Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.1990, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 >27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Járnfrúin fallin
í leiðara hér í blaðinu fyrir viku var því spáð að kom-
ið væri að leikslokum fyrir Margréti Thateher. Þrátt
fyrir vígreif orð og vilja til að halda baráttunni áfram
eftir áfallið í fyrstu umferð kosningarinnar um leiðtoga
íhaldsflokksins, hefur Thatcher mætt örlögum sínum.
Hún hefur sagt af sér og vikið til hliðar fyrir nýjum
leiðtoga. Sá verður kjörinn í næstu viku og tekur þá
jafnramt við sem forsætisráðherra Bretlands. Endalok
valdaferils Margrétar Thatcher eru runnin upp.
Járnfrúin er fallin.
Vegir stjórnmálanna er órannsakanlegir. Það er ekki
langt síðan Thatcher vann einn sinn mesta stjórn-
málasigur í almennum kosningum. Enn eru átján mán-
uðir þar til skylt er að efna til næstu kosninga. Thatch-
er hefur verið í sviðsljósinu í heimalandi sínu og í al-
þjóðamálum og virst söm við sig: einörð, ákveðin og
stefnufóst. Ekki var annað að sjá en hún væri fóst í
sessi og flokkurinn stæði þétt við bak hennar.
En óveðursský hrönnuðust upp. Nefskatturinn var
upphafið. Hann olli miklu fjaðrafoki. Efnahagsmálin
hafa verið erfið og deilur hennar og stífni gagnvart
Evrópubandalaginu hafa grafið undan trausti hennar
innan raða íhaldsflokksins. Afsögn sir Geoffrey Howe
var rothöggið. Mótframboð Heseltine var mögulegt í ljósi
þessara atburða. Menn voru orðnir þreyttir á Thatcher,
þingmenn flokksins, kjósendur og samráðherrar. Hún
var sökuð um yfirgang, hroka og einstrengingshátt.
Hvað sem sagt verður um Margréti Thatcher verður
það ekki af henni skafið að hér fór mikilhæf kona. Það
mun verða enn betur ljóst þegar hún hverfur af sjónar-
sviðinu. Fáir stjórnmálamenn hafa sett jafnsterkan svip
á samtíð sína. Hún er greind með afbrigðum, frábær
ræðumaður og sterkur persónuleiki. Hún setti sér mark-
mið sem ekki var hvikað frá. Hún hafði hugsjón sem
hún trúði á.
Það er ekki heiglum hent að komast til valda í breska
íhaldsflokknum. Þar er mikið mannval. Konur hafa
ekki átt upp á pallborðið í þessum íhaldssama flokki,
þessum hefðbundna karlaklúbbi. Thatcher komst ekki
til valda í skjóli mjúku málanna, heldur þvert á móti
vegna þess að hún var grjóthörð í sannfæringu sinni,
beitti sér í efnahagsmálum, verkalýðsmálum, Evrópu-
málum og peningamálum. Hinn frjálsi markaður var
hennar ær og kýr, harka gegn heimskommúnismanum,
staðfesta í varnarmálum. Fyrir öll þessi mál gekk hún
undir nafninu járnfrúin. Það var réttnefni. Hún lét eng-
an komast upp með múður, hún hafnaði hálfvelgju og
miðjumoði og hún tók ekki krók fyrir keldu. Hún var
kletturinn í hafinu.
Hún setti sér það mark að reisa Bretland upp úr ára-
tuga volæði og stöðnun. Það tókst henni og hún leiddi
íhaldsflokkinn til þriggja kosningasigra og hefur setið
lengst allra forsætisráðherra á þessari öld. Geri aðrir
betur.
Það verður sjónarsviptir að Thatcher. Styrkur henn-
ar og.veikleiki var að láta kné fylgja kviði þegar hún
mætti andstöðu. í lokin varð hún undan að láta fyrir
sams konar baráttuaðferðum og hún sjálf hefur tileink-
að sér. Hún kallaði á andstöðu og fékk hana. Tími
járnfrúarinnar var á enda. Þegar til úrslitaorrustunnar
kom var henni ekki hlíft frekar en hún hlífði öðrum.
Hún féll fyrir sínum eigin voþnum.
I Ellert B. Schram
Um „leynilegt trúnaðarsamband“
Samskipti mín
ogKGB-
mannsins Gergel
Oleg Gordíefskí, fyrrum yfirmað-
ur í KGB og nú liðhlaupi á Vestur-
löndum, hefur veitt upplýsingar
um starfsemi KGB hér á landi hafð-
ar eftir Jefgení ívanóvitsj Gergel,
sem hann deildi herbergi með í
Moskvu. Gergel lætur vel af ár-
angri starfsemi sinnar í Reykjavík,
þar sem hann var yfirmaður KGB
árin 1973 til 1979, og þykist hafa
aflað upp í sinn kvóta að góðum
rússneskum sið.
í raun eru þetta gamlar fréttir.
Komið hefur fram í fréttum fyrir
mörgum árum að Gergel vann fyrir
KGB. Nú er gefiö í skyn aö þeir sem
umgengust Gergel hafi allt aö því
stundað landráð og mikið pískrað
um hveijir það séu meðal stjóm-
málamanna sem hann hafi átt
„leynilegt trúnaðarsamband" við.
Það er ekki mitt að nefna nöfn
annarra en hitt get ég upplýst að
ég var einn af þeim fyrstu sem
kynntust Gergel og hafði samband
við hann öll þau ár sem hann var
hér og leit aldrei á mig sem hand-
bendi hans hvað sem hann kann
að hafa sagt í skýrslum sínum um
mig og aðra.
Heimboð
Ég' kynntist Gergel vorið 1973
þegar hann hringdi í fréttastofu
Sjónvarpsins, þar sem ég vann, og
bauð mér heim til sín í mat. Ég
þáði boðið, nokkuð undrandi þó,
því að erlendir sendimenn voru
yfirleitt miklu formlegri í heimboð-
um sínum. Hann bjó ásamt konu
sinni á Sólvallagötunni, steinsnar
frá heimih mínu. Þar var mér tekið
með mikilli rússneskri veislu,
fimmréttaðri, hinni fyrstu af mörg-
um hjá þeim hjónum.
Hann var þá nýkominn til lands-
ins og þekkti lítið sem ekkert til.
Ég sagði honum sitt af hverju um
stööu mála í íslenskri pólitík og frá
landhelgismálinu, sem þá var í
brennidepli, og fræddist á móti um
persónulega hagi þeirra hjóna. Síð-
an tókum við tafl saman fram á
nótt. Eftir þetta bauð hann mér
heim til sín á nokkurra vikna fresti
og ég kynntist honum ágætlega.
Oft rakst ég á hann úti við í hverf-
inu og spjallaði við hann um dag-
inn og veginn. Hann átti amerískan
Mercurybíl sem hann var mjög
stoltur af, einkum því að bíhnn var
sjálfskiptur, og þennan bíl bónaði
hann öhum stundum.
íslensk pólitík
Ég var nokkuð forvitinn um
Gergel og spurðist fyrir um hann
meðal kunningja minna í banda-
ríska sendiráðinu þar sem ég var
vel kunnugur á þeim tíma. I ljós
kom að þeir vissu allt um Gergel;
háttsettur foringi í KGB. Það kom
mér ekki á óvart. Ég hafði haft á
mér andvara gagnvart honum en
gott var aö vita vissu sína. Á þess-
um tíma hafði ég kynnt mér sér-
staklega varnarbúnaö NATO og
eðh herstöövarinnar í Keflavik og
átti von á að Gergel vhdi fræðast
um þau mál: Það kom mér því á
óvart að hann hafði sáralítinn
áhuga á herstöðinni, það sem hann
vildi fræðast um var íslensk póhtík.
- Þar oíli ég honum vonbrigðum.
Mitt sérsvið hefur alla tíð verið
erlendar fréttir og ég var ekki inni
á gafli í neinum íslenskum stjórn-
málaflokki.
Þegar frá leið hætti hann því að
leita upplýsinga hjá mér um hvað
væri efst á baugi í pólitíkinni. Þess
í staö fórum við að ræða alþjóða-
mál. Upplýsingar um innlenda
pólitik fékk hann annars staðar, ég
tók eftir að hann var farinn að
fylgjast ágætlega með.
KjaHaiinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Apparatsjík
Gergel sagði mér margt af sjálf-
um sér og mér þótti merkilegt að
kynnast hugsunarhætti fulltrúa
sovéska kerfisins. Heldur var það
þröngur sjóndeildarhringur sem
hann hafði, flokkshnan holdi
klædd, og hann haföi einkennilegar
hugmyndir um Bandaríkin og hinn
vestræna heim. Ég eyddi miklum
tíma í að útskýra Watergatemáhð
fyrir honum, hann gat ekki skilið
að það gæti orðið Nixon að falli og
teflt sambúðinni við Sovétríkin og
détentestefnunni í tvísýnu.
Hann hataði Þjóðveria, hlvirki
þeirra á austurvígstöðvunum í
heimsstyrjöldinni voru honum
ævinlega í huga. Sjálfur hafði hann
barist í stríðinu og var með mikið
ör á fæti eftir byssusting en það
hafði hann í návígi. Það leyndi sér
aldrei að hann var hermaöur að
upplagi, hann var mjög mótaður
af hermennsku. Hann sagði mér
meira um Sovétríkin og sjálfan sig,
en hann gerði sér grein fyrir, þetta
var á tímum Brésnéfs og menn sem
svona hugsuðu voru alls ráðandi.
Gergel hefði aldrei þrifist í per-
estrojkunni.
Listasmekkur
Eitt sinn endurgalt ég honum
gestrisnina með því að bjóöa hon-
um í mat á Hótel Holt og sýndi
honum listaverkin þar. Ekki leist
honum á þau. „Þetta segir mér ekk-
ert,“ sagöi hann um myndir Sche-
vings, Kjarvals og Blöndals. Næst
þegar hann bauð mér heim, dró
hann upp rússneska listaverkabók
og sýndi mér myndir af syngjandi
fólki við uppskerustörf og einbeitta
menn viö námagröft. Þetta var
hans Hst, sósíalreaHsminn var hið
eina rétta.
Solsénitsín var svikari og róg-
beri, Sakharof ofdekraður og van-
þakklátur. Þegar Spasskí og Hort
tefldu hér einvígi 1977 tefldum við
Gergel Hka fram á nótt heima hjá
honum. Honum var í nöp við
Spasskí, hann hafði brugöist fóður-
landi sínu og sest að í Frakklandi.
Aðstöðuleysi
Stundum kvartaði Gergel um að-
stöðu sína. í sovéska sendiráðinu
var í fyrstu aðeins einn íslensku-
mælandi túlkur, sá túlkur skildist
mér að yrði að vinna aHan sólar-
hringinn við þýðingar á efni, sem
starfsmenn þurftu að senda heim
tíl Moskvu. Gergel var í vandræð-
um með að komast að með sínar
þýðingar. Eitt sinn sá ég aumur á
honum og endursagði fyrir hann
leiðara úr Þjóöviljanum um út-
færslu landhelginnar í 200 mílur
og komu Josefs Luns, fram-
kvæmdastjóra NATO, hingað til
lands. Hugsanlega má kaHa þetta
njósnir, það verður þá svo að vera.
Annars var ég á þessum tíma
fréttaritari fyrir blöð í Bretlandi og
útvarpsstöðvar í Vestur-Þýska-
landi. Ég sá ekkert athugavert við
aö segja Gergel það sama um ís-
lensk mál og ég sagði opinberlega.
Það gat ekki skaðað að KGB-menn
hefðu réttar upplýsingar sem þeir
áttu aðgang að hvort sem var. Ég
kvaddi síðan Jefgení ívanóvitsj vin
minn áriö 1979 þegar hann fór af
landi brott og hef engar spurnir
haft af honum síðan.
Tortryggni
Mér fannst í rauninni Gergel ekki
bera sig neitt öðruvísi að en aörir
sendiráösmenn sem ég þekkti. Eng-
in leynd hvfldi af minni hálfu yfir
okkar kunningsskap, né heldur fór
ég leynt með það að ég vissi að
Gergel væri KGB-maöur. Þótt nú
sé verið að gera fyrrum kunningja
Gergels tortryggUega hef ég mínar
efasemdir um að hann hafi komist
að nokkru sem hann mátti ekki
vita. „Leynflegt trúnaðarsam-
band“ hljómar ákaflega dularfullt
og spennandi í skýrsluformi en var
í raun ákaflega hversdagslegt.
Sjálfur hef ég ekkert að fela og ég
efast um að aðrir kunningjar Gerg-
els þurfi á nokkurn hátt að fyrir-
verða sig.
Gunnar Eyþórsson
„Eg var einn af þeim fyrstu sem kynnt-
ust Gergel og hafði samband við hann
öll þau ár sem hann var hér og leit aldr-
ei a mig sem handbendi hans.“
„Þegar Spasskí og Hort tefldu hér einvígi 1977 tefldum við Gergel líka
fram á nótt heima hjá honum.“