-
hreppi
7. Klakkeyjarí Breiöafiröi
8. Dynjandi í Arnarfiröi
9. Ibúöar- og verslunarhús aö Isafiröi
10. 1/13 hluta af Skipeyri viö Skutuls-
fjörö
11. Nokkur hundruö í Árnesi í Stranda-
sýslu.
Um fleira var mér ekki kunnugt.
Skuldir voru sáralitlar. ”
Hreinskilinn sagnahöfundur
Þetta kann aö þykja dálítið óvenju-
legur ritdómur, aö láta höfundi þaö aö
mestu eftir aö skrifa um bókina í blöö-
in. En satt aö segja virtist ekki önnur
aðferð vænlegri. Siguröur lýsir lífinu á
Bessastöðum, í Vonarstræti 12, skóla-
göngu sinni, Hafnarárum, alvöru og
gleði. Hann segir frá þingmennsku
sinni fyrir kommúnista og dregur ekk-
ert undan. Fegrar ekki eða deyfir og
sjálfum sér hlífir hann ekki. Hann er
áreiðanlegur sögumaöur og kjarkmik-
ill. Um þaö efast enginn.
Um verkfræðistörfin segir hann í
rauninni fátt um þann stóra hlut sem
hann átti t.d. í virkjanagerð hér á
landi, en sem dæmi um starfsemina þá
unnu 50—60 manns, mestanpart tækni-
menntamenn, á stofu hans.
I formála er þaö einnig haft eftir höf-
undi aö honum „leiddist að skrifa um
virkjunarmál og verkfræöistörf”. Þaö
er auðskilið, en gjaman heföi hann
mátt tala meira um myndlistina því
hann var afburða skopmyndateiknari,
slunginn vatnshtamaöur og einn besti
förunautur sem hugsast gat þegar ver-
iö var aö skoöa sýningar. Haföi auga
fyrir góöum hlutum eins og stundum er
sagt.
En þótt maöur sakni þess arna er
bókin samt án efa merkileg heimild
um margt um fræga staöi, frægt heim-
ili og allt eins vel þótt aörar heimildír
séu til uin húsin á Bessastööum og
kirkjuna þar. Þetta er líka bók um
þversögnina, um andstæðurnar, auð-
ugt fólk er markar aö mannúðarstefnu
og vinnur aö upplýsingu. En viöbrögö
viö eyðslu voru eigi aö spara heldur
auka tekjumar, eins og Skúli Thorodd-
sen orðaöi þaö viö húsfreyjuna á
Bessastööum, einhverju sinni þegar
henni ofbauö eyöslan.

staðgreiðsluafsláttur
___STENDUR FYRIR SÍNU
VeSfn'Ön"'
^níætísteekf
1 ePpadeild
Ha rðvidarsaía

BYGGINGflVOBURl
HRINGBRAUT 120: Simar: Harftviðarsala...............28-604
Byggingavörur.................28-600 Málningarvörur og verkfæri...28-605
GóHteppadeild.................28-603 Flisar og hreinlætistæki ....28-430
renndu við eða hafðu samband
En þaö einkennilega er aö bókin,
sem ber titilinn Eins og gengur, sem
minnir á sjálfsagða hluti, veitir innsýn
í heim eöa veröld sem er sjaldgæf í ís-
lenskum ævisögum. Þar leyna menn
yfirleitt auöi sínum, þegar þaö á við,
en útmála eymd sína og þaö haröræöi
er þeir máttu þola, hvort heldur þaö
var í grjótbyrgjum niðri viö ströndina
á vertíð eöa í dalnum heima. Þykir það
hentugra.
Þetta er því saga hefðarfólks, saga
hugsjóna og staöreynda, rituö af heið-
arlegum, menntuöum samferöamanni.
Bók sem er nýstárleg og fróöleg í senn.
Jónas Guömundsson.