Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1990, Qupperneq 10

10
LAUGARDAGUR 26. MAÍ 1990.
Reykjavík fyrr og nú
Salon de Rafraichissement
Ljósmynd: Ólafur Magnússon - Ljósmyndasafn Reykjavíkurborgar.
Þessar myndir eru teknar út um
glugga á Hótel Borg og er eldri
myndin tekin áriö 1930 eða
skömmu síðar enda var Hótel Borg
fullbyggð það ár og tekin í notkun
fyrir alþingishátíðina.
Eldri myndin er hins vegar ekki
tekin eftir 1937 en það ár var aðal-
inngangur Útvegsbankans færður
úr Austurstrætinu á austurgafl
hússins.
Lækjartorg og SVR
Reyndar er líklegast að myndin
sé tekin um eða rétt eftir 1930, enda
sést enginn strætisvagn við Lækj-
artorg. Hlutafélagið Strætisvagnar
Reykjavíkur var stofnað 1931 og
strax einu ári síðar hafði félagið
vagna í fórum á átta leiðum um
Reykjavík og nágrenni. Strax í upp-
hafi var leiðarkerfið miðað við
Umsjón
Kjartan Gunnar
Kjartansson
Lækjartorg sem aðalstöð og upp-
hafsstað ferðanna en því veiga-
mikla hlutverki gegndi Lækjartorg
að öllu eða mestu leyti til ársins
1970 er aðalstöð SVR var flutt inn
á Hlemmtorg.
L.H. Miiller
og Silli og Valdi
Róttækasta breytingin, sem
myndimar greina frá, hefur átt sér
stað austast í Austurstræti að norð-
anverðu. Austurstræti 17 var versl-
unarhúsnæði, lengst af í eigu hins
góðkunna norska kaupmanns, L.H.
Miiller, sem þar verslaði m.a. með
sportvömr. Arið 1963 var verslun-
arhús Mullers rifið en í stað þess
byggt nýtískulegt sex hæða versl-
unar- og skrifstofuhús Silla og
Valda þar sem þeir félagar opnuðu
síðan glæsilegustu matvömversl-
un síns tíma.
Þá voru byggðar fjórar hæðir of-
an á gamla Utvegsbankahúsið árið
1962, bætt við húsið að vestanverðu
og sett ný þakhæð á eldri viðbygg-
ingu að noröan. Þessar og eldri við-
byggingar við gamla Útvegsbanka-
húsið hafa oft verið harðlega gagn-
rýndar og sennilega með réttu enda
vandséð lengur nokkurt samræmi
í byggingunni sem heild.
Hressingarskálinn
í forgrunni myndanna sést garð-
ur og suðurhlið Austurstrætis 20.
Húsið var upphaflega reist árið
1905 sem sýslumannsbústaður
Gullbringu- og Kjósarsýslu en
lengst af bjó þar Árni Thorsteins-
son landfógeti og fiöldskylda hans.
Eftir landfógetann bjó sonur hans
í húsinu, Árni ljósmyndari og síð-
ast Hannes Thorsteinsson banka-
stjóri. KFUM keypti svo húsið árið
1931 og ári síðar var þar opnuö
kaffistofa. Reykvíkingar hafa því
yljað sér við kaffisopann á Hress-
ingarskálanum í tæp sextíu ár.
I bók sinni, Gangstéttir í rign-
ingu, heldur Jón Óskar því fram
að Hressingarskálinn hafi verið
griðastaður listamanna og rithöf-
unda fram að síðari heimsstyrjöld
en þá hafi hermenn, ástandskonur
og ný innrétting eyðilagt stemmn-
inguna.
Meðal fastagesta á Hressingar-
skálanum á þessum árum nefnir
Jón Óskar þá Ólaf Friðriksson
verkalýðsleiðtoga og Jón Árnason
stjörnuspeking en frægastur fasta-
gesta Hressingarskálans fyrr og
síðar er ugglaust Steinn Steinarr
sem ætíð hélt tryggð við „Skál-
ann“. Vilborg Dagbjartsdóttir og
Thor Vilhjálmsson hafa gert því
skemmtilega skil í sjónvarps- og
útvarpsviðtölum hvernig Steinn
dró ungu skáldin að „Skálanum"
með nærveru sinni einni sam-
an.
Auðvitað hefur Hressingarskál-
inn breyst á þessum sextíu árum.
Hann hefur átt sín tímabil sem
koma og fara rétt eins og tíma-
bundnar grillumar sem grípa ein-
stakhnga á þeirra æviferli. Þannig
var suðurálman, sem byggð var
DV-mynd
1957, mjög vinsæl af táningum þess
tíma. Þar hittust íslenskir aðdáend-
ur Elvis Presley, sötruðu shake og
lögðu á ráðin fyrir næsta sveita-
baU.
Hressingarskálinn var aldrei í
uppáhaldi hjá menningarsinnuð-
um menntaskólanemum hippa-
kynslóðarinnar. í bókinni Persón-
ur og leikendur eftir Pétur Gunn-
arsson gengur söguhetjan, Andri,
milli kaffihúsa og ímyndar sér að
hann sé í fótsporum Hemming-
ways. Gallinn var bara sá að
Hemmingway var í París en Andri
í Reykjavík.
Loks kemst Andri til hinnar lang-
þráðu Parísar og sest þar inn á al-
vöm kaffihús. Hann skrifar hjá sér
nafn kaffihússins og flettir því síð-
an upp í franskri orðabók, og viti
menn:
Salon de Rafraichissement:
rafraichissement: hressing.
salon: skáli.
Þá er hætt við að enn hafi and-
rúmsloftið breyst er staðurinn fékk
vínveitingaleyfi fyrir nokkrum
árum.
En þegar lltiö er yfir sögu Hress-
ingarskálans er það kannski fyrst
og fremst hið fiölbreytilega mannlíf
hans og hinar almennu vinsældir
sem hafa gert hann að skemmtilegu
kaffihúsi. Hressingarskálinn hefur
aldrei orðið sérhæfður griðastaður
þröngra skoöana- eða þjóðfélags-
hópa. Hann hefur þrátt fyrir allt
verið sóttur af fólki úr öllum stétt-
um og á öllum aldri. Að vísu talar
unga fólkið um „Hressó“ og gamla
fólkið um „Skálann" og hvorugur
hópurinn veit hvað hinn á við. En
hvað gerir það til meðan báðir ald-
urshóparnir hittast á Hressingar-
skálanum?
Vísnaþáttur
Kosningamar koma senn
„Stjómmál eru sú Ust að ná pen-
ingum frá þeim ríku og atkvæðum
frá hinum fátæku, undir því yfir-
skini að verið sé að vemda hvorn
aðilann fyrir sig fyrir hinum.“
Cedric Adams er sagður höfundur
þessara spaklega orða og líklega
hefur hann ekki skotið hátt yfir
markið, að minnsta kosti væri ekki
úr vegi að velta þessum hlutum
aðeins fyrir sér.
Sjá, enn er þjóðin komin í kosn-
ingaslag
þó kannski sé hún eitthvað reik-
ul í spori
og illa margir una víst sínum hag
sem ekki komust í framboð á
þessu vori.
Þannig orti Guðmundur Sigurðs-
son í aprílmánuði 1970 og á þetta
ekki einmitt prýðilega við ástandið
eins og það er í dag?
Og ekki hefur höfundi næstu visu
litist allt of vel á horfumar:
Hríð, sem enn er að oss gjörð,
af mun taka skarið.
Grár er himinn, grá er jörð,
grátt er stjómarfarið.
Merkur bóndi sat fund framsókn-
armanna í sýslu sinni þar sem rædd
vora ýmis hagsmunamál héraðsins.
Þegar hann kom heim var hann
spurður tíöinda af fundinum og
svaraði með stöku þessari:
Eg hef fundi átt í dag
með ýta kindum,
alsjáandi á eigin hag.
en annars bhndum.
Karl Krisfiánsson alþingismaður
hneykslaðist eitt sinn mjög á því í
þingræðu aö Morgunblaðið hefði
birt hugnæma forystugrein um
gróðurmoldina og hið mikilvæga
hlutverk íslensks landbúnaðar. Var
sem honum fyndist að framsóknar-
menn einir mættu fara hlýlegum
oröum um móður jörð og gróður-
mátt moldarinnar.
Þá varð einum þingmanni að orði:
Elskar sinna feðra fold
framar öllum vonum.
En geti Moggi um gróðurmold
gengur fram af honum.
Jón Pálmason, alþingismaður á
Akri, virðist hafa haft sitthvað að
athuga við málflutning Tímans þeg-
ar hann kvað svo:
Dregur grímu á dal og fiall,
daufa skímu veitir.
Leggur Tímans lygaspjall
líkt og hrím um sveitir.
Sigfús Jónsson, bóndi á Laugum í
Hraungerðishreppi, hefur víst trúað
því mátulega að Jón gæti þar nokk-
uð um bætt þegar hann kvað:
Þótt hann beiti brandi vökrum.
bragarópi og lygarími.
Jón af sínum íhalds-Ökrum
ei fær sópað Timans hrími.
Vísnaþáttur
Torfi Jónsson
Guðmundur A. Finnbogason á Hvoli
í Innri-Njarövík varpaði á sínum
tíma fram þessari spumingu:
Finnst þér ekki sfiórnin hafi
staðið
stórmannlega við sín fyrirheit?
Lestu Tímann, líttu í Morgun-
blaðið,
þau ljúga hvorugt eins og maður
veit.
Nokkuð er um liðið síðan Guð-
mundur Sigurðsson lýsti ástandinu
á eftirfarandi hátt en hefur nokkuð
ræst úr í þeim málum?
Ganga menn í þungum þönkum,
þjóðarsjoppan orðin blönk,
fiármagn allt er fryst í bönkum,
fyrirtæki öll í hönk.
Gætir víða undiröldu,
ólög rísa mörg og há,
yfirhöfuð andar köldu
öllum máttarvöldum frá.
Ætli það hafi ekki verið um svipað
leyti sem Magnús Gíslason á Vögl-
um kvað:
Framsókn htið fékk í pant,
í flestu djúpt er sokkin.
Þeim sem helst er vitsins vant
viðar hún að í ílokkinn.
Jóhann Fr. Guðmundsson telur þó
vandamálið yfirgripsmeira:
Stjómin allt í kaf mun keyra,
kann á flestu lítil skil.
Vandamálin vaxa meira
en vit og geta hrekkur til.
Helgi Seljan orti til Friðjóns Þórðar-
sonar á Álþingi 1974:
Fáum hef ég fremri kynnst,
fiári snjall og iðinn,
eini gallinn, aö mér finnst,
íhaldssjónarmiðin.
Friðjón svaraði:
Helgi bindur brag í myndum,
brestur hroka,
eina syndin, að hann blindar
austanþoka.
„Allt er í heiminum hverfult",
jafnvel það traust sem menn báru
til flokksins síns, samanber eftirfar-
andi stökur sem Ágúst Vigfússon
kennari sendi Morgunblaðinu fyrir
ekki ýkja löngu:
Mín leit hefur staðið lengi.
mér leiðist að finna ekki þann
flokk sem ég eitt sinn átti.
Hver andskotinn varð um hann?
Ef finnurðu flokkinn minn vinur,
félagi reyndu þá brátt,
að vísa honum rétta veginn,
ég veit hann tapaði átt.
Þá er hér gömul kosningavísa eftir
Freystein Gunnarsson skólastjóra:
Grásleppan veiðist suður með sjó,
það sýnir hvað hún er gáfnasljó
að alltaf fiskast þar nægtanóg
í netin á hverjum vetri, -
en aðrir fiskar í öðrum sjó
eru víst lítið betri.
Og að lokum vísa sem ég á að vita
höfund að en man ekki í svipinn
hver er (hálfminnir aö hún sé eftir
Bjarna Jónsson frá Gröf):
Kosningarnar koma senn,
kurteisina bæta.
Þá heilsa allir heldri menn
hverjum sem þeir mæta.
Torfi Jónsson