Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.1991, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 1991.
15
Lýðræði og málæði
Frjáls og óheft umræöa um hug-
myndir, markmið og stefnur er
grundvöllur að * lýðræðislegu
stjómarfari. Til þess aö gefa fólki
kost á að taka þátt í umræðu um
stefnumál í lýðræðislegu samfélagi
hafa þjóðir á Vesturlöndum bundið
ákvæði um hugsanafrelsi eða skoð-
anafrelsi í stjórnarskrár sínar.
í Danmarks riges grundlov, frá
árinu 1953, er þetta t.d. orðað þann-
ig: „Enhver er berettiget til pá tryk,
i skrift og tale at offentliggöre sine
tanker, dog under ansvar for dom-
stolene." í Stjórnarskrá lýðveldis-
ins íslands, sem er þýðing á gam-
alli stjórnarskrá Danmerkur, segir
að „hver maður eigi rétt á að láta
í ljós hugsanir sínar á prenti; þó
verður hann að ábyrgjast þær fyrir
dómi.“
Haft er eftir Frankhn Delano Ro-
osevelt Bandaríkjaforseta (1882-
1945), þegar hann deildi við and-
stæðing sinn á þingi: „Ég er alger-
lega ósammála þér og tel þessa
skoðun þína ranga en ég skal berj-
ast fyrir því með oddi og eggju að
þú fáir að halda þessari skoðun
þinni og rétti þínum til að verja
hana hvar og hvenær sem er.“
Þetta var karlmannlega og drengi-
lega mælt og af mikilli skynsemi
og fyrirhyggju því að Roosevelt for-
seti vissi að með því að tryggja
andstæðingi sínum tilhlýðilega
virðingu og skoðanafrelsi ykjust
líkumar á því að honum sjálfum
yrði einnig tryggt hið sama.
Fávísir andstæðingar
Það kann hins vegar að vera gróf-
lega erfitt að hlusta á skoðanir og
rök andstæðinga sinna, sem bæði
eru fávísir og illa upplýstir, enda
hafa sumir valdamiklir menn úti í
hinum stóra heimi tekið það til
bragðs að þagga í eitt skipti fyrir
öh niður í þessum andstæðingum
sínum sem voru með sífellt málæði
og vifilengjur.
En umræða um stjórnmál og
þjóðmál er engu að síður mikils-
KjaUariim
Tryggvi Gíslason
skólameistari á Akureyri
verð í lýðræðisþjóðfélagi, þessi
umræða um sjálfan tilgang lifsins,
um það sem við höldum að við vilj-
um - eða það sem við þykjumst
vilja - eða vangaveltur um það sem
við ætlum að stefna að eða um það
sem keppt er eftir hverju sinni.
Stjórnmál eru síðan það tæki sem
notað er til að ná settu marki, list
hins mögulega, eins og menn segja,
en ekki eru þar allar leiðir leyfðar
að marki.
Hin lýðræðislega kenning, sem
allir stjómmálEiflokkar á Vestur-
löndum hafa játast undir, gerir að
grundvallarreglu í stjórnmálum að
ekki séu allar leiðir leyfðar að
marki, tilgangurinn helgi ekki
meðahð. Undirferli og pólitísk
bellibrögð eru fordæmd og per-
sónudýrkun, eins og var austur í
Sovét, eru fordæmd.
Lýðræði á Vesturlöndum er hka
eitt af því fáa sem nú er hafið yfir
allan ágreining, yfir lýðræðinu
hvílir friðhelgi. Allt sem sagt er og
gert í nafni lýðræðisins er gott. Við
efumst um guð almáttugan og flest
önnur gildi en lýðræðið er gott,
harla gott. í augum margra er lýð-
ræðið svo sjálfsagður hlutur að það
er hafið yfir allan ágreining, allar
deilur.
Stjórnmálasvik
Bók ítalans Niccoló Machiavellis
(1469-1527) Furstinn, sem út kom
árið 1513, um það leyti sem Mar-
teinn Lúther var að mótmæla ofríki
páfans í Róm, er talin handbók í
stjórnmálasvikum. í mörgum mál-
um er orðið „machiavellismi" not-
að um það viðhorf að allt sé leyfi-
legt í pólitík, allar leiðir séu leyfðar
að marki í pólitík, tilgangurinn
helgi meðalið. Sumir halda því að
vísu fram að Machiavelli hafi ætlað
að bjarga fóðurlandi sínu undan
stöðugum illdeilum og sundur-
lyndi. Hann hafi að eðhsfari verið
svartsýnn maður og haft litla trú á
manninum og jafnvel trúað því að
mannskepnan væri vond í eðli
sínu. Sterk stjórn, sterkt ríkisvald
væri eina leiðin til þess að koma í
veg fyrir stjórnleysi.
Kenning Machiavelhs í hnot-
skurn er sögð sú að hinn vígdjarfi
léiðtogi skyldi ná völdum með því
að nota settar leikreglur í fyrstu.
Síðan gæti hann farið sínar eigin
leiðir, mótað samfélagið að vild
sinni og tryggt sér völd með lævísi
og brögðum, ef með þyrfti. í því
væri galdurinn fólginn. Tahð er að
margur stjórnmálamaðurinn hafi
farið að eins og Machiavelli sagði
fyrir um.
Ekki ætla ég nokkrum íslenskum
stjórnmálamanni að taka sér lævísi
og kænskubrögð Machiavellis til
fyrirmyndar. Því síður ætla ég að
kasta rýrð á lýðræðislegt stjórnar-
far á íslandi. Margt er til fyrir-
myndar og flest gott þótt sumt
mætti að vísu bæta. Hins vegar
ætla ég að leyfa mér að fullyrða að
umræða um þjóðmál og stjórnmál
á íslandi er á dulítið lágu plani,
lægra plani en stjórnmálaumræða
i nágrannalöndum okkar.
Sumt af því sem lesa má í blöðum
eða heyrist í útvarpi eða sést í sjón-
varpi er í sannleika sagt naumast
mönnum bjóðandi. Væri hægur
vandi að taka bæði gömul og ný
dæmi þessu máli th stuðnings. Ég
ætla hins vegar aðeins að nefna
eitt almennt dæmi um tækni
manna í lýðræðislegri stjórnmála-
umræðu.
í opinberri stjórnmálaumræðu
hér á landi kemur það naumast
fyrir að stjórnmálamaður sé sam-
mála viðmælanda sínum eða taki
undir orð andstæðings síns eða
hrósi honum fyrir skynsamleg rök
eða vel unnin störf. Andstæðingur-
inn er að jafnaði hálfgert var-
menni, sem hefur svikið loforð sín
og logið að þjóðinni, og brigsmælin
ganga á víxl og enginn er öðrum
betri.
Það veldur okkur barnakennur-
um norður í landi því nokkrum
áhyggjum aö „til syvende og sidsf ‘
sé engum trúandi. Og hvar er þá
komið lýðræðinu þegar umræðan
einkennist af svigurmælum og
brigslmælgi, allir ljúga og svíkja
og almenningur litur á tal um lýð-
ræðisleg stjórnmál sem málæði og
landskeppni í stóryrðum og svigur-
mælum? Hafa menn þá ef til vill
lært meira af Machiavelli en ég
hélt?
Tryggvi Gíslason
„ _ .umræðaumþjóömálogstjórnmál
á íslandi er á dulítið lágu plani, lægra
plani en stjórnmálaumræða í ná-
grannalöndum okkar.“
Franklin D. Roosevelt, fyrrum forseti i Bandaríkjunum. - Tryggði and-
stæðingum sinum tilhlýðilega virðingu og skoðanafrelsi.
Reglur í foreldra stað
„Kröfur um aðstoð í nafni allra. - Ein regla, ein mamrna."
Frétt í Morgunblaðinu í síðustu
viku vakti mikla umræðu meðal
vinnufélaga minna. Fréttin var um
nýjar reglur um útihátíðir sem
dómsmálaráðuneytið hefur gefið
út. Þessar svonefndu viðmiðunar-
reglur um útisamkomur eru af-
rakstur starfshóps sem lauk störf-
um þegar Óh Þ. Guðbjartsson var
dómsmálaráðherra.
Reglurnar kveða m.a. á um að
algert áfengisbann skuli vera á úti-
samkomum og einnig að ungmenn-
um, 15 ára og yngri, verði meinaður
aðgangur nema í fylgd með fuh-
orðnum.
Vonlaust að framfylgja
Á því leikur varla nokkur vafi
að erfitt verður að framfylgja þess-
um reglum. Flöskur vera faldar í
hverjum svefnpoka og í umbúðum
sem venjulega innihalda gos, mjólk
og ávaxtasafa verður víni af öllum
gerðum komið fyrir. Það er borin
von að gæslufólk geti þefað uppi
meira en lítinn hluta þess áfengis
sem farið verður með inn á sam-
komusvæðin.
Einnig verður það vafalaust
vandkvæðum háð að flokka þá úr
sem ekki eru í fylgd með fullorðn-
um eða forráöamönnum. Þaö kom
enda fram í fréttinni að líklega yrði
ekki gengið hart fram hvað þetta
varðar, t.d. í Vestmannaeyjum. Þar
væri hundrað ára hefð fyrir því að
þorri bæjarbúa flytti á samkomu-
svæðið í Herjólfsdal yfir verslunar-
mannahelgina. - Uppskeran er því
Kjállariim
Glúmur Jón Björnsson
efnafræðinemi í HÍ
reglur sem halda ekki.
Útskýringar skrif-
stofustjórans
Það sem vakti þó mesta athygli
mína í frétt Morgunblaðsins voru
útskýringar skrifstofustjórans í
dómsmálaráðuneytinu á þessum
nýju reglum sem eru eins og áður
sagði afrakstur starfshóps. Skrif-
stofustjórinn sagði m.a.e. að þessar
reglur væru m.a. settar vegna þess
að margir foreldrar hefðu verið í
vandræðum með unglinga undir
sextán ára aldri sem hefðu heimtað
að fara á útisamkomur um versl-
unarmannahelgina. Nú leiki eng-
inn vafi á því að unglingum yngri
en sextán ára verði ekki hleypt inn
og tilgangslaust fyrir yngra fólkið
að nauða í foreldrum sínum.
Nú er það alkunna að börn og
unglingar fara fram á ýmislegt af
foreldrum sínum en hingað til hef-
ur ekki þótt ástæða til að kalla sam-
an starfshóp th að setja reglur til
varnar blessuðum foreldrunum.
íslenskt fjölskyldulíf hefur eins og
fjölskyldulíf víðast annars staðar
gengið þrátt fyrir að böm hafi haft
uppi kröfur til foreldra sinna um
ýmsar lystisemdir heimsins. Þann-
ig hafa jól og fermingar, sem jafnan
gefa thefni th mikilla væntinga,
ekki orðið banabiti margra fjöl-
skyldna svo vitaö sé þrátt fyrir að
óskir og væntingar hafi ekki ræst
í óteljandi skipti á þeim tímamót-
um.
Mér er einnig spum hvernig
maðurinn hefur lifað í gegnum ald-
irnar þar sem oft á tíðum hafa ekki
verið til neinir góðvhjaðir embætt-
ismenn með reglur á takteinum.
Hvað varð um foreldra á þeim tím-
um? Ærðust þeir ekki af suðinu og
nauðinu í afkvæmum sínum? Hvað
gátu þeir hugsanlega gert þegar
góðmenna á borð við fólkið í starfs-
hópi dómsmálaráöuneytis naut
ekki við?
Ein handa öllum?
Reyndar virðast mér þessar regl-
ur og þær forsendur sem þær eru
byggðar á vera enn einn þráðurinn
i þeim vef sem afskiptasamt og
öðru fremur vansælt fólk er að
spinna um barnauppeldi hér á
landi. Angi af þessu er sú útbreidda
trú að hið opinbera eigi skilyrðis-
laust að sjá um uppeldi barna þegar
foreldrar eru komnir í þrot með áð
ala önn fyrir þeim og sinna þeim
daglangt.
Dagheimhispláss eru nánast tahn
til mannréttindamála í huga þessa
fólks á meðan fólk er skotið fyrir
að opna munninn annars staðar í
heiminum. Það hefur í vansæld
sinni gefist upp, jafnt á barnaupp-
eldi sem öðru, og th að gera það
ekki of áberandi eru búnar til kröf-
ur um aðstoð í nafni allra. Og
krafan er: Ein handa öllum. Ein
regla, ein mamma.
Glúmur Jón Björnsson
„Dagheimilispláss eru nánast talin til
mannréttindamála í huga þessa fólks á
meðan fólk er skotið fyrir að opna
munninn annars staðar í heiminum.“