Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.1991, Qupperneq 15

ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1991.
15
EES og neytendafræðsla
Með EES-samningunum opnast
gáttir á fullt. Viðskipti milli landa
verða að mestu frjáls. Múrar einok-
unar og hafta falla. Aðild að EES
er í senn ögrun og fórn. Hvemig
ætlum við að bregðast við? Ætlum
við að nýta okkur þau tækifæri sem
bjóðast eða munum viö standa
ráðalaus við Evrópudyrnar?
Færist aðhald út úr íslenskri
lögsögu?
Það verður mikið undir okkur
sjálfum komið hvernig til tekst. ís-
lensk stjómvöld geta ekki höfðað
til smæðar og einangrunar ef þau
kjósa að vernda eigin hagsmuni.
Aöhald með efnahagsaðgerðum
færist með vissum hætti út úr lög-
sögu íslenskra stjórnvalda.
Frjáls samskipti taka í ríkari
mæh við af tilskipunurp, og
skammtakerfi, hvar sem er í þjóð-
félaginu. Það hvílir t.d. miklu
meira en áður á neytandanum
sjálfum að fylgjast með að leikregl-
um verði fylgt.
Treyst á frjáls félagasamtök
Upplýsing er lykilorð innan Evr-
ópubandalagsins þegar neytenda-
mál em annars vegar. Andstætt því
sem er á Norðurlöndum, þar sem
treyst er meira á forsjá ríkisins,
leggur EB ábyrgðina á neytandann.
Frjáls neytendasamtök eiga að
gæta hagsmuna neytandans og
hann verður að treysta á eigin
dómgreind á markaðnum.
Hér á landi hafa stjórnvöld líka
fremur kosið að treysta frjálsum
samtökum neytenda til að gæta
hagsmuna neytenda en að koma á
miklum neytendastofnunum eins
og viö þekkjum annars staðar á
Norðurlöndum. Aö því leyti eru
íslenskar hefðir á neytendasviði
líkari siðum Evrópubandalagsins.
Viö vitum býsna vel aö hverju við
KjaHarinn
Þorlákur Helgason
varaformaður í Neytendafélagi
Reykjavíkur
göngum í neytendavernd og vitum
að bilið milh íslenskrar löggjafar
og þeirrar sem á að ríkja á Evr-
ópska efnahagssvæðinu er mikið.
Spennandi verkefni fram-
undan
Neytendasamtökin sjá fram á
glímu við verulega spennandi
verkefni ef lög og reglur þær sem
eiga að ríkja á EES verða ríkjandi
á íslandi. En þau verða að vera í
stakk búin að sigla inn í þá nýju
Evrópu sem er mörkuð með EES-
samningunum. Til þess þarf nokk-
urt fjármagn og hæft starfsfólk.
Löggjöf og reglur Evrópubanda-
lagsins, sem eru fyrirmynd EES-
samningsins, taka íslenskum lög-
um að miklu leyti fram og tryggja
að flestu leyti betur rétt íslenskra
neytenda en okkar lög og fyrir-
mæli hafa hingað til gert. Vissulega
hafa íslendingar að undanfórnu
stigið skref til aðlögunar að frjáls-
ara markaðskerfi - ekki síst á íjár-
magnssviði en það má nefna fjöl-
mörg dæmi þar sem réttur ís-
lenskra neytenda verður betur
tryggður eftir EES-samninga en
fyrir.
Neytendafræðsla í skólum
Neytendafræðsla í grunnskólum
er ríkur þáttur í neytendavernd í
ríkjum Evrópubandalagsins. Árið
1986 tók EB ákvörðun um kennslu
á grunnskólastigi en markmiðið er
að nemendur geti sem neytendur
staðið á eigin fótum og hegðað
kaupum sínum skynsamlega,
hvort sem um er að ræða vöru eða
þjónustu. Lögð er áhersla á réttindi
og skyldur neytandans. Menntun
kennara er talin afar mikilvæg. EB
leggur ríka áherslu á að heppilegt
kennsluefni fyrir kennaranema og
til kennslu í grunnskólanum sé
búið til.
í sérstakri þriggja ára áætlun,
sem EB hefur lagt fram, er gert ráð
fyrir að frjáls félagasamtök og skól-
ar standi saman að útgáfu kennslu-
efnis.
Með EES-samningunum er fetað
í fótspor Evrópubandalagsins.
Veröi samningurinn að veruleika,
sem flest bendir til, verða íslend-
ingar að taka sig á til að vernda
hagsmuni neytenda. Og hvað er
skynsamlegra en að byrja að upp-
fræða í skólunum?
Þorlákur Helgason
„Meö EES-samningunum er fetað í fót-
spor Evrópubandalagsins. Verði samn-
ingurinn að veruleika, sem flest bendir
til, verða Islendingar að taka sig á til
að vernda hagsmuni neytenda.“
„Það hvilir t.d. miklu meira en áður á neytandanum sjálfum að fylgjast með að leikreglum verði fylgt,“ segir
m.a. í greininni.
Malarvegir og
börnin á malbikinu
... leggja þarf ríka áherslu á íslenskar bókmenntir í grunnskólum lands-
ins til að efla orðaforða ...
Vegna fyrirhugaðra breytinga á
íslenskukennslu við Menntaskól-
ann v/Hamrahlíð skapaðist í byij-
un hausts talsverð umræða um ís-
lenskukunnáttu ungs fólks hér á
landi. Voru skoðanir manna skipt-
ar í þeim efnum eins og ávallt er
móðurmálið ber á góma.
Börn og tungumál
Eins og margur háskólakennar-
inn veit þá er það staðreynd að
mennta- og fjölbrautaskólarnir út-
skrifa nemendur sem eru vart tal-
andi né skrifandi. Það sem er enn
verra, sumir þessara nemenda
komast í gegnum háskólanám án
þess aö úr þessari vanþekkingu sé
bætt. Myndi aukin íslensku-
kennsla mennta- og fjölbrautaskól-
anna leysa vandann?
Því verður haldið fram hér að
aukin íslenskukennsla á því stigi
myndi aðeins leysa hann að óveru-
legu leyti því meinsemdina er að
finna innan grunnskólanna, og
ekki síst innan veggja heimilanna.
Það er orðiö of seint að byrgja
brunninn eftir að barnið er dottiö
ofan í hann því ýmsar málvillur
verða orðnar nemandanum svo
tamar að erfitt getur reynst að
losna við þær. Það er einnig vitað
að börn eiga betra með að læra
tungumál því yngri sem þau eru.
Vangaveltur
um vanþekkingu
Um miðjan september átti grein-
KjaUarinn
Guðbjörg Hildur
Kolbeins
fjölmiðlafræðingur
ir, sem höfð voru samskipti við
voru á aldrinum 10 til 14 ára - á
þeim aldri sem maður hefði talið
að þau hefðu þegar lært öll almenn
orð. Það vakti því mikla furðu hjá
greinarhöfundi er hann fékk
spurningar um merkingu orða eins
og „skýjakljúfur", „eftirsóknar-
vert“ og „myndbönd", og það sem
kom hvaö mest á óvart, orðsins
„malarvegur".
Myndbönd reyndust á barna- og
unglingamáli vera kölluð video-
spólur. Að öðru leyti þekktu þau
orðið í samsetningu orðsins „tón-
listarmyndband". Þrátt fyrir að
hafa vafalaust séð skýjakljúfa í ótal
erlendum kvikmyndum og sjón-
varpsþáttum, þá reyndist það furðu
stór hópur sem ekki kannaðist viö
orðið, sem er reyndar góð þýðing á
enska orðinu „sky scraper". Skipti
ekki aðeins eitt bam sem spurði
um merkingu orðsins, heldur var
nokkuð almennt spurt um það.
Þetta olli miklum vangaveltum hjá
greinarhöfundi ■ sem reyndi eftir
bestu getu að finna skýringu á van-
þekkingu krakkanna á malarveg-
um. Gat verið að þeir hefðu aldrei
séð malarveg? Gat verið að þeir
hefðu aldrei út fyrir malbikið kom-
ið, nú þegar hringvegurinn er að
mestu leyti malbikaður?
Takmarkaöur orðaforöi
Það virðist vera að á höfuðborg-
arsvæðinu sé að vaxa úr grasi kyn-
slóð sem hefur ákaflega takmark-
aðan orðaforða og litia þekkingu á
fyrirbrigðum sem helst er aö finna
utan þess svæðis sem hún er alin
upp á. Grunnskólakennarar og
uppalendur ættu að velta því fyrir
iii'LJ.fa i.ií.i,
sér hvemig þessi aldurshópur
verður í stakk búinn að takast á
við þau verkefni sem bíöa hans í
mennta- og fjölbrautaskólunum.
Það er staðreynd að á sumum
heimilum er lítið sem ekkert talað
við börnin, þau eru vanrækt í því
kapphlaupi sem allir heyja í ís-
lensku þjóðfélagi nú á tímum. Það
er því augljóst að leggja þarf ríka
áherslu á íslenskar bókmenntir í
grunnskólum landsins til að efla
orðaforða bama og unglinga. Æsk-
an þarf að vera fær um að tjá sig
á móðurmálinu, skilja öll almenn
orð og geta skammlaust skilað frá
sér rituðu máli. En fyrst og fremst
ættu foreldrar og forráðamenn að
hugsa sinn gang og gefa sér tíma
til að tala við böm sín.
Guðbjörg Hildur Kolbeins
„Þaö er staðreynd aö á sumum heimil-
um er lítið sem ekkert talað við börnin,
þau eru vanrækt í þvi kapphlaupi sem
allir heyja í íslensku þjóðfélagi nú á
tímum.“
arhöfundur erindi inn í 16 grunn-
skólabekki á höfuðborgarsvæðinu
vegna MA ritgerðar sem hann er
að vinna að. Bömin, og unglingarn-,
ekki máli hvort börnin vora 10 ára
eða 14 ára.
En það er þetta með malarvegina.
Skalj strax, jekið fram að það var
j u
u j-!vcei3ii ) ii cii imtjv3si im