Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1985, Blaðsíða 14

14
DV. MIÐVIKUDAGUR 20. MARS1985.
Menning Menning Menning Menning
STJÓRN HINNA VINNANDISTÉTTA
Valdimar Unnar Valdimarsson:
Alþýöufiokkurinn og stjórn hinna vinnandi
stétta. Rvík, Sagnfræöistofnun H.l. 1984, 70
bls.
Rit þetta fjallar um merkilegt
efni: fyrstu stjórnarþátttöku
sósíalísks flokks á Islandi. Sú var
tíðin, að slikt þótti fróleitt, basði
sósíalistum og öðrum; þeir sem ætl-
uðu að fylkja alþýðunni til að brjóta
niður auðvaldskerfið — þeir gætu að
sjálfsögðu ekki tekið að sér daglegan
rekstur þess, í félagi við kerfisþjóna.
En ýmis viðhorf voru uppi í Alþýðu-
flokknum. Hann studdi Framsóknar-
stjómina 1927—31 gegn því að fá um-
bætur á félagsmálalöggjöf, m.a. um
verkamannabústaði. Æfleiri alþýðu-
flokksmönnum þótti þetta gefast illa,
og fyrir stuðninginn tók, þegar
Framsóknarstjórnin rauf þing til aö
halda völdum vorið 1931.
Nú var kreppan komin í algleym-
ing, og Alþýöuflokkurinn brást við
henni meö róttækri umbótaáætlun
um aðgerðir ríkisvaldsins til að bæta
úr þessu vandræðaástandi auðvalds-
hagkerfisins. Þar meö var flokkur-
inn auðvitað horfinn frá stéttarbar-
áttu fyrir afnámi þess kerfis, og eðli-
legt framhald þessa varö þátttaka
hans í rikisstjóm með öðrum flokki,
sem einnig boðaöi aö ríkisvaldið ætti
að stjórna efnahagskerfi einkafram-
taksins. Þetta var fyrsta ríkisstjórn-
in sem byggði á málefnasamningi,
og þessi fyrsta vinstristjórn Islands
er sú sem lengst hefur gengið. Saga
hennar er í hnotskurn saga allra
hinna: róttækar yfirlýsingar í upp-
hafi, en minna varð úr framkvæmd-
um — óvenjumikiö þó hjá þessari.
En þjóðfélagið verður ekki umskap-
að af minnihlutaflokki á Alþingi,
hversu stórkostleg bandalög sem
hann gerir. Uklega vantaði ekki
fyrst og fremst forystu (þótt djúp-
stæður ágreiningur væri raunar inn-
an Alþýðuflokksins), heldur gerand-
ann: markvissa fjöldabaráttu al-
þýöu.
Viðfangsefni Valdimars ætti sem
sagt ekki að geta höfðað til almenn-
ings. 1 upphafi ritsins setur hann
fram helstu spurningar sem þaö á aö
svara:
— Hver voru helstu stefnumál Al-
þýöuflokksins samkvæmt „4 ára
áætluninni”, sem hann setti fram
fyrir alþingiskosningarnar 1934? —
Hvernig tengdist „4 ára áætlunin”
alþjóölegum straumum um þetta
leyti? — Aö hvaða marki átti Alþýðu-
flokkurinn samleiö með Framsókn-
arflokknum? — Hvaða stefnumálum
sínum tókst Alþýðuflokknum aö
koma í málefnasamning „stjómar
hinna vinnandi stétta”? — Hvaöa
stefnumálum fékk Alþýðuflokkurinn
hmndið í framkvæmd og um hvaöa
mál var mestur ágreiningur innan
ríkisstjórnarinnar? — Hver uröu af-
drif þjóönýtingarkrafna Alþýöu-
flokksins? — Hvernig tókst „stjóm
hinna vinnandi stétta” upp í barátt-
unni gegn atvinnuleysinu? — Um
hvað snerist hinn svokallaöi „3 mán-
aða víxill”? — Hvaða áhrif hafði
Kveldúlfsmálið á stjórnarsamvinn-
una? — Hvað olli stefnubreytingu
Alþýðuflokksins eftir alþingiskosn-
ingarnar 1937? — Upp á hvaöa býti
hélt Alþýöuflokkurinn stjórnarsam-
vinnunni áfram eftir kosningam-
ar 1937? — Hvaða áhrif höfðu innan-
flokksátök í Alþýðuflokknum á
stjómarsamstarfið? — Hverjar voru
ástæðurstjórnarslitanna 1938?
Efnismörk ritsins eru eðlileg, því
lýkur við stjómarslit, samstarf
flokkanna fer aftur í fyrra horf:
Framsókn situr ein við stjórn, en Al-
þýðuflokkurinn verhana falli.
Valdimar telur upp skilmála Afl.
fyrir þessu hlutleysi, ekkert meir, og
þótt undirritaðan langi í úttekt á t.d.
lögum um stéttarfélög og vinnudeil-
ur, 1938(samþykkt þeirra var einn
skilmálanna), þá er þaö auðvitað ut-
an þessa ramma. Aödraganda
stjómarsamstarfsins rekur Valdi-
mar það rækilega, að ég sé ekki néins
vant, nema e.t.v. á bls. 10:
„Veturinn 1930—1931 tók aö gæta
töluverðrar óánægju í Alþýöuflokkn-
um út af samvinnunni við Framsókn-
arflokkinn.”
Þeir sem mest gagnrýndu flokks-
forystuna fyrir þetta, gengu úr Afl. í
des. 1930, og stofnuðu Kommúnista-
flokkinn. Hélt þessi gagnrýni samt
áframinnan Afl.?
Þeir sem fást við sögu fyrri alda
kvarta einatt yfir því að heimildir
vanti um eitt eða annað. En í sam-
tímasögu er einatt meira vandamál
hve yfirgengilega mikiö er til af
heimildum, illmögulegt að kanna
allt, erfitt aö velja úr aö órannsökuðu
máli. Hér verður aö nægja að segja
aö heimildaskrá þessa rits er til-
komumikil: Alþingistíðindi þessara
fjögurra ára, blöðin, stefnuskrár og
helstu plögg flokkanna tveggja þessi
ár, endunninningar stjómmála-
manna, auk sagnfræðirita um efnið
eöa tímabiliö. Ég sé ekki að neitt
mikilvægt vanti. Það væri allajafna
æskilegt andspænis slíkri ofgnótt
heimilda, að höfundur gerði nokkra
grein fyrir þeim: hve langt ná sam-
tímaheimildir, t.a.m., í lok ritsins
mætti gjaman draga saman um
hvaða atriði skortir heimildir, eða
ekki veröur úrskurðað um af öðrum
ástæöum. — I þessu riti em nýlegar
endurminningar nokkuð notaðar,
eins og sjálfsagt er, þegar ekki er
samtímaheimildum til að dreifa, svo
sem um samtöl eða undirmál ýmis,
eöa mat manna á atburðum. Þannig
er það í þessu riti — utan einu sinni.
Það er tekið úr endurminningum
Einars Olgeirssonar 1983, sem er þó
ekki tilfært sem hans mat í texta,
heldur sem hver önnur staðreynd
(bls.49):
„Á Alþýöuflokksþinginu (1937)
urðu þeir menn ofan á í sameiningar-
málinu sem setja vildu Kommúnista-
Valdimar Unnar Valdimarsson
sagnfræöingur.
flokknum þá kosti sem vita mátti
fyrirfram aö hann gengi ekki að.”
Um þetta hljóta að vera til samtíma-
heimildir, þótt ég finni það raunar
ekki í langri grein Einars Olgeirsson-
ar 1939. „Valdakerfiö á islandi 1927—
39”, sem talin er í heimildaskrá, en
aldrei vísað til, svo ég fái séö. —
Þessa kosti hefði Valdimar a.m.k.
átt aö telja upp — og helst að segja
líka, hvers vegna kommúnistar tóku
þá ekki í mál, sé það ekki alveg aug-
ljóst.
Kaflinn um málefnasamning
flokkanna er glöggur, hvað kom frá
hvorum flokki. Þar hefði ég viljað fá
svolítið meiri úrvinnslu: lét hvorug-
ur flokkurinn neitt á móti sér við
samþykkt þessa plaggs?
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Valdimar leiöir rök aö því að Al-
þýðuflokkurinn hafi vísvitandi knúið
fram stjórnarslit 1937, en samt hafi
forysta Afl. verið ákveðin í því aö
halda áfram samstarfi við Fram-
sókn eftir kosningar. En vantar þá
ekki skýringartilraun? Hvað gat
vakaö fyrir henni meö þessu? Vonir
um stórsigur í kosningum? Var ein-
hver grundvöllur fyrir slíkum von-
um?
Eftir kosningaósigur sinn 1937
hverfur Afl. frá stefnu sinni í Kveld-
úlfsmálinu, meginorsök stjómar-
slita. Valdimar tilfærir skýringu
Héðins Valdimarssonar og Mbl. á
þessu: fíkn kratabroddanna í fríð-
indi og stöður, en nefnir lika, að þeir
gætu einfaldlega hafa dregiö þann
lærdóm af kosningunum, að fyrri
stefna nyti ekki nægilegs fylgis til aö
henni yröi haldið til streitu. Hér hefði
mátt huga að fleiri skýringum: heföi
Afl. farið í stjórnarandstöðu, þá hefði
hann lent upp að Kommúnistaf lokkn-
um, sem boðaði ákaft samfylkingu
verkalýðsins og þar með þessara
flokka (allt frá júlí 1934, sbr. Verka-
lýðsblaðið s.hl. þessa árs, en
Valdimar segir 1936). En flestir leið-
togar Afl. voru alveg andvígir slíkri
samvinnu, sem áður segir.
Þessar aðfinnslur mínar eru um
heldur léttvæg efni, ef ó heildina er
litið. Valdimar kostar kapps um aö
draga fram túlkanir andstæðra afla
á atburðum, vegur og metur svo
glöggt má vera hver rök eru til
hverrar ályktunar, og hver aðal-
atriði hvers máls eru. Ritið er auð-
lesið, greinargott, og verulegur
fenguríþví.
Þetta er tólfta ritið í fjölbreyttri
ritröð Sagnfræðistofnunar H.I. Aður
hafa komið þar handbækur um heim-
ildakönnun og -úrvinnslu, auk rit-
gerða um afmörkuö efni, allt f rá miö-
aldasögu til samtímastjómmála. Og
þetta rit bætist í myndarlegt safn
B.A. ritgerða (m.a.) stjórnmálasögu
millistríðsáranna: má þar einkum
nefna ritraöir Framlags, Arnar &
Örlygs, Menningarsjóös. Er það
ánægjulegt aö almenningur skuli fá
aðgang að rannsóknum sem einatt
eru vel unnar og um merkileg efni.
Af annars ágætum flutningi er
eftirminnilegust frammistaða ein-
leikaranna tveggja, Einars Grétars
Sveinbjömssonar og Eddu Erlends-
dóttur. Þau eru skemmtilega ólíkir
túlkendur þótt niðurstaðan sé hin
sama: vandaður flutningur. I
konsertinum leika þau lengst af
hvort í sínu lagi og eru þá í ólíkum
hlutverkum. Fyrsti þátturinn með
einleik pianósins er átakamikiil og
fyllti Edda tilbrigðin spennu meö
Kammertónleikar Sinfóniuhljómsveitar
Islands, haldnir í sal Menntaskólans við
Hamrahlið fimmtudaginn 14. mars 1985.
Einleikarar: Edda Erlendsdóttir og Einar Grétar
Sveinbjörnsson.
Stjórnandi: Klauspeter Seibel.
Á efnisskránni: Brandenborgarkonsert nr. 3
eftir J.S. Bach, Sinfónia nr. 29 eftir Mozart og
Kammerkonsert fyrir fiðlu, píanó og 13 blásara
eftir Alban Berg.
Brandenborgarkonseitarnir eru
skrifaðir á alllöngum tíma, líkast til
á árunum 1717—1721. Þeirvoruupp-
haflega ekki hugsaöir sem samstæð-
ur flokkur tónverka enda er hljóö-
færaskipan þeiira mismunandi.
Hinn þekktasti þeirra, konseitinn nr.
3, er skrifaður fyrir strengi og er frá-
bragðinn hinum að þvi leyti aö
enginn einn hljóðfærahópur hefur
stæiTa hlutverk en annar.
Flutningur verksins á fimmtu-
dagskvöld tókst ekki nógu vel.
Bach, Berg og
Mozart
hljómsveitin samtaka, og hvaö best
tókst henni upp í lokaþættinum, hin-
um líflega Allegro con spirito.
I Kammerkonsertinum beitir
Alban Berg raðtækninni eins og í
ýmsum síðari verkum sínum. Hann
Kannski var hljómsveitin óvön sal
menntaskólans sem skilar hljóm-
sveitarleik fremur illa og því um að
kenna að ekki stemmdi vel framan
af. En hiklaust má segja aö konsert-
inn hefði þurft meiri æfingu til að ööl-
ast þann tignarbrag sem hæfir hon-
um. Hann var enn of njörvaður í takt
til aðlifnaviö.
Mönnum er það sífellt um-
hugsunarefni hversu erfiö tónlist
Mozarts er flytjendum. Skírleiki
hennar virðist kalla á enn næmari
túlkun en krafist er í annarri tónlist.
Það er einmitt þessi næma túlkun,
herslumunurinn, sem maðursaknar
oftast og svo var einnig að þessu
sinni. — Þótt hljóðfæraleikamir hafi
hver og einn gengið gegnum ákveðna
Mozartsskólun er galdurinn við
sinfóníuflutning fólginn í því að laða
FIRMA OG
FÉLAGAKEPPNI
í innanhússknattspyrnu veröur haldin í íþróttahúsi Fella-
skóla 23. og 24. mars nk. Upplýsingar og þátttökutilkynn-
ingar í síma 73259 (Helgi) og 76424 (Ingi) milli kl. 20.00 og
22.00.
Leiknir.
NÁMSKEIÐ
ifyrir svæöaleiðsögumenn á Suðurnesjum
hefst í Fjölbrautaskóla Suðurnesja laugardaginn 23. mars
næstkomandi kl. 10.00 árdegis. Skólastjórn skipa fulltrú-
ar frá Ferðamálaráði, Félagi leiðsögumanna og undirrit-
aðir. Þátttaka í námskeiði þessu veitir leiðsögumannsrétt-
indi í ferðum um Reykjanesskaga sunnan Straums. Þátt-
tökugjald er kr. 2.500,-. Nánari upplýsingar veita Stein-
dór Sigurðsson sérleyfishafi í síma 92-4544 og Magnús Ó.
Ingvarsson í Fjölbrautaskóla Suðurnesja, sími 92-3100.■
Þátttaka tilkynnist fyrir 22. mars.
Ferðamálasamtök Suðurnesja
Fjölbrautaskóli Suðurnesja.
Einar Grétar Sveinbjörnsson og Edda Erlendsdóttir: ,,Þau eru skemmtilega ólíkir túlkendur þótt niður-
staðan sé hin sama: vandaður flutningur."
fram þann hugblæ sem við á hjá
hljómsveitinni sem heild. Það er
hlutverk hljómsveitarstjórans, og
sem fyrr segir skorti nokkuð á aö þaö
tækist. Margt var þó vel gert. Styrk-
leikabreytingar vora vel útfærðar og
Tónlist
Atli Ingólfsson
Hanna G. Sigurðardóttir
fer þó jafnan frjálslega með þessa
aðferð, velur tónaraðir gjaman
þannig aö þríhljómar heyrast við og
við, sem er ekki viðtekin venja í
strangri tólftónatækni. Ljær þetta
verkunum blíðlegt og rómantískt
yfirbragð.
Kammerkonsertinn er sannarlega
erfitt verk í flutningi. Fjöldi lengri og
smærri setninga fléttast saman hjá
blásurunum og vandasamt er að
fella hverja þeirra inn í heildarsvip-
inn. Yfirleitt tókst vel að halda
samfellu þótt stöku sinnum yrðu inn-
skotin eins og utanveltu.
íytmiskum leik og góðri stígandi í
hendingum. 1 öðrum þætti, sem er
hægur og ljóðrænn, er fiðlan í aðal-
hlutverki og þar naut sín vel hinn
fallegi tónn Einars Grétars.
I þriðja þætti eru báöir einleikar-
ar þátttakendur og þar stóðu þeir
uppúr með firnagóðu samspili. Þessi
þáttur er einn erfiðasti hluti verksins
og í svo margslungnum hryn verður
að gæta þess sérstaklega að tapa
ekki rytmískri stefnu. Á hana skorti
stundum hjá blásuranum og var
þriðji þátturinn einna síst leikinn af
þeirra hálfu.