Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.1988, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 4. MARS 1988.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGÁSON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÚLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 700 kr.
Verð í lausasölu virka daga 65 kr. - Helgarblað 80 kr.
Frönsku kartöflurnar
íslendingar eru ýmsu vanir af samsteypustjórnum
þar sem hver höndin hefur verið upp á móti annarri.
Núverandi ríkisstjórn er ekki barnanna best í þeim efn-
um. í hverju málinu á fætur öðru kemur upp ágreining-
ur, mótsagnir og jafnvel þverstæðar ákvarðanir sem
almenningur skilur hvorki upp né niður í. Þetta kæmi
ekki að mikilli sök ef heimilisbölið á stjórnarheimilinu
væri innbyrðis milli ráðherranna. En þegar vandamálið
er farið að bitna á almenningi og valda vandræðum og
óvissu vegna þess að eitt er ákveðið í dag og annað á
morgun þá er rétt að staldra við.
Ríkisstjórnin hefur stefnt að breyttri verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga og tók mið af þeirri stefnumörkun
við gerð fjárlaganna fyrr í vetur. Með auknum verkefn-
um sveitarfélaganna átti að efla jöfnunarsjóðinn. Með
nýjustu efnahagsaðgerðunum hefur verið horfið frá
þeirri stefnu. Sveitarfélögin sitja eftir með framkvæmd-
irnar en skertar fjárveitingar.
Félagsmálaráðherra hefur verið að móta breytingar
í húsnæðismálunum. Fjárveitingar hafa verið ákveðn-
ar, lánsloforð gefin út og lagabreytingar gerðar. En aftur
hér grípur ríkisstjórnin til efnahagsaðgerða, kollvarpar
fyrri áætlunum og skerðir fjármagn til húsnæðislána.
Húsbyggjendur sitja eftir með sárt ennið og gagnslaus
lánsloforð.
Bæði þessi atvik má kannske réttlæta með brýnum
efnahagsaðgerðum. En því er ekki að heilsa varðandi
frönsku kartöflurnar. Þar hefur hringlandinn verið í
hámarki ofan og utan við allar stefnur stjórnvalda.
Fyrr í vetur stöðvaði Jón Helgason landbúnaðarráð-
herra innflutning á frönskum kartöflum, nánast fyrir-
varalaust. í síðasta mánuði heimilaði Jón Hannibalsson
fjármálaráherra innflutninginn á ný. Þessu hefur land-
búnaðarráðherra nú svarað með því að hækka svokallað
jöfnunargjald á innfluttar franskar kartöflur úr 40% í
í 140%' Þessi hækkun þýðir í reynd að innfluttar fransk-
ar kartöflur eru aftur settar í bann, enda ósamkeppnis-
færar á þessu verðlagi.
Aðgerðir Jóns landbúnaðarráðherra eiga ekkert skylt
við efnahagsaðgerðir. Þær eru afmörkuð stjórnvalds-
ákvörðun til verndar framleiðslu einnar eða tveggja
kartöfluverksmiðja. Þær eru í anda þeirrar skömmtun-
ar- og styrkjastefnu sem íslenskt atvinnulíf nærðist á
um áratugi og treystir enn á þegar allt er komið 1 þrot.
Landbúnaðarráðherra virðist ætla að taka að sér það
hlutverk í ríkisstjórninni að halda uppi þeim úreltu við-
horfum að íslenskt atvinnulíf skuli þrífast á niður-
greiðslum, styrkjum eða verndartollum.
Þessi afstaða ráðherrans er því ankannalegri að nú
þarf ríkisstjórnin að kappkosta að lækka verðlag til að
efnahagslífið fari ekki úr skorðum á ný. Innflutnings-
gjaldið á frönsku kartöflurnar gengur þvert á þetta
markmið. Þvert á nýjustu efnahagsaðgerðir. Þvert á
hagsmuni neytenda.
Það er haft eftir Jóni Baldvin fjármálaráðherra að
samstarfserfiðleikarnir innan ríkisstjórnarinnar stafi
af lélegri verkstjórn. Þetta er skot á forsætisráðherra,
enda hlýtur hann að átta sig á að ruglið með frönsku
kartöflurnar og einhliða ákvörðun landbúnaðarráð-
herra um hækkun innflutningsgjaldsins er prófsteinn á
óað hvort forsætisráðherra getur haft stjórn á liði sínu.
Stöðugar deilur milli ráðherranna eru til vansa. Ríkis-
stjórnin er til athlægis. Forsætisráðherra verður að
koma vitinu fyrir landbúnaðarráðherra.
Ellert B. Schram
Lánskjaravísi-
talan og gengið
íslensk íjölskylda, sem tók í fyrra
lán úr Byggingasjóði ríkisins til
húsnæðiskaupa, skuldar í dag 12%
meira en fjölskyldur í grannlöndum
okkar sem hefðu tekið jafnhá bank-
alán í sama tilgangi. íslensk fyrir-
tæki, sem keppa á erlendum
mörkuðum, geta vænst þess að
þurfa að bera 80% til 100% hærri
fjármagnskostnað cn keppinautar
þeirra. Þetta er afleiðing af víxl-
gengi lánskjaravísitölu og gengis
erlendra gjaldmiðla. í kjallaragrein
í DV 20. febrúar sýndi undirritaður
að lánskjaravísitalan er vafasamur
mælikvarði á verðmæt eigna. í
þessari grein er sýnt að þróun
hennar gagnvart gengi erlendra
gjaldmiðla er ekki síður athugunar
verð.
Lánskjaravísitala og erlend-
irgjaldmiðlar
Lánskjaravísitala er reiknuð út
eftir tveimur öðrum vísitölum,
vísitölu framfærslukostnaðar og
byggingarvísitölu. Framfærslu-
visitalan vegur helmingi þyngra en
byggingarvísitalan. Lánskjaravísi-
talan mælir eingöngu kostnaö.
Annars vegar kostnað dæmigerðr-
ar fjölskyldu við aö framfleyta sér.
Hins vegar kostnað við að byggja
fjölbýlishús. Inn í útreikningana
ganga ekki þættir sem mæla þjóð-
artekjur eða verðmæti þeirrar
framleiðslu sem stendur undir vel-
megun í landinu. Eitt af helstu
einkennum í efnahagslífi okkar er
hversu háð við erum viðskiptum
við aðrar þjóðir. Þau eru mæld í
erlendum gjaldmiðlum. Þjóðartekj-
ur eru frekar háðar gengi erlendra
gjaldmiðla en framfærslukostnaði
heimila á landinu. Við höfum tekið
mikið af erlendu fjármagni að láni.
Fjárhæð þess fylgir gengi erlendra
gjaldmiðla. Talsvert af lánsfjár-
magni hér á landi er reiknað í
erlendum gjaldmiðlum. Lánsfjár-
hæðir hækka í samræmi við
breytingar á gengi krónunnar.
Þessi lán eru gengistryggð. Gengis-
trygging lána var tekin upp hér á
landi fyrir löngu. Sama máli gegnir
um verksamninga og viðskipta-
samninga. Þeirri hugmynd hefur
oft verið hreyft að taka upp gengis-
tryggingu á fjármagni í stað verð-
tryggingar í því formi sem viö
þekkjum hana. Ekki er ljóst hvers
vegna gegnisþróun var sleppt þeg-
ar grundvöllur lánskjaravísi-
tölunnar var ákveðinn. Þeir menn,
sem tóku ákvarðanir um samsetn-
ingu hennar, hljóta þó að hafa
íhugað þann kost. Því mundu fylgja
ýmsir kostir að láta lánskjaravísi-
töluna fylgja meðalgengi erlendra
gjaldmiðla að einhverju eða öllu
leyti. Til dæmis mundu lánskjör
hér á landi verða sambærileg við
það sem gerist erlendis og ekki
væri sá eðlismunur sem nú er á
innlendum verðtryggðum lánum
og erlendum gengistryggðum lán-
Lánskjör og gengi
Lánskjaravísitalan hefur hækk-
að mikið á undanfomum áram ef
borið er saman við gengi erlendra
gjaldmiðla. Þróunin er sýnd á
KjaUarinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
um lánum. Erlend fjölskylda gat
fengið 2,3 milljón krónur á þessum
kjörum í janúar 1987. Vextir af lán-
unum eru ekki niðurgreiddir. Unnt
var í flestum löndum að fá hag-
kvæmari lán með niðurgreiddum
vöxtum. Hér er því verið að bera
hagstæðustu lán sem fáanleg eru
hér á landi saman við óhagstæð
erlend lán. Eftir eitt ár frá lántöku,
í janúar síðastliðnum var verð-
tryggða íslenska lánið orðið 2,9
milljón krónur með vöxtum og
verðbótum. Erlenda lánið var á
hinn bógin ekki nema 2,6 milljónir
þó að vextirnir væra reiknaðir
með. Á einu ári hafði verðtryggða
lánið hækkað 12,2% meira en geng-
istryggða lánið. Mismunurinn er
300 þúsund krónur.
„Því mundu fylgja ýmsir kostir að láta
lánskjaravísitöluna fylgja meðalgengi
erlendra gjaldmiðla að einhverju eða
öllu leyti.“
myndinni sem fylgir þessari grein.
Frá árinu 1980 hækkaði vísitalan
liðlega 5% á ári umfram erlendan
gjaldeyri. 1984 hófst mikil hækkun
á lánskjaravísitölunni. Frá þeim
tíma hefur vísitalan hækkað til
jafnaðar á hveiju ári um 11% um-
fram meðalgengi. Mesta hækkunin
varð á síðasta ári. Frá janúar 1987
til jafnlengdar í ár hækkaði láns-
kjaravísitalan 21% meira en
gengið. Það er eðlilegt að verð-
tryggð lán hækki eitthvað gagnvart
gengistryggðum lánum. í flestum
löndum er verðbólga sem veldur
því að sífellt minna fæst fyrir gjald-
miðilinn. Þegar verðbólga og
gengisþróun er borin saman má
glögglega sjá þetta. Árin 1977 til
1986 hækkaði byggingarvísitala um
3,6% á ári samanborið við meðal-
gengi erlendra gjaldmiðla. Verð-
bólga í helstu viðskiptalöndum
okkar er hins vegar svo lítil að hún
skýrir ekki þann mikla mun sem
verið hefur á lánskjaravísitölu og
meðalgengi eftir 1984.
Dæmi um húsnæðiskaup
Til þess að skýra betur hvaða
áhrif víxlgengi lánskjaravísitölu og
gengis hefur má taka einfalt dæmi
af fjölskyldu sem er að útvega sér
húsnæði. Hér á landi eru hagstæð-
ustu húsnæðislánin frá Bygginga-
sjóði ríkisins. Þau era fullverð-
tryggð með lánskjaravísitölu og
bera auk þess 3,5% vexti. Fjöl-
skylda hér á landi gat fengið um
2,3 milljón krónur að láni úr sjóðn-
um í janúar 1987. Vextir eru
niðurgreiddir. Lánin þykja afar
hagstæð. Á sama tíma buðu bankar
og lánastofnanir í grannlöndum
okkar viðskiptamönnum sínum
óverðtryggð lán til fasteignakaupa
með 12% ársvöxtum. Lánin fylgdu
gengi viðkomandi landa og era af
þeim sökum jafngild gengistryggð-
Háir vextir kæfa útflutnings-
fyrirtæki
Hækkun lánskjaravísitölunnar
hefur hliðstæð áhrif á innlend fyr-
irtæki. Taka má dæmi af tveimur
fyrirtækjum sem skulduðu 100
milljón krónur í janúar 1987. Lán
annars fyrirtækisins vora verð-
tryggð með lánskjaravísitölu. Lán
hins voru gengistryggð. Ári síðar
skuldaði fyrirtækið með verð-
tryggðu lánin 110 milljón krónur.
Fyrirtækið með gengistryggðu lán-
in skuldaði hins vegar 91 milljón.
Mismunurinn er 19 milljón krónur
eða tæplega 21%. Vextir af verð-
tryggðum lánum hér á landi era
einnig háir. Þeir era svipaðir og
vextir af óverðtryggðum lánum í
grannlöndum okkar. Undanfarin
ár hefur lánskjaravísitalan hækk-
að um 11% á ári samanborið við
gengi erlendra gjaldmiðla. Fyrir-
tæki, sem selja framleiðslu sína á
erlenda markaði, hafa gengis-
tryggðar tekjur. Þær fylgja breyt-
ingum á gengi. Fjármagnskostnað-
ur hækkar hins vegar í samræmi
við lánskjaravísitölu. Þegar hún
hækkar meira en gengið jafngildir
mismunurinn vaxtahækkun fyrir
þessi fyrirtæki. Þau standa illa að
vígi í samkeppni við erlend fyrir-
tæki sem taka sín rekstrar- og
ijárfestingarlán í erlendum gjald-
eyri. Jafnvel vaxtalaus verðtryggð
lán væru þeim dýarari en slæm
gjaldeyrislán. Á innlendum lána-
markaði eru auk þess ekki fáanleg
verðtryggð lán meö lægri en 8% til
9% vöxtum. íslensk fyrirtæki þurfa
sennilega að bera 80% til 100%
hærri fjármagnskostnað en erlend-
ir keppinautar þeirra. Ástæðurnar
má rekja til rangrar gengisskrán-
ingar, hárra vaxta og ekki síst þess
að reiknigrandvöllur lánskjara-
visitölunnar orkar mjög tvímæhs.
Stefán Ingólfsson