Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.1989, Síða 15

ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 1989.
15
Vöruverð + skattur
um þurfi aö vera eins hátt og það er í dag,“ segir m.a í greininni.
Þegar íslendingar eru erlendis
veita þeir því eftirtekt að í lang-
flestum löndum er getið um verð
án söluskatts, þannig að verðmerk-
ing í verslunum er alltaf + skatt-
ur. Til þess aö vita hvað varan kost-
ar þarf því að vita hve hár sölu-
skattur er í viðkomandi landi. Sem
betur fer er hann ekki ails staðar
25% eins og á íslandi.
í Bandaríkjunum er mismunandi
söluskattur eftir ríkjum en hvergi
er þó greiddör söluskattur af mat-
vælum, nema þegar um er að ræða
veitingahúsamat. í Flórída er sölu-
skatturinn 6% og þykir fólki hér
um slóðir alveg nóg að greiða hann.
Þegar ég hef tekið þátt í verðlags-
mnræðum hér ætlar að líða yfir
fólk þegar það heyrir að á íslandi
sé greiddur söluskattur upp á 25%
og það meira að segja einnig af
matvælum!
Hvað er kaupmannsins og
hvað er ríkisins?
Út frá þessu hef ég farið að hugsa
um framkvæmd á söluskattslögum
á íslandi. Þar er kaupmaðurinn
innheimtumaður ríkisins og fær
enga umbun fyrir. En neytendur
telja að allt sem varan kostar sé
„gróði“ kaupmannsins. Þar er
kannski komin ein af ástæðunum
fyrir óvild neytenda í garð kaup-
manna.
Þess vegna held ég að tilvalið
væri að kaupmenn á Islandi tækju
nú upp sama hátt í verðmerkingum
og gert er erlendis. Þá sér neytand-
inn svart á hvítu hvert vöruverðið
er og hver hlutur ríkisins er í þvi.
Einkum tel ég þetta vera nauð-
synlegt hvaö varðar matvöru sem
mér finnst verð vera ótrúlega hátt
á á íslandi. En að sjálfsögðu ætti
það að vera á öllum vörum og þjón-
KjaUaiinn
Anna Bjarnason
blaðamaður
ustu. Á sama hátt fmnst mér að er
menn kaupa t.d. lyf fái þeir reikn-
ing sem sýnir hver þeirra hlutur
er í lyfjaverðinu og einnig hver
hlutur ríkisins. er. Og er menn
leggjast inn á sjúkrahús eða fara
tfl læknis fái þeir reikning sem sýni
hver hlutur sjúkUngsins er í
greiðslunni og hver er hlutur ríkis-
ins. Með þessu móti er von tU þess
að efla verðskyn almennings en
alls ekki með því að hann geri sér
ekki grein fyrir þessum atrið-
um.
Hvernig er verðmyndun á
innfluttu grænmeti
Ég á t.d. bágt með að trúa því að
verð á innfluttu grænmeti og
ávöxtum þurfi að vera eins hátt og
það er í dag. Erlendis kostar aUt
almennt grænmeti og venjulegir
ávextir ekki nema brot af því sem
þetta kostar á íslandi.
Ég veit að erlendis eru miklar
sveiflur á verði grænmetis en ég
man ekki tU að hafa séð það nokk-
um tima verðlagt í líkingu við á
íslandi.
Ég reyndi að grafast fyrir um
verðmyndun á grænmeti á meðan
ég vann á DV en ég hef sennUega
ekki verið nógu hörð í „rannsókn-
um“ mínum því ég minnist þess
ekki að hafa fengið fullnægjandi
svör.
Ein rökin, sem heyrst hafa, eru
að flytja verði aUt grænmeti og
ávexti til landsins í flugi og þannig
sá flutningskostnaðurinn svo gíf-
urlegur. Ég hugsa að. ef ég sendi
ykkur eina kantalópu í flugpósti tU
Islands myndi verð hennar ekki
ná upp í 400 kr. þangað komið. Ég
kaupi hana á aUt niður í 69 sent
hér í matvöruversluninni, eða sem
svarar 43 kr. ísl.
Kantalópur kostuðu um 400 kr.
stykkið er ég var á íslandi í júní.
Þær hafa hins vegar kostað 69 sent
stk. í matvöruverslunum hér í
Flórída nú í nokkra mánuði. Auð-
vitað eru tíl aðrar melónutegundir
sem eru dýrari en þær dýrustu
minnist ég ekki að hafa séð á ís-
landi.
Bandaríkjamenn flytja ýmsar
tegundir ávaxta hingað til lands og
það langt að, eins og t.d. ananasinn
sem þeir flytja mikið hingað frá
Hawan. Og haldið þið að hann sé
fluttur í flugvélum, nei, hann er
fluttur með flutningaskipum þvert
yfir Kyrrahafið og svo í flutninga-
bUum til hinna ýmsu ríkja. Ef an-
anas yrði fluttur í flugfragt gæti
verð hans farið upp úr öUu valdi
og enginn vUdi kaupa hann. Svona
einfalt er þetta hér í Bandaríkjun-
um. Þar er reynt eftir fremsta
megni að halda verðlagi niðri, eink-
um og sér í lagi verði á matvælum.
Njóta íslendingar þess sem
ódýrast er?
Nú er verið að selja hér hræódýrt
en ljúfiengt mango og má fá það
fyrir 1 doUar stykkið. Er þetta
ódýra mango flutt til íslands og fá
íslenskir neytendur að njóta þess?
Mér er spum.
Stundum hef ég ekki fylhlega
skUið íslenska neytendur; að þeir
skuh láta hafa sig í það að kaupa
aUs konar suðræna ávexti og græn-
meti tU að hafa á borðum sínum
dagsdaglega, hvað sem það kostar.
Eru íslenskir neytendur svo miklar
óhemjur að þeir geti ekki látið á
móti sér að fá eitthvað ef það er
bæði dýrt og illfáanlegt? Vilja þeir
fá aUt, hvaö sem það kostar? Ég sá
mér til skelfingar í sumar að það
getur kostað aUt um eða yfir 1000
kr. eða 15-16 dollara að kaupa nýja
ávexti og brytja niður í skál? Hér
er hægt að fyUa stóra skál af slíku
fyrir 3-4 dollara.
En hvað um það, varla væri verið
að flytja inn allar þessar tegimdir
ef engir væru kaupendumir og
hvað sem því líður vU ég eindregið
ráðleggja íslenskum kaupmönnum
að verðleggja vörur sínar þannig
að vöruverðið sé aðskUið frá sölu-
skattinum. Þannig að í framtíðinni
verði verðmerkingar á íslandi:
Vömverð + skattur.
Anna Bjarnason
„Eru íslenskir neytendur svo miklar
óhemjur að þeir geti ekki látið á móti
sér að fá eitthvað ef það er bæði dýrt
og illfáanlegt? Vilja þeir fá allt, hvað
sem það kostar?“
Jafnaðarstefnan
Hugmyndimar móta stefnu og
viðhorf mannkynsins á hverjum
tíma. Hugmyndafræði jafnaðar-
stefnunnar rekja sumir tU frönsku
byltingarinnar, með einkunnar-
orðin: Frelsi, jafnrétti, bræðralag.
Reyndar minnast menn um þessar
mundir tvö hundmð ára afmæUs
frönsku byltingarinnar og það hef-
ur einnig orðið visum Islendingiun
tilefni til þeirrar ágiskunar að gosið
úr Laka og móðuharðindin hafi
orsakað slíkt kuldaskeið í Evrópu
að til hafi orðið franska byltingin
með faUi einveldis, tilurð lýðveldis
og heimsyfirráðastefnu Napóleons.
Vissulega svarf að Frökkum um
þetta leyti og var ekki kerfið til
íyrirmyndar þegar hungursneyðin
og landflótti til Parísar brast á. Það
athygUsverðasta við þetta aUt sam-
an er þó það hve auðveldlega menn
tengja hugmyndafræði og stefnur,
sem skapað hafa mannkyninu ör-
lög, við ytri atburði. Veri það eld-
gos eða sólgos. Reyndar hafa heyrst
sögur austan úr Kína sem íslensk
eldíjöll hafa komið nærri. Það
merkUega fyrir íslensku þjóðina
við upprifjun á tvö hundruð ára
örlagasögu Frakklands er samt að
sumra dómi það að ekki hefur er-
lendur þjóðhöfðingi fyrr stigið fæti
á íslenska grund en það er umsvifa-
laust sannað að hann er náskyldur
víkingaþjóðinni í norðri. Hvort sem
það er af hugmyndafræði eða
hreinni ættrækni þá hefur íslend-
ingum lengi blætt út við hörmung-
arfréttir úr henni veröld þó svo að
hér fyrmm tæki það jafnvel marga
mánuði fyrir fréttirnar að berast
norður hingað. Eðallyndi þjóðar-
innar við ysta haf er við brugðið
þegar hún enn getur rifið hár sitt
yfir örlagavef frönsku og rúss-
nesku byltingarinnar.
Hin nýja stétt
Áður hafði aðaUinn lengi stundað
ofsóknir á hendur ungri borgara-
Kjallariim
Guðlaugur Tryggvi
Karlsson
hagfræðingur
stétt og áttu þá iðnaðar- og kaup-
sýslumenn hinnar nýju stéttar oft
eina skjólið fyrir sverðum og brynj-
uðum hestum aðalsins hjá þjóð-
höfðingjunum sjálfum sem mátu
það við hvern og einn að geta dug-
að sinni þjóð, þótt ekki væri fyrir
hendi eign á landi eða riddarahð
grátt fyrir jámum. í framhaldi af
frönsku byltingunni kom svo iðn-
byltingin mikla og þá fékk aðallinn
og borgarar enn eitt umhugsunar-
efnið - öreigastéttina.
Hugmyndafræði og
ættjarðarást
Franskir hugsuðir og fleiri sáu í
þessu lögmál og þróun þótt ekkert
eldgos norður á Fróni spilaði nú á
neinn streng hugmyndafræðinnar.
Lögmáhð sjálft setur svo skýrast
fram þýskur heimspekingur og rit-
höfundur, Karl Marx, sem sat löng-
um stundum á breska safninu í
London við skriftir og dró fram líf-
iö á framlögum frá vini sínum,
Engels, kauphaharspekúlant í
Manchester. Álþjóðasamband jafn-
aðarmanna er stofnað og það held-
ur sitt fyrsta og fleiri alþjóðaþing
og upp kemur ágreiningur milh
lýðræðissinna og kommúnista.
Heimsstyrjöldin fyrri brýst út.
Lenín og félagar ná völdum í Rúss-
landi, semja frið við Þjóðveija og
ýmsar þjóðir ráðast á Rússa. Hug-
myndafræði, ættjarðarást, heims-
yfirráðastefna og rómantík bland-
ast saman í einn graut. Engar skýr-
ar línur, spurningin virðist ekki
vera hver hafi rétt fyrir sér heldur
hver hafi það af.
Maður líttu þér nær
Þýska lýðveldið lognast út af fyr-
ir nasistum og Stahn og kemur
mihjónum fyrir kattarnef í nafni
landbúnaðarstefnu. Hver er hug-
myndafræðileg niðurstaða þessa
alls? Hver er lærdómurinn? Þessar
spumingar spurði veröldin sig líka
eftir að tugmihjónir manna lágu í
valnum eftir seinni heimsstyrjöld-
ina. Niðurstaðan var auðvitað óhk
og ekkert eldgos upp á íslandi til
þess að skella skuldinni á. Mann-
kynið hlaut að beina sjónum sínum
inn á við, að sjálfu sér.
Ráð við ástandinu
Fyrst og fremst var að tryggja
efnahagslega velferö, sjá öhum fyr-
ir nauðþurftum og byggja upp ör-
yggi, bæði innra með fólki og mihi
þjóða til þess að ávöxtur efnahags-
starfsemi nýtist sem best. Þetta er
jafnaðarstefna. Það sem er stóra
spumingin og veldur mörgum and-
vökunóttum er það hvort hægt sé
að búast við því að svona ástand
sé varanlegt. Getur mannkynið
búið við hagsæld og öryggi um ald-
ir án þess að gleyma því hvað ófriö-
ur og öryggisleysi raunverulega
kostar það?
Megnar hugmyndafræðin í sjáhu
sér einhvers gegn ytri atburðum?
Af hverju breyttist frönsk alþýða í
blóðþyrst vihidýr fyrir tvö hundr-
uð árum? Á mannsandinn í raun-
inni nokkurt svar við því sem blív-
ur og kemur í veg fyrir aö slíkt
endurtaki sig?
Fögur hugmyndafræði
Styrjaldir brjóta niður efnahags-
samvinnu og valda öryggisleysi
sem svo enn minnkar það sem til
skiptanna er. Það elur svo á enn
meira hatri og meiri hörmungum.
í rauninni verður að játa að ekkert
er gefið í þessu efni. Fegurð hug-
myndafræðinnar ljómar af jafnað-
arstefnunni. Hún hefur verið köh-
uð kristindómur hversdagsleikans.
Samt hefur hún staðið frammi fyr-
ir atburðum og öflum sem hún réð
ekki við. Af hveiju lagði ekki Lenín
bara vangann að jafnaðarstefnunni
og slappaði af? Af hverju gat Hitler
og nasisminn ekki treyst jafnaðar-
stefnunni fyrir hamingju sinni?
Svona spumingar hljóma ábyggi-
lega sem hreint guðlast fyrir suma.
En veruleikinn getur hka verið
æghegur. Heimsstyijaldir eru ægi-
legar. Eldgos eru ægheg, svo ekki
sé minnst á mögulega afleiðingu,
hungursneyð og vargöld. Sameig-
inlega hlýtur mannkynið að spyrja
sig hvort th sé nokkur hugmynda-
fræði og hugsjón, leikreglur eöa
framkoma sem geti bægt frá því
iha sem leitar á það. Á mannkynið
nokkurt svar við gráma veruleik-
ans? Erum viö bara leiksoppar
náttúrunnar með eðlislæg við-
brögð, hversu óskynsamleg sem
þau eru?
Okkar ióð
Á íslandi fara jafnaðarmenn með
alþjóðamál og viðskiptamál. Þeir
fara þannig með samskiptamál við
umheiminn. Þeir- eru í forsvari fyr-
ir samningamálum um alþjóða-
efnahagssamvinnu og geta þannig
lagt lóö á vogaskál framtíðarinnar,
þótt htið sé. Þeir fara hka með
vamarmál, þannig að beint brenn-
uf heimsfriðurinn á þeim þótt
varla sé hægt aö segja að þeir geti
mikið með hann ráðskast. Sagan
snýst um raunverulega hluti, ekki
það sem hefði getað skeð. Samt
munar öhu að neita sér ekki um
þann lærdóm sem hefði mátt draga
af. Jafnaðarstefnan á sér prakt-
ískar hugsjónir innanlands og al-
þjóðlega og fyrst og síðast veit hún
að hún verður dæmd af verkum
sínum. Þau hafa þvi miður oft end-
að í uppgjöf og ráðaleysi. Þess
vegna er ekkert gefið í leiknum.
Endurskoðunin fer fram á öhum
tímum og boöorð númer eitt er að
hætta aldrei að halda vöku sinni.
Sjálf hugmyndafræði dýrðarinnar
er alltaf háð endurskoðun veru-
leikans. Markmiðið jafneinfalt og
það er áberandi. Ánægja og ham-
ingja allra manna.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
„Eðallyndi þjóðarinnar við ysta haf er
við brugðið þegar hún enn getur rifið
hár sitt yfir örlagavef frönsku og rúss-
nesku byltingarinnar.“