Dagblaðið Vísir - DV - 17.10.1989, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1989.
15
Islenskur landbúnaður
- kommúniskt hagkerfi
Niöurgreiðslum var ætlað að
lækka vöruverð og tryggja aíkomu
bænda en virka þveröfugt, hindra
aukna framleiðni og verka sem eit-
urlyf því sífellt stærri skammta er
þöif.
Tímabundnar takmarkaöar og
beinar niðurgreiðslur til bænda
myndu líkt og í Evrópu koma fram
í lækkun vöruverðs en hvorki Af-
urðasalan né smásöluverslunin
eru / hlynntar slíku því grunnur
álagningar myndi lækka þótt hlut-
fall hennar héldist óbreytt.
Með niðurgreiðslum eru bændur
orðnir launþegar ríkisins en sam-
tök þeirra viðurkenna þetta ekki
með kjarabaráttu heldur axla hlut-
verk afgreiðslustofnana fyrir lög-
gjafar- og framkvæmdavald og
fylgja auðmjúk eftir boðum og
bönnum, mótuðum af hentistefnu
og skilningsleysi.
Launþegar ríkisins
Fullvirðisréttur er fyrirbæri sem
stríðir gegn eignarréttarákvæðum
stjómarskrárinnar, sem og heil-
brigðum viðskiptaháttum. Hann er
í reynd bótalaus eignaupptaka,
m.ö.o. rán. Bújarðir, sem kynslóðir
hafa lagt ævistörf í að eignast og
byggja upp, eru með lagasetningu
gerðar verðlausar og óbyggilegar.
Bærilegra væri að verða að hætta
búskap markaðslögmálanna
vegna.
Kvótinn er ranglátur þar sem
kjötframleiðendum er mismunað,
einstökum skammtaður aðgangur
að markaðinum en ekki samkeppni
um verð og gæði látin ráða hverjir
KjáQarinn
Jón Sveinsson
verkamaður
kæmust af sem bændur.' Þá eru
tómstundabændur hvergi taldir
með en þeir slátra heima, gefa og
selja kjöt.
Bændur fundu sig bljúgir í bú-
íjártalningu en það var athugun á
hvort menn væru yfir kvóta. Aö-
standendur talningar lugu aö fjöl-
miðlum að tahð hefði verið á öllum
bæjum en í heilli sýslu var ekkert
talið.
Enginn kaupmaður myndi finna
sig í kvóta á sölukassann og opin-
berri birgðatalningu. Flöt skerðing
á alla sauðfjárbændur leiðir til þess
að þeir sem nú eiga möguleika á
að framleiða hagkvæmt missa
hann og byggðarlög fallin til sauð-
fjárræktar munu fljótt ná hrun-
punkti.
Fölsk verðmyndun
Niðurgreiðslur skapa falska
verðmyndun sem aftur letur bænd-
ur í að fullnægja markaðskröfum
og um leið tapast atvinnutækifæri
í afurðavinnslu af framleiðslu-
svæðum. Kjötvinnslumaöur bauð í
vor að kenna kjötsögun hjá afurða-
stöðvum út á landi. Það var ekki
þegið.
Fyrra árs kjöt í undirflokkum
liggur í frystigeymslum, ósagað.
Undirflokkum er ekki haldið að
markaðnum þó að við frumvinnslu
séu gæðin orðin sambærileg við
fyrsta flokk því að þetta kjöt er
ódýrt og seljanlegt og Afurðasalan
myndi því ekki fá geymslukostnað
og vaxtagjöld frá ríkinu af þessu
eins og af hinum dýra, óseljanlega
og vel geymda fyrsta flokki.
Annar kjötvinnslumaður hafði
brotist inn á hinn kröfuharða
bandaríska veitingahúsamarkað
með sérunnið lambakjöt. Eftir
mikla vinnu við prufusendingar
fóru honum að berast pantanir frá
áfjáðum kaupendum ytra. Hann
sneri sér til Afurðasölunnar til að
fá kjöt til útflutnings en fékk það
svar að ekki væri til kjöt.
Nýting afurða er léleg. Blóði og
mör er að mestu hent. Lifur og
nýru fara í refafóður, görnum er
hent en kindagarnir fluttar inn frá
Nýja-Sjálandi til pylsugerðar o. s.
frv. Verð til bænda fyrir eistu er
mjög lágt en þeim samt sagt að
vanda vel til meðferðar þeirra í
sláturhúsum. Afurðasalan selur
þau aftur til bandarískra lyfjafyrir-
tækja fyrir hátt verð en þar eru þau
notuð í hormónaframleiðslu.
Ekki einsdæmi
Fagleg stéttarvitund frnnst ekki
hjá bændum. Kröfur um menntun,
starfsreynslu og árangur nýbýl-
inga eru engar. Vinsæll stjórn-
málamaður beitti sér fyrir úthlut-
un kvóta til samflokksmanns sem
síðan hóf búskap.
Um miðjan vetur var dýralæknir
kvaddur á bæinn, sá fjölda áa dauð-
ar úr hungri, þorsta og kulda (þær
höfðu étið ullina hver af annarri).
Hann lógaði nokkrum tugum áa í
viðbót. Þessi bóndi býr enn. Hvorki
forðagæslumenn né dýralæknir
fylgdu máhnu eftir.
Tilvikið er ekki einsdæmi. Gam-
almenni koma með fá, úrkynjuð,
holdrýr og vannærð dýr fil slátrun-
ar. Af misskilinni vorkunnsemi
gerir enginn athugasemdir.
„Fyrra árs kjöt í undirflokkum ligg-
ur I frystigeymslum, ósagaó," seg-
ir meðal annars í greininni.
Mistökin verðlaunuð
Landbúnaðurinn er eina at-
vinnugreimn sem ætlað er að lifa
án rannsókna- og þróunarstarf-
semi. Sérfræðingum fjölgar á
RALA en þeirra sjást ekki spor í
greininni. Bændasamtök vilja jafn-
vel sjálf leggja niður ódýrar til-
raunastöðvar úti á landi sem skilað
hafa árangri, svo sem hreinhvítu
og frjósömu sauðfé.
Á sama tíma er milljarði af al:
mannafé dælt í ullariðnað sem
trassað hefur vöruþróun á mark-
aðssvæðum og endurreistur ræður
hann útlendinga th að segja sér að
lopapeysa úr þeli og togi sé nútíma-
söluvara sem hægt sé að verðleggja
eins og Benetton-peysu í búð á
Manhattan.
Á íslandi eru mistökin ekki bara
fyrirgefin heldur líka verðlaunuð.
Haldi svo fram sem horfir með til-
komu einstakhngsframtaks og
markaðsbúskapar í Austur-Evrópu
mun ísland innan fárra ára verða
eitt eftir Evrópulanda með komm-
úniskt hagkerfi í landbúnaði.
Jón Sveinsson
„Gamalmenni koma með fá, úrkynjuð,
holdrýr og vannærð dýr til slátrunar.
Af misskilinni vorkunnsemi gerir eng-
inn athugasemdir.“
--f------:-:-;-----
Virðisaukaskattur
oq landbúnaður
„Svo eru menn hissa á að mjólkurvörur séu dýrar!“ segir greinar-
höfundur.
Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma er stefnt að því að hverfa
úr söluskattskerfinu yfir í virðis-
aukaskatt nú um áramót. Hér á
eftir verður farið yfir nokkur
þeirra atriða sem varða fram-
kvæmd skattheimtunnar og skipta
miklu máli fyrir landbúnaðinn.
Kynningarstarfsemi
Bændur eru meðal þeirra aðila
sem hafa ekki innheimt söluskatt
en eiga að annast innheimtu virðis-
aukaskatts. Þeir eru tæpur helm-
ingur eða um 5.000 af rúmlega
10.000 nýjum innheimtuaðilum.
Miklu varðar að vel sé vandað til
kynningar og fræðslustarfsemi á
þessum vettvangi svo að fram-
kvæmd skattkerfisbreytingarinnar
gangi eins snurðulaust fyrir sig og
mögulegt er.
Má í þessu sambandi minnast á
þá reynslu sem fékkst þegar stað-
greiðslukerfi tekjuskatts var tekið
upp. Þá var kynningarbæklingum
hrúgað yfir hlutaðeigandi eftir aö
skattkerfisbreytingin hafði gengið
í garð. Margir brugðust við á þann
hátt að öhu sem barst um þetta
efni var hent beint í ruslakörfuna.
Þeir hinir sömu urðu jafnframt fyr-
ir vandræðum síðar meir vegna
þess að þeir þekktu ekki gildandi
reglur.
I heimsókn til dönsku bænda-
samtakanna fyrir um þremur
árum til að kynnast þessum málum
lögðu þau á það mikla áherslu að
fræðslu- og kynningarþáttinn
mætti ekki vanmeta. Vel unnið
starf á þeim vettvangi myndi skha *
sér í minni vandræðum við fram-
kvæmd kerfisbreytingarinnar.
KjaUarinn
Gunnlaugur Júlíusson
hagfræðingur
Stéttarsambands bænda
Lægri skattheimta
af matvælum
Þegar tekin er ákvörðun um
framkvæmd á innheimtu virðis-
aukaskatts er í raun verið að taka
pólitíska ákvörðun um fram-
kvæmd skattheimtu og öflun tekna
til ríkisins. Enda þótt markmið rík-
isins um hehdarskattatekjur á ár-
inu sé ákveðið er hægt að ná því
marki á mjög mismunandi hátt og
er það kannski ein af grundvallar-
spurningunum í stjórnmálum al-
mennt.
Á að stefna að beinum eða óbein-
um sköttum? Hverjir verða skatt-
stofnarnir?
í flestum vestrænum þjóðfélög-
um er matur meðhöndlaður í
skattalegu tilliti á annan veg en
aörar neysluvörur. Þar sem stærst-
ur hluti af útgjöldum þeirra sem
hafa takmörkuö fjárráð fer til mat-
arkaupa er matur yfirleitt undan-
þeginn sköttum eftir því sem föng
eru á.
Flest lönd innan OECD hafa
miklu lægra virðisaukaskattsþrep
á matvælum en öðrum vörum. Inn-
an EB er stefnt að samræmingu
virðisaukaskatts á þann veg að lík-
lega verða tvö þrep á virðisauka-
skatti almenna reglan og lægra
þrepið á bihnu 4-9%.
Þegar þessum málum er velt fyrir
sér er eðlhegt að t.d. sé tekin af-
staða til þess hvort eðlilegra sé að
skattleggja mat heldur en fjár-
magnstekjur.
Endurgreiðslur
eða lægra skattþrep?
Þegar tekin hefur veriö ákvörðun
um að hafa vægari skattheimtu af
matvælum en öðrum vörutegund-
um, eins og þegar virðist hafa verið
gert, er ljóst að framkvæma má það
á tvo vegu.
Annaðhvort er hægt að hafa
lægra skattþrep á matvælum eða
endurgreiða má skattinn á ein-
hverfu framleiðslustigi vörunnar
þannig að endanleg áhrif verði
reikningslega hin sömu. En málið
er ekki svo einfalt.
Þegar söluskattur var lagður á
matvæli fyrir tveimur árum og
ákveðið að endurgreiða hann af
hluta þeirra á framleiðslu- eða
heildsölustigi lagðist Stéttarsam-
band bænda alfarið gegn þeirri að-
ferð.
í fyrsta lagi var það vegna þess
að því var spáð að söluskatturinn
myndi smjúga smátt og smátt inn
í matvælaverðið, þ.e. að dregið yrði
úr hefðbundnum niðurgreiðslum.
Sú hefur orðiö raunin. Dregið hefur
verið úr hefðbundnum niður-
greiðslum á mjólkurvörum um ca
550 mhljónir á ársgrundvehi þegar
borið er saman síðari hluti ársins
1987, þ.e. rétt áður en söluskattur-
inn var lagður á, og ástandið um
mitt sl. sumar. Svo eru menn hissa
á að mjólkurvörur séu dýrar!
Samsvarandi tölur liggja enn
ekki fyrir um dilkakjötið. Þar sem
kjarnfóðurgjöld eru endurgreidd
eins og í kjúkhnga- og svínakjöts-
framleiðslu, svo og eggjafram-
leiðslu, hefur endurgreiðslan
lækkað að raunghdi vegna þess að
sama krónutala helst óbreytt lang-
tímum saman, óháð verðbreyting-
um.
í öðru lagi veikir sú aðferð að
láta peningana renna fram og til
baka í gegnum ríkiskerfið áróðurs-
stöðu íslensks landbúnaðar gagn-
vart erlendum landbúnaði þar sem
t.d. í Evrópulöndum er víðast hvar
mjög lágt virðisaukaskattsþrep á
matvælum, allt niður í 0%.
Málpípur innflutningsaðha ræða
ætíð um þessar endurgreiðslur eins
og þar sé um bein framlög til land-
búnaðarins að ræða. Stéttarsam-
band bænda varaði mjög við þessu
atriði við gildistöku söluskattsinn-
heimtu af matvælum og hafa öll
þau varnaðarorð gengið eftir.
Þrátt fyrir að framkvæmdaaðh-
ar, þ.e. skattheimtumenn, segi inn-
heimtu skattsins einfaldari og
markvissari með einu þrepi en
tveimur er það harla léttvæg rök-
semd gagnvart því að vega að at-
vinnuöryggi þúsunda manna með
því að leggja talsmönnum frjáls
innflutnings landbúnaðarafurða
vopn upp í hendurnar.
Ef íslenska skattkerfið er ekki í
stakk búið til að framkvæma inn-
heimtu virðisaukaskatts í tveimur
skattþrepum, á meðan hliðstæð
skattkerfi erlendis sjá um inn-
heimtu virðisaukaskatts í aht að
sex skattþrepum, þá er eitthvað að.
Þetta er eingöngu spurning um
póhtíska ákvarðanatöku. Það er
tæknimannanna að sjá um fram-
kvæmd þeirra ákvarðana sem
teknar hafa verið af stjórnmála-
mönnum.
Gunnlaugur Júhusson
„Málpípur innflutningsaðila ræða ætíð
um þessar endurgreiðslur eins og þar
sé um bein framlög til landbúnaðarins
að ræða.“