Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1985, Blaðsíða 4

rgooA is
íAOU^.
—sagt frá ævintýralegu liðhlaupi AlexandersX. úrrússneska hernum
Nóvember 1981: sovéskur hermaður
ákveður að gerast liðhlaupi. Hann er
staddur í Póllandi sem virðist fýsilegt
því þar kemst hann í samband viö
Samstöðu. Mánuði síðar eru herlög
sett í Póllandi og Samstaða leyst upp.
Það er ekki fyrr en í júlí 1985, fyrir
tæpum mánuði, sem liðhlaupinn Alex-
ander X. kemst til Vesturlanda. Hann
hafði þá dvalist í þrjú og hálft ár í
felum í Póllandi, hjá stuðnings-
mönnum Samstöðu. Hann er kallaður
Alexander X. til að hlífa hans nánustu.
Viðtal birtist við hann nýlega í franska
blaðinu Liberation. Frásögn hans er
athyglisverð fjTÍr margra hluta sakir.
„Ég bjó í Voronej (500 km fyrir
sunnan Moskvu) og var flutninga-
bílstjóri fyrir verksmiöju. Þegar ég
var 17 ára, 1981, var ég kvaddur í
herinn. I herbúðunum gerðist það einn
góðan veðurdag aö við fengum belti og
leðurstígvél og þá varð okkur ljóst að
það ætti að senda okkur til útlanda því
þessa hluti fá einungis slíkar sveitir.
Viö vorum allir hræddir um aö verða
sendir til Afganistan. Það var ekki fyrr
en við vorum komnir af staö í flugvél
að liðsforingi nokkur sagði að við
færum til Póllands. „Þaö er annaö
Afganistan” var sagt þá.
Þegar ég kom á leiðarenda var ég
settur í að gæta eldflauga- og sprengju-
geymslu fjórða lofthersins í Torun.
„Það þarf bara einn neista og Torun
verður önnur Nagasaki,” sögðu liðs-
foringjarnir. Það var bannað að reykja
en samt reyktu hermennirnir dálítið.
Síðan var ég fluttur til Olawa sem er
um fjörutíu kílómetra frá Wroclaw.
Liðsforingarnir vöktu okkur nánast
hver ja nótt undir því yfirskini að hætta
væri á ferðum. Ástaðan sem þeir gáfu:
verkfall í Gdansk (400 km í burtu!) eöa
einhvers staðar annars staðar...
Liðsforingjarnir voru fullkomnir
skíthælar og vöktu okkur hvenær sem
var aö nóttu og við urðum að vera
tilbúnir með vopn og poka. 1 fyrstu
voru hermennirnir óðir út í Samstöðu
en smátt og smátt fórum við að skilja
að allt var þetta gert til að við æstum
okkur út í Pólverja. Þá beindist reiðin
gegn liösforingjunum.
Við vissum eilitið um hvað var að
gerast í Póllandi því í Voronej fékk ég í
hendur eintök af ritinu Possev sem
útlagar gefa út í Vestur-Þýskalandi.
En við fórum ekki út úr herbúðunum
nema einstaka sinnum og þá í fylgd
liðsforingja. Nánast hvern dag var
lesið fyrir okkur upp úr skýrslu um
hermenn sem reynt höfðu að strjúka
og hversu mörg ár þeir heföu verið
dæmdir til að þræla í fangabúðunum.
En ekkert var sagt ef strokið haföi
heppnast. I þessum skýrslum var
einnig talað um sjálfsmorðstilraun en
ekki sagt orð um hermenn sem höföu
fengið nóg og skotið liðsforingja sinn.
Ég þóttist vera
pólskur bóndi
Við fengum lítið að borða. Magni og
gæðum var ábótavant. Liðsforingjarn-
ir stálu kjötinu og seldu það á svörtum
markaði. Hermennirnir seldu
.sígarettur sínar og sælgæti. Eg frétti af
hermanni sem hafði selt byssustinginn
af Kalachnikov byssunni, úr úrvals
stáli: Hann fékk átta ár. Bensíniö
hvarf lika. Þaö kom fyrir aö hættu-
marki var gefiö, allir ruku út í bíla en
svo varð ekki neitt úr neinu. Það var
búið að stela öllu bensíni.
Eg ákvaö að gerast liöhlaupi þegar
liðsforingi, dauðadrukkinn auðvitað
því þaö var viðburöur að sjá þá edrú,
skipaöi mér aö þvo klósettið meö
tannbursta. Eg sagði honum að stinga
því upp í rassgatið á sér og fékk mánuð
í herfangelsi fyrir. Á hverjum morgni
og hverju kvöldi lömdu liðsforingjar
mig í klessu „til að kenna mér hvernig
ætti að tala við liösforinga”. Þegar ég
losnaði þaðan var ég í mánuð á sjúkra-
húsi. Eg gerði mér ljóst aö ef eitthvað
slíkt endurtæki sig myndi ég ekki þola
annan mánuð í herfangelsi. Ég kæmist
ekki þaðan út. Upp frá þessu hugsaði
ég um það eitt að flýja. Einn góðan
veðurdag, eöa 10. nóvember 1981,
þóttist ég vera slæmur fyrir hjarta til
að komast á spítala. Mér var gefin eins
dags hvíld — akkúrat það sem ég vildi.
Ég haföi stolið stórum poka og exi í
geymsluskúr. Á leiðinni frá Olawa
hafði ég fyllt pokann af maís á akri.
Dálítið lengra frá fann ég hesthús og
faldi mig í þrjá daga í heyi. Þriðja
daginn aö kvöldi fór ég þaöan því ég
átti hvorki meira vatn né maís. Þaö
var farið að dimma. Eg stal reiðhjóli
og hélt í áttina til Wroclaw. Ég var
hræddur því ég var enn í herbúningi.
Eg var búinn að rífa af einkennisborða
og slíkt. Ég var enn á hjólinu þegar ég
sjá, af þrjátíu metra færi, hersveitina
mína að leita í nýbyggingum. Ég
beygði höfuöið, dró húfuna niður á
ennið og vonaöist til að ég liti út eins og
pólskur bóndi í húminu. Þeir keyptu oft
gamla búningá og stígvél af sovéska
hernum...
Þegar ég kom til Wroclaw spurði ég
vegfarendur hvar aðsetur Samstööu
væri í borginni. Þegar ég komst
þangað loksins var ég of seinn. Það
voru allir farnir heim. Daginn eftir
kom ég aftur. Ég vissi ekki við hvern
ég ætti að tala. Eg var næstum farinn
þegar ég sá mann í búningi majors í
pólska hernum spásséra um inni á
skrifstofu en þegar betur var aö gáð
var hann með Samstöðumerki í
barminum. Eg hugsaði með mér:
Samstöðumerki, gott og vel, en hann er
samt foringi! Eg faldi mig inni á
klósetti. Eg reykti á meðan ég beið og
hugsaði um hvað ég ætti að gera. Þá
kom einhver inn. Maöurinn byrjaði að
tala við mig en ég gerði honum skiljan-
legt að ég kynni enga pólsku. Hann
skildi litla rússnesku, gerði mér
skiljanlegt að ég ætti að læsa mig inni á
salerninu og bíða.
Því næst biðum við þar til enginn var
á ganginum og svo fórum viö til manns
sem talaði mjög góða rússnesku. Ég
bjó hjá honum í þrjá daga, fékk
borgaraleg föt og herbúningnum var
hent. Þá töldu Samstöðumenn ekki
lengur óhætt að vera þar og ég var
látinn koma mér fyrir hjá kaþólskum
presti. Á meðan á þessu stóö gekk
Samstaða úr skugga um aö ég væri
ekki útsendari sovésku leyniþjón-
ustunnar. Þeir komust að því að
hermennirnir í Olawa væru í
viðbragðsstöðu og min væri ákaft
Ieitað í borginni, skóginum í
nágrenninu og sveitinni af þyrlum og
hersveitum.
Eftir að ég kom til Varsjár, fóru
Samstöðumenn með mig aö sænska
sendiráðinu sem þeir vonuðust aö gæti
hjálpað mér. En þegar ég sagöi
Svíunum að ég talaði bara rússnesku
sögðu þeir mér að fara og koma aftur
með túlk! Þremur dögum síðar var
lýst yfir herlögum, og enginn komst
lengur inn í erlend sendiráð. Stúlka
sem ég hafði búiö hjá haföi verið hand-
tekin. Eg var heppinn, ég flutti til for-
eldra hennar kvöldið áður.
Dag nokkurn var ég á leið til
Varsjár, frá Novi Sontche í suðurhluta
landsins. Ég beið lestarinnar er ég var
spuröur um skilríki. Þetta var árið
1984. Ég var með fölsuð skilríki og
talaði ágæta pólsku, en meö það
miklum hreim að þaö heföi komist upp.
Eina sovéska skjaliö sem ég hafði var
ökuskírteinið mitt. Eg sagði honum að
ég væri sovéskur stúdent í fríi. Hann
baö þá um að sjá vegabréfiö. Eg sagði
að það væri geymt í sendiráðinu því
þaö væri landlæg plága að vegabréfum
væri stoliö í Póllandi.
Það var að vísu satt að vegabréfum
væri stoliö, en þaö var einungis gert í
einum tilgangi: Komast til Vestur-
landa og enginn gat notað sovéskt
vegabréf til þess. En mér var sleppt.
Ég bar um hálsinn hálsfesti meö
mynd af Maríu mey. „Hún ein getur
bjargað þér,” sögðu pólskir vinir mínir
mér. Ég held að ég hafi flutt þrjátíu
sinnum á þremur og hálfu ári. I Varsjá
bjó ég í „hreinu” hverfi eins og sagt
var, þ.e. engar prentsmiðjur voru þar
eða leyniútvarpsstöðvar á vegum
Samstöðu og því minna tékkað af lög-
reglunni. Ég lifði eins og Samstöðu-
menn sem fara huldu höfði.
Eg var í fyrstu undrandi aö þeir
skyldu vernda Sovétmann, og
hermann aö auki. En smátt og smátt
skildi ég að þeir gerðu þetta af heilhug
og mjög eðlilega.
Og svo eitt fagurt kvöld, þegar ég
var genginn til náða, var komiö til mín
og mér sagt. „Vertu tilbúinn, á
morgun ferðu vestur.” Þaö eina sem
ég gat sagt var: „Þetta er ekki rétti
tíminn til að grínast.” Ég var búinn að
fá nóg af þessu og var tilbúinn aö gera
hvað sem var til að komast burt.
Ferðalagiö gekk vel og fyrr en varði
var ég frjáls. Eg hafði farið huldu höfði
í þrjú og hálft ár. Það fyrsta sem ég
geröi á Vesturlöndum var að fara út og
fá mér stórt glas af vodka. Ég tók það í
einum sopa. Eg var staddur á Pizzeríu.
Eigandinn horfði á mig eins og ég væri
viðundur en bauð mér svo annan. Eg
var ekkert búinn að borða en var svo
taugatrekktur aö vodkinn hafði engin
áhrif...
Þrjú og hálft ár er langur tími.
Maður verður að hafa eitthvað fyrir
stafni svo að maöur verði ekki
geðveikur. Eg las til dæmis mikiö. Ég
uppgötvaði Gúlageyjaklasann og
aðrar bækur Soltsjénisin! Ég hlustaði
á BBC og Voice of America, las leyni-
blöð Samstöðu. Stundum hélt ég að líf
mitt myndi aldrei breytast. Eg kæmist
aldrei í burtu ...”