Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.1987, Side 22

ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 1987.
' 22
Erlendir fréttaritarar
tekinn í sátt?
Kill 'Wttijálmsson, DV, Osló:
í nóvember ætlar norska Þjóðleik-
húsið að halda úti þriggja vikna
dagskrá sem tileinkuð er rithöfund-
inum og nóbelsverðlaunahafanum
Knut Hamsun. Fyrir tíu árum hefði
slík dagskrá verið óhugsandi. Hams-
un er umdeildasti listamaðurinn í
norskri sögu.
Knut Hamsun er í tvennum skiln-
ingi áhrifavaldur í andiegu lífi
Norðmanna. Hamsun skrifaði til sín
nóbelsverðlaunin og enginn norskur
rithöfundur á þessari öld kemst í
námunda við þann stall sem Hams-
un stendur á. En Hamsun sveik lit
þegar mest lá við, að dómi margra
Norðmanna.
Með Þjóðverjum
Forsagan er sú að skáldið hafði
andstyggð á öllu því sem frá Bret-
landi kom. Þjóðverjar voru honum
aftur á móti geðfelldir. Skoðanir og
hugmyndir Hamsuns féllu ekki
langt frá nasískri hugmyndafræði
en hugmyndaheimur Hamsuns mót-
aðist á síðustu öld, löngu áður en
hugtakið nasismi varö til. Hamsun
fæddist 1860 og var búinn að fá nób-
elsverðlaunin áður en nokkur vissi
hvað nasismi var. Þegar seinni
heimsstyijöldin braust út, árið 1939,
tók Hamsun afstöðu með Þjóðveij-
um gegn Bretum og bandamönnum
þeirra.
í apríl 1940 hemámu Þjóðveijar
Noreg. Ekki leið á löngu þar til rit-
smíðar hliðhollar Þjóðveijum og
nasistum tóku að birtast í norskum
blöðum undirskrifaðar af Knut
Hamsun. Hamsun var áttatíu ára
gamall þegar stríðið braust út og
búinn að skrifa öll sín stórvirki.
Á geðveikrahæli
Þjóðverjar töpuðu stríðinu og
stund hefiidarinnar rann upp í Nor-
egi. Samverkamenn Þjóðveija voru
teknir hvar sem til þeirra náðist.
Hamsun var tekinn heima hjá sér í
Nörholm og settur á geðveikrahæli
þar sem læknar komust að þeirri
niðurstöðu að nóbelsverðlaunahaf-
inn þjáöist af varanlegri geðveiki.
Hamsun var síðan fluttur á elliheim-
ili þar sem hann mátti dúsa á meðan
réttað var í máli hans. Um síðir var
Hamsun dæmdur í háa fjársekt.
Árið 1952 lést Knut Hamsun á Nör-
holm, níutíu og tveggja ára gamall.
Knut Hamsun
Knut Hamsun ásamt eiginkonu sinni, Marie, árið 1950. Hann lést tveimur
árum síðar, níutíu og tveggja ára gamall.
isminn hefði ekki komið til Noregs
með Þjóðveijum heldur hefðu norsk
yfirvöld og aimenningur með of-
stæki sínu innleitt fasisma í Noregi
eftir stríð.
Sprenging
Danski rithöfundurinn Thorkild
Hansen skrifaði bók um málaferlin
gegn Hamsun. Bókin kom út fyrir
tæpum tíu árum, 1978, samtímis í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Fá-
einum dögum áður en bókin kom
út sagði Hansen í viðtali að bókin
myndi valda sprengingu í Noregi.
Hansen reyndist sannspár því bók-
in um málaferlin gegn Hamsun
kallaði á heiftúðugri umræðu og
blaðaskrif en dæmi eru til um í eftir-
stríðssögunni. Haustið 1978 voru
norsk blöð full af fréttum, greinum
og lesendabréfum sem bæði beint
og óbeint fjölluðu um málaferlin
gegn Hamsun þijátíu árum áður.
Engin niðurstaða
Umræðan var langt frá því að vera
málefnaleg. Sársauki stríðsáranna
rifjaðist upp og niðurlæging her-
námsins og eftirleiks þess varð
áþreifanleg. Heitar tilfinningar urðu
oft rökum yfirsterkari. Eins og við
er að búast varð niðurstaðan engin.
Talsmaður Þjóðleikhússins segir
enga sérstaka ástæðu liggja að baki
þeirrar ákvörðunar að setja upp
þriggja vikna dagskrá sem snýst ein-
göngu um Knut Hamsun. Hamsun
varð nasisti en það er ekki aðalatrið-
ið heldur bókmenntaverk hans.
Bókmenntimar fram yfir pólífík-
ina, segja Norðmenn og vfija gleyma
fóðurlandssvikaranum en muna
skáldiö.
Dagskrá helguð norska rithöfundinum Knut Hamsun verður í norska Þjóð-
leikhúsinu i haust.
Meðferðin umdeild
Meðferðin á Hamsun eftir stríðið
er umdeild í Noregi og ekki síður
erlendis. Þeir sem veija málsmeð-
ferð norskra yfirvalda segja Hamsun
fóðurlandssvikara og nasista sem
dæmdur hafi verið eftir réttmætum
lögum að stríði loknu.
Aðrir gagnrýna athafnir norskra
yfirvalda og segja þær bera merki
hefndarþorsta. Einkum eru það
listamenn sem veija Hamsun.
Norski rithöfundurinn Jens
Bjömebo skrifaði einu sinni að fas-
Palme
ætlaði
að segja
af sér
Gunnlaugur A. JÓMBan, DV, Lundi:
Olof Palme hafði ákveðiö að
segja af sér formannsembætti í
Jafhaðarmannaflokknum fyrir
kosningamar 1988. Hann hafði tek-
iö endanlega ákvöröun um þetta
og skýrt allra nánustu samstarfs-
mönnum sínum frá því.
Frá þessu skýrði dagblaðið Ar-
betet í forsíðufrett um helgina sem
hefur vakið gífurlega athygli hér í
Svíþjóö. Arbetet, sem er stuðnings-
blaö Jafhaðarmannaflokksins,
byggir firétt sína á þremur mis-
munandi heimildum.
Þegar árið 1984 mun PaJme haía
skýrt nokkrum nánustu 9am-
starfsmönnum sínum frá þvi að
hann vildi gera eitthvað nýtt. Með-
al þeirra möguldka sem hann
haföi velt fyrir sér var embætti
forstöðumanns flóttamanna9tofii-
unar Sameinuöu þjóðanna. Hins
vegar hafði Palme ekki hug á að
sækjast eftir aö veröa eftirmaður
Perez de Cuellar, aöalritara Sam-
einuöu þjóðanna. Stórveldinheföu
aldrei samþykkt 9V0 sterkan mann
f það embætti og því geröi Palme
sér grein fýrir, samkvæmt heim-
ildum blaðsins.
Eftir aö Palme varð afi mun
hann hins vegar hafa misst áhug-
ann á starfi erlendis en var eftir
sem áður ákveðinn í að hætta sem
formaöur Jafnaöarmannaflokks-
ins og þar meö sem forsætísráö-
herra fýrir kosningamar 1988.
Hundaædi í Ontario
Gisli Gu£munds9cn, DV, Qnlario:
Það ætti að setja lög um að öll heim-
ilisdýr verði bólusett gegn hundaæði
eftir faraldurinn sem gekk yfir
Kanada á siðasta ári, segja heilbrigðis-
yfirvöld hér í landi. í fyrra fundust
þrjú þúsund og fimm hundruö dýr í
Ontario sýkt af veiru er veldur hunda-
æði og þurftu rúmlega fjögur þúsund
manns að leita læknishjálpar vegna
hugsanlegs smits.
í flestum tilfellum voru það heimilis-
dýrin, hundar og kettir, sem báru
veiruna til manna en heimilisdýr eru
oft bitin af villtum dýrum sem eru
smituð af veirunni.
Nú hafa heilbrigðisyfirvöld byijað
að bólusetja heimilisdýr vegna þeirrar
hættu sem fólki stafar af veirunni og
vilja yfirvöldin að bólusetning verði
skylda.
Nýlega var byrjað á því að koma
fyrir matarbitum, sem í hafði verið
sett mótefni gegn hundaæði, víðs veg-
ar um skógarsvæði innan fylkisins.
Vonast vísindamenn til að þetta geti
komið í stað bólusetningar á villtum
dýrum og geri sama gagn. Mest ber á
hundaæði í desember, janúar og febrú-
ar og eru refir og skunkar helstu
smitberamir.
Síðasta dauðsfall vegna hundaæðis
í Ontario var fyrir tuttugu árum er
smitaður köttur beit konu.
HveHilykft og orður
Bjami Hinrikæan, DV, Bordeainc
Leonor Fini dettur helst í hug ein-
staklingshyggja.
Fræðimaðurinn Jean Dutourd
kemst kannski næst kjama málsins
þegar hann segir: Landið þar sem
franska er töluð.
Líkt og íslendingar velta Frakkar
mikið fyrir sér ímynd lands og þjóö-
ar. Undanfarin ár hafa Frakkar áttað
sig á'því aö Frakkland er ekki það
sem það var og jafnvel hefur örlað
á efasemdum um mikilvægi landsins
og stöðu menningarmála. Sumum
Frökkum hefur hreinlega þótt landið
vera á leiðinni að fara í hundana.
En hvað kemur upp í huga þekktra
Frakka þegar þeir hugsa um land
sitt? Hjá Mitterrand forseta er það
hveitilyktin, Chirac sér fyrir sér
kraftmikið og gjafmilt Frakkland.
Greifinn af París hugsar um „eld
vonarinnar", rithöfundurinn Jean
Chau um angistina og Le Pen um
Frakkland blessað af guði. Hers-
höfðinginn Marcel Bigeard lítur nær
sér og kemur auga á tuttugu og fimm
viðurkenningar sínar og fimm
stríðsár í þágu landsins, Brigitte
Bardot hugsar um gamla frú sem
fáum þykir vænt um og málaranum