Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.1989, Blaðsíða 14

tfáfojyÖÁfcruk Sl. ÓKTÖBÉR: Í989.
Frjálst,óháö dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓÍ.FUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (1)27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Við viljum bara fríverzlun
Ekki kemur til mála, að ísland gerist ótilneytt aðili
að Evrópubandalaginu, jafnvel þótt skoðanakönnun
sýni, að fleiri séu fylgjandi aðild en henni andvígir.
Hlutfóllin mundu breytast, ef þjóðin stæði andspænis
því að þurfa að taka raunverulega afstöðu í málinu.
Auðvelt er að spá um framvindu málsins, ef ráða-
menn teldu aðild hugsanlega og vildu láta kjósa um
hana. Evrópubandalagið kæmist þá loks í sviðsljósið í
þjóðmálaumræðunni og flestir skoðanamyndandi aðilar
mundu leggja lóð sitt á vogarskál andstöðunnar.
Engar líkur eru á, að málið nái svo langt. í stjórn-
málaflokkunum ríkir ekki áhugi á aðild, þótt kjósendur
. Alþýðuflokksins séu taldir hlynntir aðild. Það endur-
speglar aðeins hefðbundna alþjóðahyggju í þeim flokki,
en er ekki merki um sérstakt dálæti á bandalaginu.
Formaður Alþýðuflokksins er Jón Baldvin Hanni-
balsson utanríkisráðherra. Hann hefur lýst afstöðu
sinni, sem er alveg samhljóða áhti flestra annarra, er
um máhð hafa fjallað, þar á meðal þessa dagblaðs, að
þátttaka í Evrópubandalaginu komi ekki til greina.
Meðferð málsins í höndum utanríkisráðherra er að-
ferða líklegust th að ná árangri í varðveizlu hagsmuna
íslands gagnvart umheiminum. Okkur kemur bezt, að
verzlun milli landa sé sem fijálsust, en höfum minni
áhuga á nánari sambræðslu ríkja í stærri heildir.
Fríverzlunarsamtök Evrópu eru sú tegund samstarfs,
sem hentar okkur bezt. Við eigum að taka sem öflugast-
an þátt í því samstarfi og hvetja th, að þau samtök geri
fríverzlunarsamninga við Evrópubandalagið. Og það er
einmitt þetta, sem okkar menn eru að gera.
Fríverzlunarsamtökin eru ekki fullkomin, frekar en
önnur mannanna verk. En þau hafa tekið undir sjónar-
mið okkar, að verzlun með fisk og fiskafurðir eigi að
vera frjáls eins og verzlun með aðrar vörur. Og þau
veifa þeirri skoðun í viðræðum við Evrópubandalagið.
Við eigum jafnframt að efla beinar, tvíhhða viðræður
við ráðamenn einstakra landa innan Evrópubandalags-
ins th að grafa undan þeirri stefnu, að fijáls verzlun
með fisk og fiskafurðir skuli vera háð aðgangi erlendra
aðha að fiskimiðum. Það hafa okkar menn einmitt gert.
Við höfum ágæta röksemdafærslu í, að frjáls fisk-
verzlun annars skuh koma á móti frjálsri fiskverzlun
hins og að leyfi th fiskveiða hjá öðrum skuh koma á
móti leyfi th fiskveiða hjá hinum. Þetta tvennt þarf að
skhja í sundur og ræða hvort í sínu lagi.
Tvær grímur renna á viðræðuaðha okkar í löndum
Evrópubandalagsins, þegar þeir eru spurðir, hvaða
veiðiheimhdir þeir bjóði okkar skipum í skiptum fyrir
veiðiheimhdir okkar handa þeirra skipum. Þeir sjá fljótt,
að krafa þeirra um veiðiheimhdir er tvíeggjuð.
í stórum dráttum virðist vel á þessum málum haldið,
bæði af hálfu utanríkisráðuneytisins og sjávarútvegs-
ráðuneytisins, þótt utanríkisráðherra hafi látið fram hjá
sér fara áróðurstækifæri, sem honum bauðst í haust
við hingaðkomu 50 aðalritstjóra af Norðurlöndum.
Við eigum að halda áffam núverandi stefnu í mhh-
ríkjaviðskiptum. Hún hefur gefizt okkur vel og mun
áfram reynast okkur farsæl í náinni framtíð.
Jónas Kristjánsson
Hannes og
kvótinn
Hannes Gissurarson gerði á
mánudaginn í fyrri viku (14. okt.)
athugasemdir við grein sem ég
skrifaði 6. okt. um eignarrétt þjóð-
arinnar á fiskistöfnum við ísland.
Þá andmælti ég skrifum hans hér
í hlaðinu 2. okt., að eðlilegt væri
að afhenda útgerðarmönnum
veiðiréttinn með fullum yfirráðum
og framsalsrétti. Ekki finnast mér
athugasemdir Hannesar nothæfur
lokapunktur í þessari umræðu.
Helsta niðurstaða mín var að út-
gerðarmenn ættu ekki meiri hefð-
arrétt á afrakstri fiskistofnanna en
aðrir landsmenn. Rökin fyrir þessu
eru í rauninni einfóld: Sjávarút-
vegurinn hefur haldið uppi öllum
lífskjörum í landinu og ekki ein-
ungis kjörum útvegsmanna. Ef
fiskurinn hyrfi af miðunum myndi
afkoma útvegsmanna að sönnu
versna en einnig afkoma lögfræð-
inga og kennara. Sá afrakstur fiski-
stofna, sem ekki hefur verið sóað í
ofljárfestingu, hefur því verið nýtt-
ur af þjóðinni allri, ekki einungis
útgerðarmönnum. Hannes viður-
kennir í grein sinni þessa niður-
stöðu. En hví þæfir hann þá málið
frekar?Hví vill Hannes byggja upp
fámenna stétt sægreifa sem bæru
efnalegan ægishjálm yfir aðra
landsmenn?
Málsvörn hemspekingsins
Málsvörn Hannesar er í þremur
Uðum en snýst þó öll um eitt og hið
sama: að hagsmunum almennings
sé í rauninni best borgið með því
að afhenda útgerðarmönnum um-
ráð og rentu af fiskistofnunum. í
fyrsta lagi, segir Hannes, tryggi það
hagkvæmni, óháð upphaflegri út-
hlutun, þar sem eignarréttur
myndist á auðhndinni og hún rati
með kaupum og sölu í hendur bestu
rekstraraðila og aflamanna. í öðru
lagi sjái frjáls viðskipti um að
dreifa arði af veiðunum til lands-
manna allra, þar eð útvegsmenn
þurfi að kaupa vörur og þjónustu
af hinum. í þriðja lagi sé illmögu-
. legt að sníða skilvirkar almanna-
stofnanir, m.a. vegna hættu á að
þær lendi í höndunum á pólitískum
misbeitingarmönnum. Tökum
þessi atriði fyrir í sömu röð.
Hagkvæmni einkakvóta
Það er vissulega mikilsvert að
loka götunum á núverandi kvóta-
kerfi, koma verði á auðlindina og
mynda markað fyrir veiðileyfi.
Enginn vafi er á að hvort heldur
pottþétt kvótakerfi í einkaeign eða
pottþéttur almenningskvóti með
veiðileyfasölu myndu leiða til mik-
illar hagræðingar í sjávarútvegi.
Þó hygg ég að nokkrar gloppur
kunni að vera í hagkvæmni einka-
kvótans: Útgerðarmenn, sem
Hannes vill afhenda veiðileyfin til
frambúðar, eru ýmissar gerðar, allt
frá harðduglegum og útsjónarsöm-
um öndvegismönnum niður í
hijóstmylkinga fyrirgreiðslukerf-
anna.
í þeirra hópi leynast skussar eins
og í öðrum fylkingum. Skussi, sem
fær úthlutað kvóta, hefur fullt
umboð og leyfi til að reka sitt fyrir-
tæki afleitlega og drekkja því í er-
lendum skuldum þótt hann gæti
grætt á þvi að selja eignir sínar
afburðamönnunum. Þetta þykir
ekki tiltökumál í öðrum rekstri
þegar menn fara með eigið aflafé
eða arf. En er það ekki alvarlegra
þegar ein meginvöm eignarkvóta-
manna er að þeir gæti svo vel al-
menningshagsmuna? - Það skyldi
þó ekki vera að hægt væri aö ná
fram meiri og skjótari hagræðingu
KjaUarinn
Markús Möller
hagfræðingur
með skipulegu veiðileyfauppboði?
Dreifing arðsins
Kenning Hannesar um dreifingu
arðsins era mun veikari en hag-
kvæmnikenningin og í rauninni
lýsir hann veikleikum hennar
sjálfur. Hannes spyr: Þurfa útgerð-
armennimir ekki að kaupa vörur
og þjónustu af okkur hinum? Svar-
ið er a.m.k. tvíþætt og alls ólíkt því
sem Hannes virðist halda: 1) Alls
ekki endilega; og 2) þó svo væri er
hreint ekki gefið hvernig tekju-
skipting yrði í landinu eftir að fá-
mennur hópur fengi óskoruð yfir-
ráð yfir verulegum hluta útflutn-
ingsteknanna. Til þess að gera
þessum atriðum viðhlítandi skil
þyrfti langt mál en hér verður stikl-
að á stóru.
Víkjum fyrst að kaupum á inn-
lendri vöru og þjónustu. Heildar-
tekjur landsmanna og sér í lagi
hagnaður þeirra sem eiga veiðirétt-
inn munu aukast verulega þegar
full hagræðing næst fram, sumpart
vegna minni erlends tilkostnaðar,
sumpart vegna verulegrar fækkun-
ar starfa í sjávarútvegi. Meiri tekj-
ur fara um færri hendur. Þá er
engin trygging fyrir að fleiri dalir
og pund fyrir sjávarafurðir leíði af
sér aukna eftirspum eftir innlend-
um vöram og þjónustu.
Til dæmis er sennilegt að efnafólk
eyði hærra hlutfalli tekna erleridis
og í innfluttar vörar en þeir sem
minni tekjur hafa. í annan stað er
hætta á að arðurinn af fiskistofn-
unum flytjist úr landi, jafnvel þótt
sett verði lög um að emungis ís-
lendingar megi stunda hér sjávar-
útveg.
Aldurhniginn útgeröarmaður
selur kvóta og skip, ungir athafna-
menn slá lán, kaupa fyrirtækið og
reka með sóma. Ef menn gæta nán-
ar að flyst arðurinn af fiskistofnun-
um í þessu tilfelli í sólina en útgerð-
in stendur eftir í sama núllrekstri
og fyrr vegna íj ármagnskostnaðar.
Hér er líka önnur lexía fyrir þá
predikara eignarréttarins sem ekki
skilja fullt afl hans: Óskoraður
eignarréttm- og fullkominn mark-
aður þýða að eigandinn fær ávísun
upp á árvissar tekjur og getur selt
framtíðartekjur af fiskistofnunum
eins og hvert annað eilífðarrentu-
bréf.
Um tekjuskiptingu er það að segja
að samkvæmt framansögðu tryggir
eignarkvóti eimmgis hagsmuni
þeirra sem kvótann fá í upphafi en
vandséð er hvort hinir verða rík-
ari, snauðari eða jafnsettir og fyrr.
Tekjudreifingin byggist þá í besta
falli á sama grundvelli og í Saudi-
Arabíu þar sem fáeinir sjeikar ráða
yfir gífurlegum framtekjum en
hinir lifa ríkulega af því sem hrýtur
af borðum herranna. Hannesi
finnst afleitt að útgerðarmenn
skuli þurfa að éta úr lófa sjávarút-
vegsráðherra en leyfist manni að
spyrja hvort það yrði útlátalaust
fyrir almenning að éta úr lófa út-
gerðarinnar? Hannesi sæmdi betur
að leggja okkur lið sem viljum
byggja upp kerfi þar sem enginn
þarf úr annars lófa að éta.
Almannasamtök og Auð-
brekkuveikin
Ég hef lagt til að sérstakri opin-
berri stofnun verði fahn þau af-
mörkuðu verk að bjóða upp veiði-
leyfi og skila afrakstrinum bein-
leiðis til landsmanna með einum
tékk á mann á ári. Þetta kallar
Hannes Gissurarson að ég vilji láta
ríkið slá eign sinni á fiskistofnana.
Ég tel hins vegar einsætt að hægt
sé að búa svo um hnútana, t.d. með
stjómarskrárákvæði, að hið al-
menna ríkisvald, ráðherrar og Al-
þingi, fái alls ekki að þukla afrakst-
ur veiðileyfasölunnar.
Það er einungis af þjóðemisá-
stæðum að ég tek þetta fyrirkomu-
lag fram yfir þá hugmynd sem Mil-
ton Friedman, Þorvaldur Gylfason
og fleiri hafa varpað fram, aö hver
landsmaður fái eitt hlutabréf í ís-
landsmiðum hf., frjálst og framselj-
anlegt. >
Það er út af fyrir sig áhyggjuefni
aö Hannes og fleiri atgervismenn á
hægri kanti stjómmálanna virðast
gersamlega hlindir fyrir því að
hægt sé að sníða nothæfar stjómar-
stofnanir, en telja að öll almanna-
samtök hljóti að enda í fyrir-
greiðslupóhtík og sukki. Þeir virð-
ast því t.d. ekki átta sig á tilgangi
valddreifingar og hvernig tefla má
fram einni stjómarstofnun til eftir-
lits og aðhalds með annarri og ekki
virðist flögra að þeim að hægt væri
að skipta ríkisvaldinu í fleiri staði
en þrjá.
Það er athyglisvert að þessari
hhndu fylgja engar efasemdir um
góðviljaða forsjá stórfyrirtækja.
Era þó sjúkUngarnir flestir bæri-
lega lesnir í Adam Smith sem efað-
ist um margt en mest þó um sérstök
brjóstgæði viðskiptajöfra.
Sjóndepra þessi hefur manna á
meðal verið köUuð Auðbrekku-
veiki, þar sem fómarlömb sjúk-
dómsins óttast yfirleitt Stefán Val-
geirsson (frá Auðbrekku) mest
aUra fyrirgreiðslupóUtíkusa. Von-
andi veldur kvilUnn ekki varanleg-
um hugarfarsskaða heldur bráir
af mönnum eins og hver önnur
flensa. Vonandi hlífir þó forsjónin
þeim við að þurfa að leita til lög-
reglu eða dómstóla, hringja á
slökkviUð eUegar eiga önnur skipti
viö opinberar stofnanir meðan
sóttin varir.
Markús Möller
.. leyfist manni að spyrja hvort það
yrði útlátalaust fyrir cdmenning að éta
úr lófa útgerðarinnar? Hannesi sæmdi
betur að leggja okkur lið sem viljum
byggja upp kerfi þar sem enginn þarf
úr annars lófa að éta.“