Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.1988, Blaðsíða 31

ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1988.
31
Einar Már Guðmundsson.
Örlagavindar
Einar Már Guðmundsson er með
best heppnuðu rithöfundum. Hann
hefur fundið streng sem hann slær í
hjörtum manna um öll Norðurlönd
og nú síðast í Þýskalandi líka. Og
honum hefur gengið ágætlega með
sögur sínar hér á landi enda þótt
stöku ritdómarar hafi stundum ekki
filað sérstakan stíl sagna hans. Einar
fór af stað með sérlega kraftmiklum
ljóðabókum árið 1980 og síðan hafa
komið eftir hann þrjár skáldsögur,
sú síðasta fyrir tveimur árum, Eftir-
máh regndropanna. í sögum þessum
hefur hann byggt upp dularfullan
strákciheim í Reykjavíkurhverfi inn
með sundum þar sem svarti íþrótta-
bragginn stóð einu sinni og þar sem
barnaskólastjórinn heldur ótrúlega
langar ræður í hvíta skólanum. Þessi
veröld er full af göldrum og hinu
dularfulla úr gömlum sögum og
ímyndun mannanna. Og líka húmor
- sem gerir gæfumuninn.
Nú hefur Einar Már tekið saman
smásagnasafn, Leitina að dýragarð-
inum, og sem fyrr nýtur sagnagleðin
sín. Sumar sögumar eru jafnvel
sprottnar upp úr fyrri bókum því að
sögusvið þeirra er hið sama: „Mal-
bikunarvélin“ gerist í fyrrnefndu
hverfi með frægu verkstæði og í sög-
unni „Æðahnútar og eiturlyf ‘ á aðal-
maðurinn slæmar minningar úr
svarta íþróttabragganum í hverfinu
sem elta hann afia leið til Kaup '
mannahafnar. „Þegar örlagavind-
arnir blésu“ er tilbrigði við Eftirmála
regndropanna og þar kemur m.a.
fyrir berstrípuð gína meö svipuðu
lagi og rakari nokkur hefur áður
notað til aö laða til sín viðskipavini
Hið óvænta
Sögumar hér eru óhkar að efni en
rauður þráður í gegnum þær ahar
er hið óvænta sem kemur inn í líf
einstakhnga, veldur dauða eða koll-
steypir tilverunni, og bindur enda á
sögumar. Stundum er fólk í nok-
kurri sök sjálft, það stígur skref sem
leiða augljóslega til ógæfunnar eins
og þegar farandsahnn óáhtlegi, í
„Sending að sunnan“, flekar á fimm
mínútum glæsikvendi, verslunareig-
anda og aktívista í leikfélagi úti á
landi og aht fer upp í loft þegar eigin-
maðurinn birtist og hrunadansinn
byrjar. Oftar kemur hið óvænta þó
án þess að fólkið geti þar nokkuö
gert til bjargar sér. Gerðir fólksins
leiða ekki nema óbeint til þess sem
gerist. Þetta eru oft slys sem allir
geta lent í, þó að þeir séu grandvarir
eins og Jakob gamh ráðuneytisstjóri
sem hefur skömm á öllu, einkum
kommúnistum. Meinlætalíf hans,
kommúnistahatur og fyrirhyggja á
hverium hlut leiða óvænta ógæfu
yfir hann í „Malbikunarvélinni".
Þetta eru sögur um einstakhnga
sem reyna oft mikið til -að koma
böndum á thveruna og ráða yfir
henni en raunveruleikinn er sjaldn-
ast eins og við ætlum: „Sá sem gerir
sér eitthvað í hugarlund blekkir um
leið sjálfan sig.“ (bls. 211 í „Leitinni
að dýragarðinum")
Hægt er að finna að því að hin
óvæntu endalok eru ekki ahtaf í sam-
ræmi við byggingu sagnanna. Þau
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
koma t.d. heldur skyndilega (jafnvel
bara th að ljúka sögunni) inn í „Au-
strið er rautt“ sem er að öðru leyti
ágæt saga um nokkuð klappaðan
stein (róttækir menn úr höfuðborg-
inni fara og boða verkalýðnum úti á
landi byltingu en drekka mest
brennivín og hugsa um stelpur). í
öðrum sögum eins og „Æðahnútar
og eiturlyf ‘ og í sögunni um örlaga-
vindana eru lokin miklu skemmti-
legar undirbyggð og betur felld að
því sem á undan er komiö þannig að
hið óvænta hefur meiri áhrif.
Óleyst vandamál
í sögu um garðyrkjumenn eru aðr-
ar pælingar í gangi. Þar taka bændur
með djúpar rætur á sögufrægum stað
sig upp vegna þess að þeir geta ekki
lengur séð sér farborða. Þeir fara til
höfuðborgarinnar að vinna við garð-
yrkju sem er nokkuð fínleg iðja fyrir
grófa bændur sem hafa jafnan haft
htið áht á garðrækt. Þeir fá þannig
vinnu við að koma snyrtilega inn-
pakkaðri sveitastemmningu upp að
húsum borgarbúa en í staðinn fer
gamah fræðagrúskari úr borginni á
sveitasetrið og kemst í samband við
fortíðina sem gengur þar aftur. Af
þessu hlýtur hann nokkurn frama
og athygli útlendinga sem telja hann
vera fortíðarmann - sem hann er
ekki nema af lærdómi sínum. Jafnvel
mætti leggja þessa sögu út sem sam-
anburð ólíkra verðmæta, efnalegra
og andlegra gæða og hversu undar-
legt það er að hlutirnir þurfa alltaf
fyrst að komast í fortíðina og deyja
th að fá athygli manna.
Lokasagan, „Leitin að dýragarðin-
um“, er með enn öðrum hætti. Hún
hefst á vínbúgarði i Frakklandi, berst
eftir krókóttum leiðum upp eftir Evr-
ópu og endar á farfuglaheimili í Fær-
eyjum - á leið til íslands. Hér koma
galdrar og austurlandaspeki viö
sögu; þorskastríð og innbrotafarald-
ur og lesandinn veit ekki hvaða land
hann hefur undir fótum. Um leið og
búið er að kveða niður vandann á
einum stað er hann sprottinn upp
annars staðar og verður kannski
aldrei leystur í eitt skipti fyrir öll.
Sögumar í Leitinni að dýragarðin-
um eru fjölbreytilegar. Þar er leikið
á undarlegustu aðstæður fólks og
okkur sýnt hvernig thveran rúllar
áfram á eigin forsendum án þess að
taka mið af því sem við erum að
bauka th að hafa áhrif á hana. Þó eru
persónur sagnanna oft allar af vhja
gerðar og sumar mjög staðfastar í að
stefna ákveðið að settu marki sem
fjarlægist meir og meira eftir því sem
lengur er barist. Þetta em yfirleitt
skemmthegar sögur sem draga upp
sérlega skoplegar og furðulegar að-
stæður þar sem sagnagleðin nýtur
sín - en undirtónamir em misjafn-
lega djúpir eftir sögum.
Einar Már Guðmundsson
Leitin að dýragarðinum (smásögur)
Almenna bókafélagið 1988
Gísli Sigurðsson.
________________Menning
Ferskeytlan - í
forsal vinda
Vísa hver sem vel er gerð
víða nýtur hylli,
leggur upp í langa ferð
landshornanna á milli.
Þannig yrkir Guðrún Benónýs-
dóttir í Ferskeytlunni sem Kári
Tryggvason, gamalreyndur
kvæðamaður og skáld, hefur tekið
saman og byggir að hluta á Vísunni
sem kom út fyrir tíu árum og mun
löngu uppseld. Kári ritar formála
að bókinni og segir: „Ljóðagerð
okkar hefur tekið miklum breyt-
ingum á undanfornum árum. Nútí-
maljóðið er skemmtileg tilbreyting
frá hinu bundna formi. Það hefur
án efa auðgað bókmenntir okkar
og gefið þeim nýjan svip. Þetta rýr-
ir þó ekki ghdi hins eldra og bundn-
ara forms. Vísan lifir og yljar þjóð-
inni.“ Um sannleikann í þessum
orðum - og þá ekki síst þeim síð-
ustu - þarf varla að fletta nokkrum
blöðum. Hver man ekki eftir spurn-
ingaþáttunum Hvaö heldurðu? í
sjónvarpinu á síðasta vetri, þar
sem hagyrðingar reyttu af sér vís-
urnar og lunginn úr þjóðinni sat
uppnuminn heima í stofu og ýmist
grét eða hló eftir atvikum? Hagyrð-
ingarnir urðu þjóðhetjur á svip-
stundu, vísurnar sentust lands-
hornanna á mihi og nutu víðá
hylli. Ótrúlegasta fólk hafði vísur
á hraðbergi og enn ótrúlegra fólk
fór að hnoða saman stöku.
Formsins list
Ekki er ahtaf hlaupið aö því aö
setja saman vísu þótt orðatiltækið
„hægara ort en gjört“ bendi til ann-
ars. Þó liggur visnasmíð betur fyrir
sumum en öðrum og það eru ein-
mitt þessir „sumir“ sem teljast til
hagyrðinga. Þetta fólk er oft miklir
snillingar í meðferð þess hárfína
forms sem ferskeytlan lýtur; ís-
lenskir bragflokkar eru ótalmargir
og hættirnir líklega enn fleiri og
bragreglur svo stífar að kalla má
Endurvakning ferskeytlunnar?
Sveinbjörn Beinteinsson kveður
rimur á popptónleikum.
Bókmenntir
Kjartan Árnason
lögmál. Kveðskapur af þessum toga
er því e.t.v. fyrst og fremst formsins
list.
í Ferskeytlunni eru um 170 fer-
skeytlur eftir nánast jafnmarga
höfunda, gömul stefogbænir, þjóð-
vísur og húsgangar. Auðvitað er
misjafn sauöur í svo mörgu fé sem
þarna er réttað en mér er þó ekki
til efs að hver vísa eigi eftir að eign-
ast sinn aðdáanda í hópi væntan-
legra lesara. Yrkisefnin eru oftast
frá eldri tíð og svo að sjálfsögðu
nokkrar hestavísur en þó kemur
fyrir efni sem fehur vel inn í „um-
ræðu dagsins" eins og þessi staka
eftir Emelíu Sigurðardóttur:
Aldrei fyrr en allar þjóðir
afnám vopna hafa sett,
tryggja lýðir lífs um slóðir:
lög og frið og bræðrarétt.
Náhendur hurðardráttur?
Stundum bregður fyrir undur-
þýðum ljóðrænum tóni og fallegum
náttúrumyndum:
Svífur már á flugi frár.
Fley um bárur þýtur.
Þar sem gárast glæstur sjár,
guh í skárum flýtur.
Segir Helgi Sveinsson í hringhendu
sinni sem mjög minnir á japanska
hæku i anda. Og ekki er annað að
sjá en „fyndna kynslóðin" eigi
þarna sinn fuhtrúa í Sigurði J.
Gíslasyni:
Þótt ég geri stöku stöku stöku
sinni,
lítt ég að því sinni sinni,
sinni bara vinnu minni.
Hér má velta fyrir sér hvort sé á
ferðinni einhvers konar náhendur
háttur, eða e.t.v. hurðardráttur -
frumþrístiklaður, miðstífaður og
lokþríþættur - eða gvuð má vita
hvað; vísan er a.m.k. góð. Slíkur
fjöldi þekktra skálda á vísur í bók-
inni að ég læt eiga sig að nefna
nokkurt þeirra sérstaklega - menn
geta næstum verið vissir um að
uppáhaldsskáldið á vísu í Fer-
skeytlunni.
Yrkisefnin eru, eins og áöur seg-
ir, flest úr gamla tímanum og er
það ekki aö undra þegar jafnvel Jón
Arason á vísu í bókinni. Ferskeytl-
an er alltaf soldið fornfáleg og á
bara að vera þannig - fyrir mér er
það hluti af öllu gamninu.
Að lokum stenst ég ekki þá freist-
ingu að láta fljóta með eina utan-
bókarvísu þar sem gamalli sveita-
sælu lýstur saman við tölvutækni
nútímans; vísan mun ort í inn-
blásturskasti eftir lestur Ferskeytl-
unnar:
Áður bjó við jarm og baul
bergði á mjólk með börðum fiski.
Sit nú einn við garnagaul
- gleymdur inná hörðum diski...
Ferskeytlan. Visur og stef frá ýmsum
timum. 174 bls.
Kári Tryggvason valdi.
Almenna bókaféiagið 1988.
Kjartan Árnason
JÓLATILBOÐ
ISELCO SF.
Skeifunni lld - sími: 686466
Endurhlaðanleg
borvél
RDD- 10W
Endurhlaðanleg
skrúfvél
í tösku m/fylgihlutum
m/söluskatti
Rafhlaða og hleðslutæki
fylgja með