Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.1989, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 1989.
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoöarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SiMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Nýr forseti
Forsetaskipti fara fram í Bandaríkjunum í dag. Ron-
ald Reagan lætur af störfum. George Bush tekur við.
Reyndar er Bush ekki með öllu ókunnur í Hvíta húsinu
í Washington, en hann hefur verið varaforseti Reagans
í átta ár. Þar á undan hefur hann gegnt margvíslegum
opinberum störfum sem þingmaður, ráðherra, sendi-
herra, yfirmaður CIA leyniþjónustunnar bandarísku og
sitthvað fleira. Ferill Bush hófst að vísu í atvinnu-
rekstri en hann er af auðugri fjölskyldu kominn og er
dæmigerður fulltrúi austurstrandarinnar að því er
varðar uppruna, menntun og starfsferil.
Þótt einkennilegt sé, er heldur óvanalegt að maður
með slíka reynslu að baki sem Bush og með svo náin
tengsl við valdastofnanir í Bandaríkjunum sé kjörinn
forseti. Kennedy var ungur og óskrifað blað, Nixon var
af öðru sauðahúsi, Johnson var Suðurríkjamaður, Cart-
er utangarðsmaður og jafnvel Reagan kom úr annarri
átt. Hann boðaði atlögu að kerfiskörlunum og flutti með
ser nýja siði og nýja menn í Hvíta húsið. Bush er hins
vegar maður kerfisins og valdaaflanna, í náðinni hjá
auðstéttinni og sækir ekki samstarfsmenn til Kaliforníu
eða hnetubijóta til Georgíu. Ráðherralisti hans ber það
með sér að þar eru reyndir menn og veraldarvanir á
ferðinni, menn sem hafa alist upp í embættum og opin-
berum störfum og kunna á kerfið.
Bush er sjálfur tiltölulega frjálslyndur og raunsær,
hefur að vísu verið hallur undir hægri stefnu Reagans
en er þó talinn í hópi hinna hófsömu og hógværu í
Repúbhkanaflokknum, maður sem fer með löndum.
Hann er ekki fuhtrúi byltinga eða breytinga og í eðli
sínu praktískur stjórnmálamaður sem þekkir sín tak-
mörk. Það er sagt að hann sé ekki fastur fyrir og veik-
leiki Bush hefur reyndar verið sá að hann er fremur
meðreiðarsveinn en foringi og sætti gagnrýni eftir vara-
forsetaferil sinn fyrir að vera óþægilega afskiptur þegar
mikilvægar ákvarðanir voru teknar. „Hvar var Bush?“
var upphrópun demókrata og átti að lýsa tvístígandi
áhrifaleysi hans.
Þessi einkenni á George Bush eru að sjálfsögðu hon-
um til trafala. Litleysi hans, ambögur og stefnuleysi
gera hann lítið spennandi, enda segja sumir að Banda-
ríkjamenn hafi þurft að gera upp á milli tveggja slæmra
kosta og valið þann skárri. Forsetakjör hans markar
engin tímamót. En á móti kemur að Bush vekur heldur
engan ótta um að standa fyrir kolldýfum eða umróti.
Hann er maður málamiðlunar og manneskjuleg viðhorf
hans verða vonandi til þess að hann lætur ekki hin
hörðu lögmál gilda þegar kemur að hinum félagslegu
vandamálum Bandaríkjamanna. Ætli hann verði ekki
að teljast miðjumaður á mælikvarða íslenskra stjórn-
mála.
Að því er varðar samskipti Bush-stjórnarinnar við
erlend ríki, og þá sér í lagi Evrópu, er ekki að búast við
miklum breytingum heldur. Bush er traustur banda-
maður í vestrænu samstarfi og fylgir áreiðanlega stefnu
Bandaríkjastjórnar eftir, en einmitt á því sviði hefur
árangur Reagans verið mestur og bestur.
í heild virðist hinn nýi forseti Bandaríkjanna vera
farsæll maður. Við getum ekki búist við neinum straum-
hvörfum, engum stórumbótum en heldur ekki boðafóll-
um. Forsetaskiptin eru nánast eins og þegar faðir af-
hendir syni lyklavöldin. Allt í ró og spekt. Kurteisleg
kynslóðaskipti.
T?llp-H- R QAhríim
■UUVI l I,*; UVIII Uill
Forsetar á tali. - Ronald Reagan heimsótti forseta íslands, frú Vigdisi Finnbogadóttur, aö Bessastöðum í
tengslum við leiðtogafundinn i Reykjavik fyrir tveimur árum.
í skugga Reagans
Nú er komið að því að George
Bush taki við sem forseti Banda-
ríkjanna eftir átta ára bið sem
varaforseti Reagans. Bush er fyrsti
varaforseti í 150 ár sem kosinn er
til forsetaembættisins í beinu fram-
haldi. Aðrir varaforsetar hafa tekið
viö eftir andlát forsetans. Kjör
Bush sýnir fyrst og fremst vinsæld-
ir Reagans. Kjósendur vilja hafa
áfram það stjórnarfar sem ríkt hef-
ur undir hans stjórn og ætlast til
þess að Bush haldi við því sem
Reagan byggði upp.
Þaö yerður ekki auðvelt. Þess
verður áreiðanlega langt að bíöa
að nokkur forseti öðlist jafnmiklar
persónulegar vinsældir og Reagan.
Stefna hans sem slík naut aldrei
tiltakanlegra vinsælda og var
raunar óvinsæl framan af. Það var
persónulegt samband Reagans viö
kjósendur sem gerði honum kleift
að koma svo miklu í verk sem raun
ber vitni og persónufylgi hans gerði
hann að jafnsterkum forseta sem
hann var. Bush hefur enga per-
sónutöfra upp á að hlaupa ef á bját-
ar. Hann mundi aldrei komast upp
með þaö sem Reagan gat leyft sér.
Bush verður ekki fyrirgefið ef hann
lætur viðgangast aðra eins hneisu
og Íran-Contra málið og þingmenn
í Washington, sem þorðu ekki til
atlögu við Reagan, treysta sér vel
til að ógilda þau frumvörp sem
Bush kann að reyna að koma í
.gegnum þingiö. Stuðningur þjóðar-
innar við Bush er í rauninni ekki
við hann persónulega heldur við
hann sem fulltrúa og merkisbera
Reagans. Sú velmegun, sem Reag-
an byggði upp, með því að svelta
verðbólguna í hel með mjög rót-
tækum aðgerðum í upphafi stjórn-
artíma síns, lækka skatta og leggja
grunn að stóraukinni veltu í þjóð-
félaginu, sem aftur skilaði sér í
meiri skattatekjum þegar frá leið,
er samt byggö upp á óheyrilegum
hallarekstri ríkissjóðs, svo gífur-
legum að Bush er bundinn langt
fram í tímann af þeim fjárhags-
skuldbindingum sem Reagan stofn-
aöi til og því eru takmörk sett sem
hann getur veitt nýju fjármagni í.
Að Reagan gengnum, og þeirri
bjartsýni og stöðugleika sem hann
var tákn fyrir, er alveg eins við því
að búast að afturkippur komi í
bandarískt efnahagslíf. Sá upp-
gangur, sem þar hefur verið stöð-
ugur síðustu fimm ár, er reyndar
orðinn svo langvinnur að slíks eru
ekki dæmi á friðartímum. Þeim
mun harkalegar mun samdráttur
bitna á Bush þegar og ef hann kem-
ur fram. Eina raunhæfa leiðin til
að minnka fjárlagahallann er að
hækka skatta en Bush er eiösvar-
inn andstæðingur þess: Það var
íicuis iiciöLíA luioiungcuuiui \j au
skattar skyldu ekki hækka.
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
tréttamaður
Baráttan við fjárlagahallann
mun skyggja á flest önnur innan-
ríkismál í upphafi stjórnartíðar
Bush. Bandaríkjastjórn skuldar nú
meira en nokkur önnur ríkisstjórn
veraldar og Bandarikin eru nú í
fyrsta sinn stórskuldug erlendis.
Það er þessi skuggahlið á stjórnar-
tíð Reagans sem Bush á við að fást.
Það ér ekki nóg með að hann hafi
staöiö í skugga Reagans síðustu
átta ár, hann erfir skuggann líka.
Utanríkismál
Það er jafnljóst hvert verður
stærsta verkefni Bush á alþjóða-
vettvangi. Hann verður að bregðast
við hugmyndum Gorbatsjovs Sov-
étleiðtoga um breyttan samskipta-
grundvöll risaveldanna, einhvers
konar alþjóðlega perestrojku. Gor-
batsjov hefur hrifsað frumkvæðið
í samskiptum risaveldanna síðustu
tvö ár.
í Reykjavík bauðst hann til að
útrýma kjarnavopnum og Reagan
varð svo hverft við að hann var
nærri búinn að samþykkja þaö svo
að hershöfðingjar Nato og Banda-
ríkjahers, og reyndar sovéska hers-
ins líka, örvingluðust. Það er langt
í land að raunhæft sé að útrýma
kjarnavopnum en skref hafa þó
verið stigin í áttina.
Gorbatsjov hefur líka ákveðið
einhliöa aö fækka í herliði Sovét-
manna í Austur-Evrópu um hálfa
milljón og það setur þrýsting á
Naío að svara í sömu mynt. Gor-
batsjov hefur öðlast traust og vin-
sældir í Vestur-Evrópu sem enginn
Sovétleiðtogi hefur áöur notið og
breytt afstaða til Sovétríkjanna þar
mun hafa mikil áhrif á afstöðu al-
mennings í þessum löndum til Nato
og þar með til métings risaveld-
anna. Sovétríkin eiga við mikinn
innaniandsvanda að stríöa og sá
vandi er aðalástæðan fyrir breyttri
utanríkisstefnu.. í Austur-Evrópu
eru miklar hræringar: Grundvaíl-
arorsök kalda stríðsins er skipting
Evrópu efljr síðari heimsstyrjöld
og eigi kalda stríðinu einhvern tím-
ann að ljúka endanlega verðpr því
að ljúka þar.
Bush er ekki í aðstöðu til að hafa
mikil áhirf á þróun mála í Austur-
Evrópu en almenn slökun milii
risaveldanna ætti að hafa áhrif þar
líka í þá átt að Sovétmenn lini tök-
in. Á síðustu tveimur árum hefur
alls kyns stríðum um víða veröld
fækkað mjög og hvergi eru nú
ófriðarblikur á lofti.
Bandaríkin eru farin að tala við
PLO og ísraelsmenn eru að búa sig
undir að reyna að starfa með PLO
sem gefur fyrirheit um frið í Mið-
austurlöndum. Enginn Banda-
ríkjaforseti hefur haft jafngóö spil
á hendi í deilunni fyrir botni Mið-
jarðarhafs og Bush nú.
Það ber allt að sama brunni. í
utanríkismálum á Bush möguleika
á að koma miklu í verk. Áhríf
heimskommúnismans eru dvín-
andi. Um víða veröld eru menn að
átta sig á því aö efnahagslegar
framfarir, efnahagslegt frjálsræði
og pólitískt frjálsræði fara saman
og eru undirstaða velmegunar.
Bush tekur við á þeim tíma þegar
Bandaríkin og hinn vestræni heim-
ur eru ríkjandi, Sovétríkin víkj-
andi. Það er í sjálfu sér góður dóm-
ur um stjórnarár Reagans. En vel-
gengni Bush í utanríkismálum er
eftir sem áður háð því að honum
takist að hafa traust tök á innan-
landsvanda sínum.
Ekkert ríki er sterkt út á við
nema innviöir þess séu sterkir. Þar
ræðst hvernig Bush farnast í utan-
ríkismálum. Ef baráttan við skugga
Reagans heima fyrir leiðir til sam-
dráttar og sundrungar gætu mörg
þau tækifæri glatast sem nú blasa
við.
Gunnar Eyþórsson
„Það var persónulegt samband Reag-
ans við kjósendur sem gerði honum
kleift að koma svo miklu í verk sem
raun bar vitni..