Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.1987, Blaðsíða 32

32
ÞRIÐJUDAGUR 29. SEPTEMBER 1987.
Menning
lifið komst upp á milli þeirra
Oscar Wilde:
Myndin af Dorian Gray.
Sigurður Einarsson þýddi.
Mál og menning, Reykjavík 1987 (2. útg.
aukin og yfirfarin af Áma Oskarssynl).
Þegar Myndin af Dorian Gray kom
fyrst út á Englandi 1890 olli hún
mikilli hneykslun gagnrýnenda og
var nær einróma fordæmd fyrir sið-
leysi. Höfundur bókarinnar var
síöar dæmdur fyrir siðlaust lífemi
sitt og varpað í fangelsi í refsingar-
skyni. En verk hans lifðu og upp úr
aldamótum varö hann mikill tísku-
höfundur. Ungir menn hér á landi
hrifust af verkum hans, Jón Thor-
oddsen yngri játaði honum ást sína
í ljóði, Ámi Hallgrímsson og Guð-
mundur Kamban rituðu um hann
langar greinar í tímarit á 3. áratugn-
um, um svipað leyti og þýðing Yngva
Jóhannessonar á De profundis kom
út, og Steinn Elliði sækir í smiðju
bókarinnar um Dorian Gray. Á Eng-
landi mögnuðust vinsældir Wildes
eftir stríð og leikrit hans voru stöð-
ugt á sviði. I þeirri hrifhingarbylgju
þýddi Sigurður Einarsson leikritið
Salóme og síðan Myndina af Dorian
Gray. Hvorugu verkanna var tekið
vel af ritdómurum og Kristmann
Guðmundsson kallaði t.d. Myndina
af Dorian Gray „illa saminn reyf-
ara“ og kvartaði yfir lélegum per-
sónulýsingum og vondri útfærslu á
annars geníal hugmynd. Vinsældir
höfundarins döfhuðu þó ekki og
skömmu síðar þýddu Haraldur Jó-
hannesson og Jón Óskar ævisögu
Pearsons um skáldið.
Hvorki mórölsk né ómórölsk
Sú bók sem nú er komin út lifir
enn, kannski vegna þess aö ensku-
deildir í skólum hafa ákveðið að
kenna hana og þess vegna sjá útgef-
endur um að hafa hana ávallt á
markaði sem aftur verður til þess
að enskudeildimar neyðast til að
kenna bókina hvort sem þeim líkar
betur eða verr því að aðrar bækur
er ekki að hafa - ferh sem Kurt
Vonnegut lýsti hér á bókmenntahá-
tíð. Smám saman verður því
ómögulegt að fussa yfir siðleysinu.
Tíminn hefur þegar kveðið upp sinn
dóm og ákveðið að þessi bók sé góð
og þess verð að vera lesin áfram. -
Á okkar dögum er að vísu örhtil von
til að kvennavinir rísi upp og mót-
mæh kvenhatri í bókum. Myndin af
Dorian Gray er ágæt bók fýrir slík
mótmæh.
Oscar Wilde tilheyrir hópi höfunda
frá seinni hluta 19. aldar og upphafi
þeirrar 20. sem eru kenndir við
hnignun (décadence) og tengjast
mjög symbólistum. Þessir höfundar
htu svo á að hstin væri lífinu æðri
og fegurðin byggi í hnignuninni. í
tengslum við þessa afstöðu sína réð-
ust þeir mjög að borgaralegum
dyggðum samtímans og sneru þar
öhu á hvolf. Fegurðardýrkun höf-
unda eins og Oscars Wilde leiddi
hann langt í stílæfingum sem miðuð-
ust við ofurvöndun á máh og
fádæma nostur við lýsingar á klæða-
burði, skrauti og úthti öhu. Þessi
stfil hefur hlotið nafnið dandyism og
Oscar Wilde nefndur sem einn helsti
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
fuhtrúi hans. Þannig er bók hvorki
mórölsk né ómórölsk, heldur vel eða
Ula skrifuð eins og höfundur kemur
að í fleygum frasa í formála (moral
og immoral er raunar þýtt með ,góð‘
og ,slæm‘).
Hneykslanlegur
og frumlegur
Oscar WUde skrifaði ekki einasta
bækur útfrá þessari hugmyndafræði
heldur gegnsýrði hún lif hans aUt.
Hann var fegurðardýrkandi með af-
brigðum og elti lika uppi hnignun
þjóðfélagsins um leið og hann lagði
allt sitt í að rugla prúða Englendinga
í ríminu með stöðugum athuga-
semdum um lífið, á skjön við
hversdagslegt velsæmi, ekki ósvipað
Henry lávarði í Myndinni af Dorian
Gray. Hann var skemmtilegur sam-
ræðuhstamaður, hneykslanlegur og
frumlegur.
En hvemig gekk svona manni aö
koma skemmtUegheitunum og hug-
Oscar Wilde.
myndunum frá sér í bók? Myndin
af Dorian Gray er í þeim stíl sem var
rakinn hér að ofan: Hvort er raun-
verulegra, lífið eða listin? Henry
lávarður fylgist með atburðum og
skemmtir okkur með samræðulist
sinni og oflátungslegum skoðunum
sem margar eru mótaðar í meitlaðar
og afhjúpandi þversagnir - sem
heimurinn er ekki ennþá búinn aö
fá nóg af að japla á (við lestur hókar-
innar hður manni stundum eins og
þegar meður les Fjahræðuna - að
sjá aUt þetta sem bergmálar stöðugt
í kringum mann og er sjálfsagður
hluti tílverunnar án þess að nokkur
geri sér grein fyrir því hvaöan það
er komið).
í upphafi bókar er BasU málari að
reyna að góma óumræðanlega feg-
urð Dorian Gray á strigann.
Hugmyndin er sú að listaverkið
verði fyrirmyndinni fegurra eða að
maður fari að umgangast fyrir-
myndina eins og hstaverk, finna að
formgöhum og htbrigðum sem
mættu kamiski vera öðruvísi o.s.
frv.! Myndin verður ímynd fullkom-
innar fegurðar - sem er hægt að
gera í bók og byggist á ímyndunar-
afh lesandans (þess vegna er undar-
legt að sjá skuggariss af myndinni á
bókarkápu!) - rétt eins og Dorian
Gray sem óskar sér að hann megi
halda æskuþokka sínum og verða
áfram eins og myndin, eUíft lista-
verk.
Nautnalíf í umsjá hjóna
Af sjálfu leiðir að Dorian Gray
verður ástfanginn af öðru listaverki:
kvenpersónum í leikritum, en held-
ur að hann elski leikkonuna sem fer
með hlutverkin. Á hveiju kvöldi sit-
ur hann í stúku og dáist að ástmey
sinni. Leikur hennar er dásamlegur,
ímynd fullkomnunar og lesandinn
fær að leikstýra fullkomnu leikriti
eins og hann fékk áður að mála fuU-
komna mynd. Þau trúlofast en þegar
leikkonan uppgötvar lífið og ástina
utan listarinnar getur hún ekki leik-
ið lengur og útheht tilfinningum
sínum á sviði heldur gefur aht sitt í
lífið utan sviðs. Þetta mislíkar hsta-
verkinu elskhuganum og hann
missir áhugann.
Þannig rúhar örlagaboltinn af
stað. Láf og list kallast á bókina á
enda og hvort þeirra hefur betur fær
lesandinn einn að vita. Á meðan
hann les og híður eftir svari skemmt-
ir orðskrúðið honum, hroðalegar
afhjúpanir fýha hann skelfingu,
nautnalíf í umsjá þjóna og umgjörð
íburðarmikilla salarkynna veitir
honum sælukennd... Hann nýtur
þess m.ö.o. að lesa vel skrifaða bók.
Þó má vera að hún henti ekki
reynsluheimi allra.
Ámi Óskarsson hefur séð um end-
urútgáfu á þýðingu Sigurðar Einars-
sonar frá 1949. Nokkru hefur verið
bætt við og ýmislegt fágað af mikilli
smekkvísi. Einnig eru settar neðan-
málsgreinar til skýringar á vísunum
sem ætla má að íslenskir nútímales-
endur hafi ekki á hraðbergi. Er
fengur að þessu.
Malerískir gemingar
Sýning Jakobs Jónssonar í Ásmundarsal
Jakob Jónsson hstmálari hefur
haldið fjórar einkasýningar á rúm-
um áratug en til þessa ekki vakið
þá athygli sem hann verðskuldar.
Kannski er það vegna þess aö hann
er maður hógvær, htt gefinn fyrir
að veifa trjám, réttum eða röngum,
á opinberum vettvangi.
Verk Jakobs hafa þróast úr nokk-
urs konar landslags-impressjón-
isma, tilraunum til að festa á striga
sjálfa sólstafina, þar sem þeir hða
yfir hæðir, hóla og engi, og yfir í
Myndlist
Aðalsteinn Ingólfsson
óhlutbundna myndhst, þar sem ht-
róf sólarinnar leikur aðalhlutverkið.
í báðum tilfellum hafa verk Jakohs
skorið sig úr annarri myndlist á ís-
landi, bæði hinum formsækna
landslags-expressjónisma og hinnii
jaftiformsælaiu afstraktlist.
Mála og stensla
Jakob hélt sýningu í Lástasafiú al-
þýðu fyrir fiórum árum sem ég
botnaði ekki alveg í. Þar gerði hann
hvort tveggja í senn, að mála á striga
sinn og stensla htaða strigabúta á
hann. Mér fannst ég verða var viö
vissa togstreitu milli hins málaða og
hins stenslaða í verkum hans, auk
þess sem ég sá ekki hvað stenslunin
hafði fram yfir álímingu, samkhpp.
Á sýningu þeirri sem Jakob heldur
nú í Ásmundarsal hggur ýmislegt í
augum uppi sem áður var á huldu.
Það kemur upp úr kafinu að lista-
maðurinn er meiri naumhyggju-
maður (mínímalisti) en margir
hugðu og sem slíkur virðist hann
vera að gera hið ómögulega, nefiú-
lega að mála opnar og hvatlegar
afstraktmyndir með kerfishundnum
hætti.
Austurlenskur þokki
Eftir því sem ég kemst næst byrjar
listamaðurinn á því að skipta mynd-
fletinum niður í mismunandi stóra,
ferhymda reiti. Hver reitur verður
síðan aö vettvangi fyrir ákveðna
maleríska geminga, nokkra hnit-
miðaöa pensildrætti í frumhtunum.
Oft og tíðum hafa þessir drættir til
að bera átakalausan þokka jap-
anskrar myndskriftar og raunar er
þokkinn höfuðeinkenni á allri sýn-
ingu Jakobs. í þessari skrift fer
listamaðurinn alveg út á ystu nöf í
naumhyggju og lætur nokkur fátæk-
leg strhí um að bera uppi stórar
myndir.
Jakob hefur ekki gefið stenslunina
upp á bátinn en nú em hinir stens-
luðu strigabútar notaðir bæði til að
styðja við og vera sem leikandi létt
tilbrigði við megináherslur mynd-
anna.
Það sem helst stendur Jakobi fyrir
þrifum em hinir skrautlegu útúr-
dúrar hans, bróderingar á strigan-
um.
Þær dreifa áherslum um of, draga
úr skilvirkni málverkanna og þar
með hinnar annars þokkafiúlu
myndsýnar.
-ai