Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.1991, Síða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 15. JANÚAR 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTjANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SIMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð f lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Stundin er runnin upp
Friðardúfur og nytsamir sakleysingjar á Vesturlönd-
um hafa stuðlað að sannfæringu Saddams Hussein ír-
aksforseta um, að hann komist upp með að innlima
Kúvæt. Hann heldur, að Vesturlandabúar séu svo að-
framkomnir friðarsinnar, að þeir þoh ekki að sjá stríð.
Á svipaðan hátt töfðu friðardúfur og nytsamir sak-
leysingjar endalok kalda stríðsins um heilan áratug eða
svo. Þótt Sovétríkin hafi fyrir löngu verið komin efna-
hagslega að fótum fram, héldu ráðamenn þeirra, að
þeir gætu splundrað varnarsamvinnu Vesturlanda.
Munurinn á Gorbatsjov og Brezhnev er ekki, að Gor-
batsjov sé betri maður. Hann er hins vegar yngri í valda-
stóli en Brezhnev var og einkum þó greindari. Hann sá,
að vestrænum ríkjum varð ekki þokað og að friðardúfur
og nytsamir sakleysingjar voru áhrifalítill hópur.
Þess vegna gafst Gorbatsjov upp á að þvinga Vestur-
Evrópu til eftirgjafa á borð við yfirlýsingu Norðurlanda
um kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd. Þess vegna gafst
hann upp á að fjármagna leppa sína í Austur-Evrópu.
En hann þykist mega halda Eystrasaltsríkjunum.
Gorbatsjov veit, að vestrænum löndum tekst ekki að
ná samstöðu í Sameinuðu þjóðunum gegn ofbeldi hans
í Lithaugalandi. Og sjálfur hefur fulltrúi hans neitunar-
vald í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, rétt eins og
fulltrúi Dengs hins kínverska hefur þar.
Gorbatsjov og Deng eiga það sameiginlegt að treysta
sér til að láta skriðdreka sína brölta yfir fólk, sem þeir
telja vera þegna sína. í Sameinuðu þjóðunum er engin
samstaða um að mæta einræðisherrum af því tagi.á
velli, sem þeir telja vera sinn eigin heimavöll.
Saddam Hussein er að því leyti verri og hættulegri,
að hann treystir sér til að innlima nágrannaríki. Það
er meira en forverar Gorbatsjovs gerðu, þegar þeir réð-
ust inn í Pólland, Tékkóslóvakíu og Ungverjaland, því
að þeir afhentu völdin í hendur innlendra leppa.
Vesturlönd hafi hvorki hernaðarmátt né áhrifamátt
á alþjóðavettvangi til að velta Gorbatsjov og Deng. Þau
hafa heldur ekki aðstöðu til að velta minni háttar ein-
ræðisherrum, sem halda sig að mestu innan landamær-
. anna, svo sem Gaddafi í Líbýu og Assad í Sýrlandi.
Bandaríkjunum hefur hins vegar tekizt að slá skjald-
borg um tilverurétt Kúvæts sem aðildarríkis Sameinuðu
þjóðanna. Misjafn sauður er í því bandalagi, þar á með-
al Assad Sýrlandsforseti. Þátttaka hans er óhjákvæmi-
leg afleiðing af alþjóðlegu eðli stríðsins við Persaflóa.
Stríðið þar hefur nú staðið í fimm mánuði og loksins
er komið að gagnsókn hðs ríkja Sameinuðu þjóðanna,
undir forustu Bandaríkjanna. Miklu máli skiptir, að af
gagnsókninni verði í þessari umferð, því að Saddam
Hussein og hans menn verða ella hálfu illskeyttari.
Nú getur Saddam Hussein ekki gert mikinn usla á
Vesturlöndum og hann getur tæpast ráðizt á ísrael,
nema fara fyrst inn í Jórdaníu. Þetta takmarkar átaka-
svæðið verulega. Eftir fimm ár getur hann hins vegar
dreift stríðinu víðar, ef hann verður ekki stöðvaður nú.
Friðardúfur og nytsamir sakleysingjar á Vesturlönd-
um hafa valdið skaða með því að koma inn hjá Saddam
Hussein, að bandamenn hafi ekki innri mátt til að hefja
gagnsókn. Hið sama hafa gert afdankaðir stjórnmála-
menn, sem hafa verið í pílagrímsferðum til Bagdad.
Sem betur fer bendir allt til þess, að friðardúfur og
nytsamir sakleysingjar geti ekki stöðvað réttmæta og
tímabæra gagnsókn bandamanna við Persaflóa.
Jónas Kristjánsson
Þann 4. desember sl. birtist grein
hér í blaðinu þar sem ég að gefnu
tilefni vakti athygli á því að forseti
íslands setti bráðabirgðalög, en
hvorki ráöherrar né ríkisstjóm.
Þrátt yrir þetta er ekkert lát á
umræðunni um að ríkisstjóm setji
bráðabirgðalög, heimild til útgáfú
bráðabirgðalaga feh í sér framsal
löggjafarvalds til framkvæmda-
valds o.s.frv.
Nú síðast í Kastljósþætti 8. janúar
glumdu þessar fullyrðingar úr
munni formanna þingflokkanna án
þess að stjórnandi gerði neina at-
hugasemd. Aðeins einn máöur -
Jón Sveinsson aðstoðarmaður for-
sætisráðherra - hefur í grein um
bráðabirgðalögin (nr. 89/1990 um
launamál) í Morgunblaöinu 21. des-
ember sl. reynt að verja þessar
skoðanir.
Forseti íslands, frú Vigdís Finnbogadóttir. - Forseti sækir umboð sitt
beint til þjóðarinnar, segir m.a. í grein Sigurðar.
Eru ráðherrar
handhafar
löggjafarvalds?
„I reyndinni eru það
ráðherrar..
Hann segir m.a.: „Samkvæmt
nefndri 28. gr. er það forseti íslands
sem gefur út bráðabirgðalög. í
reyndinni em það ráðherrar sem
fara með þetta vald forseta eins og
flest þau störf sem honum eru fahn
samkvæmt stjórnarskrá. Ráðherra
hefur frumkvæði að útgáfu lag-
anna og það er hann sem ber
stjómskipulega ábyrgö á þeim. Það
er jafnframt beinhnis tekið fram í
13. gr. stjórnarskrárinnar, aö for-
seti láti ráðherra framkvæma vald
sitt. Ákvæði 28. gr. stjómarskrár-
innar verður því að skýra með hhð-
sjón af öðrum ákvæðum, svo sem
nefndri 13. gr. og stjómskipulegum
venjum sem myndast hafa á þessu
sviði.
Án formlegs atbeina forseta eða
handhafa forsetavalds, - verða
bráðabirgðalög hins vegar ekki gef-
in út. Neiti forseti að gefa út bráða-
birgðalög veröur við það að sitja
og hvorki einstakur ráöherra né
ríkisstjórn í heild geta beitt forseta
neins konar þvingunum til að
knýja fram útgáfu laganna."
Við þetta er sitt hvað að athuga.
Eins og tekið er fram í lok tilvitn-
aðs texta er það lögum samkvæmt
á valdi forseta hvort bráðabirgða-
lög em gefin út hver sem reyndin
kann að vera. Ráðherra hefur hins
vegar frumkvæði að slíkum lögum
- forseti getur ekki sett bráöa-
birgðalög á eigið eindæmi. Ráö-
herra ber einnig stjómskipulega
ábyrgð á setningu slíkra laga bæði
pólitíska ábyrgð samkvæmt þing-
ræðisvenju og refsiábyrgð sam-
kvæmt lögum um ráðhemaábyrgö
nr. 4/1963.
Þegar svo er mælt í 13. gr. að for-
seti láti ráðherra framkvæma vald
sitt tekur það einungis til athafnar,
ekki synjunar eða neitunar (sjá
Stjórnskipun íslands eftir Ólaf Jó-
hannesson, 2. útg., bls. 129-30). Ef
svo væri yrðu ákvæði stjórnar-
skrárinnar, þar sem gert er ráð
fyrir atbeina forseta, merkingar-
laus svo sem 26. gr. sem fjallar um
synjunarvald forseta og 28. gr. sem
heimilar útgáfu bráðabirgðalaga.
Það er því misskilningur að réttur
forseta til að synja útgáfu bráða-
birgðalaga takmarkist af 13. gr. -
eða með öðrum oröum aö ráðherra
verði að ljá synjun atbeina sinn.
„Forseti íslands hefur
aldrei neitað ...“
Jón Sveinsson viðurkennir að
forseti hafx vald til að synja um
útgáfu bráðabirgðalaga, en telur að
stjómskipuleg venja hafi fært þetta
vald til ráðherra og ríkisstjómar.
KjáUarinn
Sigurður Líndal
prófessor
Bendir hann á að forseti íslands
hafi aldrei neitað að gefa út bráða-
birgðalög jafnvel þótt umdeild
væru. - Hér verður að gæta að því
að auk þess að gegna táknrænni
tignarstöðu gegnir forseti mikil-
vægu öryggishlutverki í stjórn-
skipan landsins.
Ef stjórnarhættir eru nokkurn
veginn skaplegir verður þessa hlut-
verks lítt vart, enda ljóst að forseta
ber að fara hófsamlega með vald
sitt. Það merkir hins vegar ekki að
hann svipti sig stjómskipulegu
valdi og því fær skírskotun til
stjórnskipunarvenju ekki staðizt.
Forseti íslands blandi
sér ekki í stjórnmálaleg
ágreiningsefni
Venju til stuðnings bendir Jón
Sveinsson á að ekki sé ætlazt til að
forseti blandi sér í stjórnmálaleg
ágreiningsefni og deilur milli
stjórnmálaflokka og manna. Ef til
þess væri ætlazt yrði að velja for-
seta með öðram hætti en gert hefur
verið hingað til. Ef forseti hefði
neitað að gefa út bráðabirgðalögin
sl. sumar er líklegt að boðað hefði
verið til kosninga þá þegar, og for-
seti því beinlínis dregizt inn í þá
kosningabaráttu og það væri
óæskilegt.
Öll er þessi kenning með ólíkind-
um. - Hvers vegna ekki að kalla
saman Alþingi ef forseti hefði synj-
að að gefa út bráðabirgðalögin og
láta reyna á stuðning? Hvers vegna
þyrfti að velja forseta með öðrum
hætti, ef hann gegnir í reynd ein-
hverju stjórnskipulegu hlutverki?
Forseti sækir umboð beint til þjóð-
arinnar, m.a. til að rækja það hlut-
verk sem honum er ætlað í stjórn-
arskránni. Þaö er lítil skynsemi í
því að efna til þjóðkjörs um eitt-
hvert óskilgreint tákn, utanveltu
við stjórnskipan ríkisins, sem kall-
að er forseti.
Hvers vegna ætti forseti að drag-
ast inn í stjórnmáladeilur fyrir það
eitt að stemma stigu við hóflausri
útgáfu bráðabirgðalaga? Meö því
leggur hann engan dóm á efni
þeirra'- segir einungis: Þetta er
hlutverk Alþingis, og það ber að
kalla saman. Og svo er ekki annað
að sjá en almenn samstaða sé um
að þrengja heimild til útgáfu bráða-
birgðalaga, jafnvel afnema hana.
Synjun forseta hefði því að öllum
líkindum notið almenns stuðnings.
Er þá vandséð hvernig forseti hefði
getað valdiö því uppnámi sem Jón
Sveinsson lýsir.
Ráðherra ákveður...
Jón Sveinsson klykkir út með
þessumorðum: „Afframangreindu
er ljóst að í reynd er það ráðherra
sem ákveður hvort bráðabirgðalög
eru gefin út, enda ræður hann efni
þeirra og undirritar þau með for-
seta. Aðfinnslur í garð forseta ís-
lands vegna útgáfu bráðabirgða-
laganna eru því ómaklegar.“ - Ráð-
herra ræður hvort hann leggur fyr-
ir forseta tillögu um útgáfu bráða-
birgðalaga, hann ræður einnig efni
þeirra innan þeirra marka sem
stjórnarskrá setur og hann undir-
ritar þau með forseta, en löggjafar-
valdið hefur hann ekki, það er í
höndum forseta.
Skrif mín eru aðfinnslur við þá
stjórnmálamenn sem taka sér vald
sem þeim ber ekki, en jafnframt
hvatning til forseta að beita þeim
heimildum sem stjómarskrá veitir
til viðnáms gegn því.
Sigurður Lindal
„Hvers vegna ætti forseti að dragast
inn í stjórnmáladeilur fyrir það eitt að
stemma stigu við hóflausri útgáfu
bráðabirgðalaga? Með því leggur hann
engan dóm á efni þeirra - segir einung-
is: Þetta er hlutverk Alþingis.“