Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.1989, Qupperneq 16

Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (1)27022-FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Nýja Borgarleikhúsið
Nýja Borgarleikhúsið var vígt á fóstudaginn með
pompi og prakt. Frumsýningar hefjast í þessari viku og
þá hefur loksins ræst hinn langþráði draumur Leik-
felags Reykjavíkur að komast í hús við hæfi.
í níutíu ár hefur Leikfélagið haft aðsetur sitt í gamla
Iðnó við Tjörnina. í eina tíð þótti ekki í kot vísað í Iðnó
en tímarnir hafa breyst og kröfurnar með og það eru
ár og dagur síðan aðstaðan og aðbúnaðurinn í Iðnó var
orðinn algjörlega óviðunandi. Þó skyldi enginn gera lít-
ið úr þeirri staðreynd að einmitt í húsum eins og Iðnó
skapast sérstakt andrúmsloft félagsskapar, samkenndar
og návistar við áhorfendur sem meðleikara. Leikrit
gengur meðal annars út á það að koma tilfmningum til
skila, komast í snertingu við umhverfið og skapa þráð
á milli áhorfenda og leikara. Gamla Iðnó bauð upp á
slíkt andrúmsloft, vinalegt og þröngt, einfalt en áhrifa-
mikið, sönn leikhússtemning. Enda tala leikarar og að-
standendur Leikfélagsins um Iðnó með tárin í augunum
og voru þegar farnir að sakna þess áður en þeir fluttu.
Hins vegar geta allir viðurkennt að Iðnó var ekki
samboðið svo merkilegu félagi sem Leikfélagi Reykja-
víkur. Þetta félag hóf leikhúsmenninguna á íslandi til
virðingar og viðurkenningar, þar er vagga og vegferð
alls þorra íslenskra leikara og þar hefur merkið aldrei
fallið, þrátt fyrir Þjóðleikhús og sjónvarp. Leikfélagið
hefur staðist allt andstreymi, allt mótlæti og alla
strauma í menningu og aíþreyingu. Þar kemur auðvitað
fleira til en Leikfélagið sem slíkt. Þar ber að þakka leik-
hstinni og leikritunum sjálfum, þeirri klassísku menn-
ingu, sem ekkert popp fær grandað. Síðast en ekki síst
ber auðvitað að þakka áhorfendum sem ahtaf hafa hald-
ið tryggð við Leikfélagið og leikhúsin og látið sér lynda
þrönga bekki og takmörkuð þægindi. Það hefur ahtaf
verið gott að koma í Iðnó.
Borgarleikhúsið er glæsileg bygging á góðum stað.
Húsið hefur verið Qórtán ár í byggingu en eftir að Dav-
íð Oddsson tók við borgarstjóraembættinu komst skrið-
ur á byggingarframkvæmdir og málinu fylgt eftir. Leik-
arastéttin og leikhúsunnendur geta þakkað áhuga borg-
arstjórans og áræði að Borgarleikhúsið er komið í notk-
un.
Borgarleikhúsið er dýr bygging og hefur kostað einn
og hálfan milljarð króna. Þeir peningar eru sóttir í vasa
Reykvíkinga. Það sér enginn Reykvíkingur eftir þeim
fjármunum ef Leikfélagið heldur sínu striki og gegnir
áfram því hlutverki sem það hefur rækt fram að þessu.
Leikfélagið og Iðnó hafa verið samastaður fólksins, al-
þýðuleikhús í besta skilningi þess orðs.
Nú á eftir að reyna hvernig til tekst. Ekki er nóg að
hafa glæsilegan umbúnað og fullkomna aðstöðu úti í sal
og uppi á sviði ef hinn eina og sanna leikhússtemning
hverfur. Það verður meiri vandi að fylla nýja Borgar-
leikhúsið þakklátum leikhúsgestum heldur en htla Iðnó.
Það verður meiri vandi og meiri ábyrgð sem hvílir á
herðum Leikfélagsins. Kröfumar vaxa í samræmi við
húsakynnin.
Ef aðstandendur Leikfélagsins eru Thalíu trúir og
skilja að hús er ekki allt heldur andrúmsloftið, frammi-
staðan og tengslin við leikhúsgesti, þá þarf engu að
kvíða. Leikfélag Reykjavíkur hefur alla burði til að
standa undir þeirri kvöð, þeirri kröfu sem fylgir svo
glæsilegu húsi.
Ellert B. Schram
MÁNUDAGUR 23. OKTÓBER 1989.
Fyrir nokkru barst mér í hendur
bókin Sjálfstæði íslendinga, 1.-3.
bindi, eftir dr. Gunnar Karlsson,
prófessor í sögu og kunnan bar-
áttumann úr Alþýöubandalaginu.
Námsgagnastofnun gefur hana út
til sögukennslu fyrir böm.
Við þessa bók er sitt hvað að at-
huga. í fysta lagi er tungutak höf-
undar ekki nægilega fagurt eða
þróttmikið. Á bókina fellur allt of
mikill talmálsblær. Líklega hefur
höfundur verið að reyna að skrifa
hana á einhvers konar bamamáh
en hann er allt of lítilþægur fyrir
hönd bama. í öðm lagi er uppsetn-
ing stundum viðvaningsleg, til
dæmis eru andhtsmyndir jafnan
of stórar. í þriðja lagi gægjast hinar
eindregnu stjómmálaskoðanir höf-
undar því skýrar fram úr textanum
sem nær dregur nútímanum, þótt
hann hafi vafalaust reynt aö stiha
sig eins og hann gat um að láta
skoðanir sínar í ljós. Hér ætla ég
að benda á nokkur dæmi þess.
Dr. Gunnar Karlsson prófessor. - Höfundur bókarinnar Sjálfstæði ís-
lendinga sem greinarhöfundur gerir að umræöuefni í grein sinni.
Athugasemdir
við sögubók
Sjálfstæðisflokkurinn
Á 93. bls. 3. bindis bókarinnar
segir frá Sjálfstæðisflokknum. Höf-
undur fræðir okkur á því, að flokk-
urinn telji sig flokk allra stétta.
Andstæðingar hans haldi því hins
vegar fram, að hann sé atvinnurek-
endaflokkur. Nú er það strax við
þetta að athuga, að höfundur grein-
ir ekki frá því, sem andstæðingar
annarra flokka segja irni þá. Sumir
fúhyrða, aö Framsóknarflokkur-
inn sé þröngsýnn sérhagsmuna-
flokkur, aðrir telja hann rekinn á
vegum Sambands íslenskra sam-
vinnafélaga, stærsta auöhrings á
íslandi. Andstæðingar Alþýðu-
flokks og Alþýðubandags benda á,
að þeir em stjómlyndir flokkar, en
ekki frjálslyndir, og hafa jafnan
barist fyrir hærri sköttum og meiri
ríkisafskiptmn. Hvers vegna þegir
höfundur um þetta?
Höfundur kveður andstæðinga
Sjálfstæðisflokksins nefna tvær
ástæður til þess, að flokkurinn sé
atvinnurekendaflokkur. Önnur er,
að flestir atvinnurekendur fylgi
honum að málum. Vafalaust er þaö
rétt, en af því leiðir ekkert um eðh
flokksins. (Þetta er non sequitur á
máh rökfræðinnar.) Til dæmis get-
ur verið, að flestir húsamálarar
kjósi Alþýöuflokkinn, en af því
leiðir síður en svo, að flokknum sé
best lýst sem húsamálaraflokki. Er
höfundur að gefa þeirri skoðun
undir fótinn, að flokkurinn gæti
aðeins hagsmuna atvinnurekenda?
Hin ástæðan er, að flokkurinn fylgi
frjálshyggju í efnahagsmálum.
Þetta er sú skoðun, segir höfundur,
„að atvinnurekendur eigi að vera
sem frjálsastir að reka atvinnu sína
eins og þeir sjálfir vilja.“
Þetta er afar ónákvæm lýsing á
frjálshyggju. Frumkvöðlar hennar,
eins og Adam Smith, lögðu meginá-
herslu á rétt einstaklinga til að
velja og hafna um vöra og þjón-
ustu. í efnahagsmálum var aðalat-
riðið tahð frjálst neysluval almenn-
ings, þar eð það stuðlaði að því, að
einstakir atvinnurekendur legðu
sig fram um að bjóða fram betri eða
ódýrari vöm og þjónustu en keppi-
nautar þeirra. Adam Smith lagði
einmitt áherslu á það, að atvinnu-
rekendur stunduðu ekki iðju sína
af manngæsku, heldur vegna hagn-
aðarvonar. En til þess að hagnast
urðu þeir vitaskuld aö framleiða
seljanlega vöm með sem minnstum
kostnaði.
Heimskreppa
og verkalýðsfélög
Skilningsskortur Gunnars Karls-
sonar og vanþekking á hinu frjálsa
eða sjálfstýðra hagkerfi kemur víð-
ar fram. Hann segir svo á 99. bls.
um heimskreppuna í upphafi fjórða
áratugarins: „Víða var tekin upp
færibandaframleiösla í verksmiðj-
um sem skilaöi meiri afköstmn en
áður eða annars staðar þekktist.
Kjátlarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
Afar mikið var því framleitt af vör-
um. Á árinu 1929 fór að bera á því
að meira var framleitt en hægt var
að sefla. Af því leiddi kreppu...“
Lesandinn getin- ekki skihð þetta
öðravísi en svo, að tækniframfarir
hafi valdið offramleiðsu og hún síð-
an kreppu. Þetta er mjög hæpið.
Hvers vegna ohu hinar stórkost-
legu tækniframfarir nítjándu aldar
þá ekki svipaðri kreppu? Og skiptir
vömverð engu máh? Ef meira er
framleitt en unnt er að selja á til-
teknu verði, þá lækkar verðið að
öðm jöfnu og framleiðslan selst.
Flestir málsmetandi fræðimenn
telja nú, að heimskreppan hafi í
upphafi verið eðhleg hagsveifla,
sem stjómvöld hafi fyrst aukið á
með mistökum í stjóm peninga-
mála og síðan með tálmanum á al-
þjóðaviöskiptum. Hin mikla þensla
árin 1920-1929 hafi kallaö á sam-
drátt næstu ár á eftir, en vegna
óskynsamlegra viðbragða opin-
berra aðha hafi samdrátturinn orð-
ið að kreppu. Hið fijálsa eða sjálf-
stýrða hagkerfi hafl því ekki bragð-
ist. Öðra nær. Það, sem hafi ein-
mitt brugöist, hafi veriö hagstjóm
hins opinbera. Þetta er að vísu enn
umdeht, en höfundur hefði mátt
geta þess í staö þess að setja fyrir-
varalaust fram aðra og miklu
hæpnari skýringu á heimskrepp-
unni.
Höfundur gerir á 74.-81. bls. í
sögu sinni mikiö úr baráttu verka-
lýðsfélaga. En að hveiju miöaði sú
barátta? Fyrstu verkalýðsfélögin á
íslandi, iönaðarmannafélögin,
vora stofnuð th þess að takmarka
aðganginn að iðngreinum - með
öðrum oröum th þess að svipta
ungt fólk tækifærum á menntun
og starfi. Þá gengu mörg stéttarfé-
lög hart fram í því að loka landinu
fyrir gyðingum og öðram flótta-
mönnum fyrir síðari heimsstyij-
öld, eins og nýlega hefur verið bent
á.
En era einhver tengsl á milli al-
mennra kjarabóta og kjarabaráttu?
Kjarabætur hafa orðið miklar í
löndum þar sem verkalýðsfélög era
veik og kjarabarátta því í lág-
marki, th dæmis í Hong Kong og
Bandaríkjunum. Kjarabætur vora
líka talsverðar á íslandi fyrir 1930,
meðan verkalýðsfélög vora veik og
kjarabarátta því ekki hörð. Þetta á
ekki að koma okkur á óvart.
Kjarabætur fara auðvitað ekki
eftir kjarabaráttu, heldur verð-
mætasköpun í atvinnulífi og eft-
irpsum eftir vinnuafli. Barátta
verkalýðsfélaga er einkum barátta
á mihi einstakra launþegahópa,
eins konar borgarastyrjöld á
vinnumarkaði.
Varnarmál
eða herstöðvamál?
Höfundur fer fremur varlega í
frásögn sinni af átkökum síðustu
áratuga um utanríkisstefnuna. Þó
hlýt ég að vekja athygh á því, að
hann talar á 118.-119. bls. um „her-
stöðvamálið" og skiptir mönnum í
fygismenn og andstæðinga her-
stöðva. Þetta er vhlandi. Herstöðv-
ar era engum hehvita manni hug-
sjónamál. Þær eru hl nauðsyn í
hörðum heimi. Maður, sem notar
vopn th að veija sig, er ekki vopna-
sinni, heldur vamarsinni.
Eðlhegra og rökréttara hefði því
verið að tala um varnarmál í þess-
ari bók og skipta mönnum í vamar-
sinna og herstöövaandastæðinga.
Annars þurfa vamarsinnar og
stuðningnsmenn vestrænnnar
samvinnu ekki að hafa miklar
áhyggjur af skoðunum manna eins
og Gunnars Karlssonar, þar eð sós-
íalisminn er að fara í sama skam-
markrók sögunnar og nasisminn
hefur verið í frá stíðslokum.
Þótt gera megi ýmsar fleiri at-
hugasemdir við bók Gunnars, hygg
ég, að hún veröi nothæf í skólum,
eftir að bætt hefur verið úr þeim
göhum, sem hér hefur verið bent á.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Skilningsskortur Gunnars Karlsson-
ar og vanþekking á hinu frjálsa eða
sjálfstýrða hagkerfi kemur víðar
fram.“