Dagblaðið Vísir - DV - 14.02.1989, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 1989.
Frjálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRjALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoöarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Hangið í hvala-hvönninni
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráöherra hefur
árum saman fengið póhtíska næringu af hvalveiðum.
Það var hann, sem fann upp svokahaðar vísindaveiðar,
þegar Alþingi hafði samþykkt að gera ekki athugasemd-
ir við veiðistöðvun Alþjóða hvalveiðiráðsins.
Ráðherrann þröngvaði upp á Alþingi hugmynd sinni
um að klæða hvalveiðarnar í sauðargæru vísinda. í því
var hann studdur almenningsáhtinu, sem sá í ráðherr-
anum blöndu af ýmsum sögufrægum hetjum sínum,
aht frá Þorgeiri Hávarssyni að Bjarti í Sumarhúsum.
Hin íslenzka þrautseigja hefur fyrir löngu öðlazt tákn
í sjónvarpspersónu ráðherrans. íslendingar tóku trú á
þessa mynd hins íslenzka bónda, sem ver og sækir mál
sín með þrætubók og þohnmæði aht til kóngsins í Kaup-
mannahöfn, þar sem hann hefur sitt fram að lokum.
Hvalveiðideilan hefur gert Hahdór að öðrum vinsæl-
asta stjómmálamanni íslands. Margir íslendingar vilja
ekki láta segja sér og þjóðinni fyrir verkum, ahra sízt
bandarískar auðkonur, sem lásu Moby Dick í æsku.
Hvalveiði og þjóðrækni hafa runnið saman í eitt.
Makalaust er, að fólk, sem aldrei hefur sýnt nokkurn
vísindaáhuga á neinu sviði og sér eftir hverri krónu til
shkra þarfa, skuh telja sér í alvöm trú um, að hvalveið-
ar okkar séu vísindi. „Ég vh fá vísindaveiðar eins og
hinir,“ sagði hrefnuveiðimaðurinn í útvarpinu.
Ár og dagur em síðan unnt var að tala um arð af
hvalveiðum. Útflutningsverð svokaUaðra vísindaveiða
nam 300 miUjónum króna árið 1987 og varð minna í
fyrra. Frá þessari upphæð verður að draga kostnað við
veiðarnar og fundi og ferðalög hvalveiðihirðar HaUdórs.
Á móti kemur, að þegar hafa tapazt lagmetismarkað-
ir í Þýzkalandi fyrir 600 mUljónir króna á ári og að 40
manns hafa misst atvinnu hér á landi. Nú er reiknað
með, að sölutapið á þessu sviði fari upp í 1,4 mUljarða
króna á ári og að 160 manns missi atvinnuna.
Á móti kemur einnig, að Sambandið hefur tapað 600
mihjón króna freðfiskmarkaði í Bandaríkjunum og 200
mUljón króna í Þýzkalandi. Tölur Sölumiðstöðvarinnar
em svipaðar. Samanlagt er sölutap íslendinga þegar
komið yfir 2 mihjarða á ári og verður mun meira.
Þetta er ekki hreint tap frekar en að hvalveiðitekjurn-
ar em hreinar tekjur. Yfirleitt er enn hægt að finna
nýja markaði, en venjulega með meiri tilkostnaði og á
lægra verði. En augljóst er, að hvalveiðihagsmunir em
sárahthr í samanburði við aðra útflutningshagsmuni.
Lausn ráðherrans er eins Framsóknarflokksleg og
hún getur verið. Hún felst ekki í að hætta hvalveiðum,
svo að íslendingar geti farið að auka tekjur sínar af
viðskiptum við aðrar þjóðir. Hún felst í að styrkja fyrir-
tæki, sem missa erlend viðskipti vegna hvalveiða.
Þannig tvöfaldar sjávarútvegsráðherra tjón þjóðar-
innar. Fyrst býr hann tU glæra vísindahugsjón, sem
kostar mUljarða. Síðan bætir hann við stómm fúlgum
af fé skattgreiðenda. Er þetta mjög í anda annarrar
kvóta- og þjóðnýtingarstefnu hans í sjávarútvegi.
Ráðherrann hefur í nokkur ár aflað sér vinsælda
meðal kjósenda á ódýran hátt, sem kunnur er í mann-
kynssögunni. Hann hefur framleitt óvini í útlöndum
handa þjóðinni tU að sameinast gegn. Nú er komið að
skuldadögunum og þá vísar hann sökinni til Alþingis.
Meiri var hetjuskapur Þorgeirs Hávarssonar, er hann
hékk þöguU í hvönninni í Hombjargi og taldi sig þá
hafa nægar, er uppi væri sú, sem hann hélt þá um.
Jónas Kristjánsson
%
140 1
120

Gamla uísitalan
Fjórþætta uisitalan

100
Nýja uisitalan
1940 1950 1960
1970
1980 1990
Myndin sýnir gömlu og nýju lánskjaravísitöluna og svonefnda fjórþætta vísitölu.
Lánskjaravísitöl-
ur í
Síöustu hálfa öld hefði gamla
lánskjaravísitalan reynst verri en
aörar. Hún hefði valdið misgengi
lánskjara og launa í hverjum ára-
tug. Aðrar vísitölur hefðu valdið
minna misgengi. Gnmdvöllur vísi-
tölunnar er sífellt að breytást. Frá
því hún var tekin upp hefur honum
verið breytt 6 sinnum. Ailar breyt-
ingamar nema sú síðasta hafa
minnkað vægi launagreiðslna.
Grundvelli byggingarvísitölu
breytt 4 sinnum
Vísitala byggingarkostnaðar hef-
ur veriö reiknuð í hálfa öld. Henni
er ætlað að lýsa byggingarkostnaði
íbúöarhúsa og hvemig hann breyt-
ist. Tekin em saman aðfong sem
þarf að mati höfunda vísitölunnar
tíl að byggja íbúðarhús. Þættimir
em metnir til fjár og samanlagður
byggingarkostnaður reiknaður.
Upptalning kostnaðarliðanna nefn-
ist vísitölugmndvöllur og húsið
vísitöluhús.
Vísitöluhúsin em raunverulegar
byggingar. Samið er við byggingar-
aðila um að hann haldi bókhald
hálfa
KjaUaiinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
öld
kauptaxta. Grundvöllur lánskjara-
vísitölunnar er samkvæmt því ekki
lengur sá sami og þegar hún var
tekin upp.
Lánskjaravísitölur
Lánskjaravísitölu má setja sam-
an á marga vegu. Einfaldast er að
nota eina gmnnvísitölu. Til dæmis
notaði Byggingarsjóður ríkisins
lengi byggingarvísitölu. Sama máh
gegnir um Lífeyrissjóð verslunar-
manna, sem snemma tók upp verð-
tryggingu. Gamla lánskjaravísital-
an er samansett úr tveimur grunn-
vísitölum. Nýja lánskjaravísitalan
er sett saman úr þremur. Með því
að fjölga grunnvísitölum er leitast
við að eyða óþarfa verðsveiflum úr
lánskjaravísitölunni. Reikna má
gengi erlendra gjaldmiðla inn í vísi-
„Inn í byggingarvísitöluna vantar mik-
ilvæga þætti. Hún mælir til dæmis ekki
áhrif vaxta, þótt þeir séu 8-10% af bygg-
ingarkostnaði.“
yfir aðfóng og vinnu. Við elsta vísi-
tölugrundvölhnn var stuðst 1938 til
1955. Þá var tekinn upp nýr. Til
viðmiðunar var notað sambýhshús
í Hhðahverfi. Það var reist með
byggingartækni sem tíðkaðist fyrir
fjórum áratugum. Hún er ólík þvi
sem nú gerist. Möl og sandi var til
dæmis ekið á byggingarstað og
steinsteypan hrærð á byggingar-
lóðinni. I verðgrundvellinum voru
laun nálægt 60% af kostnaði.
Árið 1975 var grundvehinum
gjörbreytt. Stuðst var við íbúða-
blokk með 10 htlum íbúðum í
Breiðholtshverfi. Samsetning vísi-
tölunnar breyttíst. Launahðir
lækkuðu. Nú eru beinar launa-
greiðslur hðlega 40% af kostnaði.
Útreikningm- vísitölunnar miðast
enn við þetta hús þó grundvehin-
um hafi verið breytt lítils háttar
1982 og 1987.
Grundvelli framfærsluvísi-
tölu breytt 5 sinnum
Vísitala framfærslukostnaðar
var fyrst reiknuð 1938. Vísitölunni
er ætlað að mæla framfærslukostn-
að heimilanna og breytingar á hon-
um. Hún er byggð upp svipað og
byggingarvísitalan. Nokkrar fjöl-
skyldur voru fengnar til að halda
bókhald yfir útgjöld. Hin svonefnda
vísitölufiölskylda er eins konar
„meðaltaT þeirra. Niðurstöður
neyslukönnunarinnar mynda vísi-
tölugrundvölhnn. Fyrsti grunnur-
inn var notaður til 1950. Þá var
gerð ný könnun og breyttur grund-
vöhur tók ghdi. Hann hefur verið
endurskoðaöur fjórum sinnum síö-
an. Fyrir stríð var efnahagur heim-
hanna bágborinn. Neyslan var
brýnustu lífsnauðsynjar. Vísitalan
mældi aöahega innlendan kostnaö,
einkum laun. Það hefur breyst.
Ýmsar erlendar vörrn- vega nú
þungt í vísitölunni. í dag ráða aðrir
þættír þróun hennar en í upphafi.
Framfærsluvisitalan hefur þróast
ólíkt öðrum vísitölum síðustu 50
árin. Vísitala byggingarkostnaðar
og „launa“vísitölur hafa að mestu
haldist í hendur en framfærsluvísi-
talan hefur á löngum tímabhum
þróast ólikt þeim. Ástæðan kann
að vera að ráöamenn hafa gripiö
inn í þróun vísitölunnar með ýmsu
mótí.
Vísitölurnar mæla ekki rétt
Framfærsluvísitalan og bygging-
arvísitalan eru ónákvæmur mæh-
kvarði. Th dæmis má nefna að vísi-
tölufjölskyldan er 30% stærri en
meðalfjölskylda. Neysla hennar er
ekki mælikvarði á framfærslu-
kostnað heimha almennt. Hún
mæhr ekki heldur framfærslu-
kostnaðinn eins og hann er á hverj-
um tíma. Þegar hla árar dregur
fólk úr néyslunni. Færri farajth
sólarlanda, minna er notað af mun-
aöarvörum og framfærslukostnað-
urinn minnkar. Visitalan mælir
ekki þennan samdrátt. Hún metur
neysluna út frá síöustu neyslu-
könnun. Inn í byggingarvísitöluna
vantar mikhvæga þætti. Hún mæl-
ir tíl dæmis ekki áhrif vaxta þótt
þeir séu 8%-10% af byggingar-
kostnaði. Vísitalan miðast við
gamlar byggingaraðferðir því að
vísitöluhúsiö er tekið að eldast.
Samanlagt hefur verðgrundvelh
vísitalnanna verið breytt 9 sinnum
á 50 árum. Þar af 5 sinnum frá því
lánskjaravísitalan var tekin upp.
Breytingamar hafa aukið vægi er-
lendrar vöru og minnkað vægi
töluna og setja hana saman úr fjór-
um grunnvísitölum. „Lánskjara-
vísitölumar" haldast flestar í
hendur yfir langt tímabil. Frá 1960
hafa til dæmis allar vísitölurnar,
sem áður voru nefndar, hækkað
svo th jafnmikið. Vísitölumar em
hins vegar óhkar þegar litið er á
skemmri tímabh. Sérstaklega á það
við um misgengi lánskjara og
launa. Alvarlegt misgengi varð á
mihi lánskjara og launa 1983-1984.
Misgengis hefði einnig gætt 1950-
1951, 1960-1961, 1968-1969 Og 1975-
1976. Þessi ár hefði gamla lán-
skjaravísitalan valdið tvöfalt meira
misgengi en hinar.
Vísitölur í hálfa öld
Á meðfylgjandi mynd er þróun
ólíkra lánskjaravísitalna undan-
farin 50 ár sýnd á fostu verðlagi.
Byggingarvísitalan er 100 stíg aht
tímabihð. Myndin sýnir gömlu og
nýju lánskjaravísitöluna og svo-
nefnda fjórþætta vísitölu. Hún
samanstendur af byggingarvísitölu
(30%), framfærsluvísitölu (30%),
gengisvísitölu (20%) og launavísi-
tölu (20%). Á myndinni sést að
nýja lánskjaravísitalan, fjórþætta
visitalan og byggingarvísitala em
ekki verri en gamla lánskjaravísi-
talan th að verðtryggja fé í langan
tíma. Gamla vísitalan hefði reynst
sparifjáreigendum iha fram að
1960. Af myndinni má einnig sjá að
ýmsar fuhyrðingar um nýju láns-
kjaravísitöluna eiga ekki við rök
að styðjast. Hún verðtryggir fé ekki
lakar en sú gamla og minnkar auk
þess hættu á misgengi lánskjara
og launa. Hins vegar er óvíst að
hún hafi verið tekin upp á heppheg-
asta tíma. Stefán Ingólfsson