Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.1992, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 6. MAÍ 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Klofinn Alþýðuflokkur
Alþýðuflokkurinn er ifla klofinn. Annars vegar fer
fylking frjálshyggjumanna undir forystu ráðherranna
Jóns Baldvins Hannibalssonar og Jóns Sigurðssonar.
Hins vegar er hð „gamalkrata“, sem telur ríkisstjórnina
fara of geyst í niðurskurði velferðarkerfisins. Fyrir
þeirri sveit eru Jóhanna Sigurðardóttir ráðherra og
Guðmundur Árni Stefánsson bæjarstjóri.
Ágreiningurinn ristir djúpt. Deilurnar um fulltrúa
Alþýðuflokksins í Menntamálaráði, sem hafa verið í
fréttum síðustu daga, eru í raun einungis lítið dæmi um
það, sem í húfi er. Aðalforysta flokksins hefur í núver-
andi ríkisstjórn ruglað reytum með frjálshyggjuarmi
Davíðs Oddssonar forsætisráðherra í Sjálfstæðisflokkn-
um. Þetta gengur svo langt, að margir telja Alþýðuflokk-
inn meiri fijálshyggjuflokk en Sjálfstæðisflokkinn. í
nýlegri skoðanakönnun DV sáust merki þess, að Sjálf-
stæðisflokkurinn væri að missa nokkuð af fijálshyggju-
atkvæðum yfir til Alþýðuflokksins.
Rætt hefur verið um mótframboð gegn Jóni Baldvin
við formannskjör. Flokksþing Alþýðuflokksins átti að
halda í haust, en því hefur verið flýtt til miðs júnímánað-
ar, að undirlagi formannsins. Með því að flýta þinginu
mun formaðurinn ætla að slá á tflraunir tfl framboðs
gegn honum. Andstæðingarnir hafi ekki nægan tíma til
undirbúnings. Til greina hefur komið, að Jóhanna Sig-
urðardóttir byði sig fram gegn Jóni Baldvin. Ennfremur
hefur verið nefnt, að þau Jóhanna og Guðmundur Árni
kynnu að bjóða sig fram í bandalagi til formanns og
varaformanns.
Fyrir Jóni Baldvin vakir fleira með því að hafa flokks-
þingið strax í næsta mánuði. Hann stefnir að því, að
flokksþingið snúist þá einkum um samninginn um evr-
ópska efnahagssvæðið og „sigur“ Jóns Baldvins í því
máh. Yrði flókksþingið ekki fyrr en í haust, mundi ann-
að verða efst á baugi. Þá yrði flokksþingið haldið fljót-
lega eftir framlagningu fjárlagafrumvarps fyrir árið
1993, sem ætlun forystumanna stjórnarflokkanna er, að
beinist einkum að frekari niðurskurði í velferðarkerfinu
tfl að ná hallalausum flárlögum. Flokksþing Alþýðu-
flokksins strax eftir það mundi tvímælalaust einkenn-
ast af ágreiningnum um velferðarmálin.
Sem stendur er óvíst um framboð gegn Jóni Baldvin
á flokksþinginu í júní. Þó má telja víst, að klofningur
flokksmanna um velferðarmálin komi þar skýrt fram.
Væntanlegar „hrókeringar“ innan ríldsstjórnarinnar
skipta einnig miklu í þessu efni. Jón Sigurðsson og
Guðmundur Árni Stefánssonar sömdu fyrir síðustu
kosningar um, að Jón fengi fyrsta sæti á lista flokksins
í Reykjaneskjördæmi án prófkjörs, en Guðmundur Árni
tæki við á miðju kjörtímabihnu. Jón Sigurðsson yrði
þá seðlabankastjóri i stað Jóhannesar Nordals. Talað
er um, að Jón Baldvin víki úr sæti utanríkisráðherra
og fái annað ráðherraembætti. Spurning er því, hvort
tfl greina kæmi, að Guðmundur Árni verði strax ráð-
herra, þegar hann tekur við þingsæti. Það gæti að
minnsta kosti orðið tflraun til sátta í flokknum. Hitt er
líklegra, að klofningurinn verði brátt enn skýrari.
Rétt hefur verið að efla einstakhngsframtak og draga
úr ríkisforsjá. Sú breyting ætti að skfla þjóðarbúinu
auknum tekjum. En stjómarflokkarnir mega ekki æða
fram í vanhugsuðum niðurskurði á viðkvæmustu vel-
ferðarmálum. Það gfldir einkum um jafnaðarmanna-
flokk eins og Alþýðuflokkinn.
Haukur Helgason
Sibghatullah Mojaddidi, forseti bráðabirgðastjórnar Afganistans, ásamt fyigdarliði í Kabúl.
Símamynd Reuter
Kapphlaup haf ið
um ítök í Mið-Asíu
Frá því á dögum Alexanders
mikla hafa fjallabúar þar sem nú
heitir Afganistan haft lag á því að
leika innrásarheri grátt, meðal
annars með því að tefla öflugum
nágrönnum hvorum gegn öðrum.
Þegar Rússaveldi þandist út í
norðri og Bretar lögðu undir sig
Indland í suðri tókst Afgönum að
varðveita sjálfstæði sitt því hvor-
ugt stórveldið gat unnt hinu að seil-
ast þar til valda. Á nítjándu öld var
það hlutskipti breskra herja að lúta
í lægra haldi fyrir Afgönum.
Nú eru Sovétríkin leyst upp en
til sögunnar komin fimm sjálfstæð
ríki á fyrrum yfirráðasvæði Rússa-
veldis í Mið-Asíu. Þau byggja isl-
amskar þjóðir, sumar hverjar með
fom tengsl við trúbræður í íran og
Tyrklandi. Frá Afganistan komu
Mógúlamir sem stýrðu miklu ríki
á Norður-Indlandi fram yfir miðja
sautjándu öld og telja má Pakistan
afsprengi þess.
Enn á ný virðist lega Afganistans
ætla að stuðla að því að ríkið loði
saman, þrátt fyrir þjóðernaríg og
trúardeilur, að ekki sé talað um
hremmingar af völdum sovéskrar
innrásar og borgarastyrjaldar á
annan áratug. Ástæðan er fyrst og
fremst sú að nágrannaríkin, sem
gætu alið á simdmngu, sjá sér
meiri hag í að landið veröi fært um
að gegna hlutverki í áformum
þeirra um aö notfæra sér gerbreytt-
ar aðsiæður á miklu flæmi í Vest-
ur- og Mið-Asíu.
Sólarhring eftir að ráð and-
spymuhreyfinga gegn kommún-
istasfjóm og sovéskri innrás hafði
komið sér fyrir í Kabúl í skjóh
Ahmeds Shah Masúds og banda-
manna hans, aðallega Tadsjika og
Úsbeka norðan úr landi, var kom-
inn í heimsókn Nawaz Sharif, for-
sætisráðherra Pakistans, með fríðu
fóruneyti. Hann hét eindregnum
stuðningi við Sibghatullah
Mojaddidi ráðsforseta og sam-
starfsmenn hans við að friða Afg-
anistan, halda ríkinu saman og
hefla endurreisnarstarf. Því til
sannindamerkis reiddi hann fram
gjöf sem nemur 600 milljónum
króna í tóman ríkissjóð og hét
50.000 tonnum af hveiti til að bæta
úr matarskorti.
Heimsókn forsætisráðherra Pa-
kistans undirstrikar í svipinn fyrst
og fremst að einveldisbrölt strang-
trúarmannsins Gulbuddins Hek-
matjars nýtur ekki stuðnings úr
þeirri átt en lengi vel dró Pakistan-
stjóm fram hans hlut á kostnað
annarra andspymuhreyfmga.
Hekmatjar reyndi að láta menn
sína hertaka Kabúl en þeir urðu
að láta undan síga fyrir mönnum
Masúds, erkióvinar hans meðal
skæruliðaforingja. Ber það meðal
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
annars til að verulegur hluti
áhrifamanna meðal Púshtúna hef-
ur snúist á sveif með Masúd vegna
andúðar á fyrirætlunum Hekma-
tjars um að koma upp strangtúar-
ríki. Púshtúnar hafa lengi verið
drottnandi þjóð í Afganistan og
hugðist Hekmatjar virkja í sína
þágu óbeit þeirra á norðanmönn-
um.
Ekki hefur farið dult að stjóm
Pakistans ætlar sér mikinn hlut í
viöskiptum við fyrmm Asíulýð-
veldi Sovétríkjanna og leitast við
að ná áhrifum á því svæði. Svo slíkt
megi verða þarf Afganistan að vera
fær leið þarna á milli.
Hliðstæð sjónarmið ríkja í Teher-
an. íransstjórn hefur viðurkennt
nýju stjómina í Kabúl og óskað
henni velfarnaðar þótt að henni
standi ekki andspymuhreyfingar
shiíta með bækistöðvar í íran.
Þyngra en kröfur trúbræðranna til
áhrifa í nýrri stjóm Afganistans
vega framtíðaráform íranssljómar
um áhrif í fyrrum sovétlýðveldum
sem liggja norðan að Áfganistan
en snerta hvergi írak.
Einkum hefur íraksstjém auga-
stað á Tadsjikistan. Þjóðin, sem
lýðveldið er við kennt, talar farsi,
persneska tungu, og hefur fom
menningartengsl við Iran. Tadsjik-
ar búa beggja vegna landamæra
lýðveldis síns og Afganistans og
Masúd, stríðshetja og nú voldug-
astur manna í Afganistan, er af því
þjóðemi.
Enn er ógetið þess ríkis sem brá
skjótast við og markvissast hefur
unnið að því að koma ár sinni fyrir
borð í fyrrum sovéskum Asíulýð-
veldum. Ósmannar, þjóðin sem
stofnaði Tyrkjaveldi, kom frá Mið-
Asíu til Litlu-Asíu á síðmiðöldum
á flótta undan herskörum Mongóla.
í fjórum af fimm nýsjálfstæðum
lýðveldum tala heimamenn tyrk-
neskar tungur, svo lítt frábmgðnar
þeirri sem ríkir í Anatólíu að fyrsta
verk Tyrklandsstjómar effir upp-
lausn Sovétríkjanna var að setja á
stofn sérstaka sjónvarpsstöð til að
sjónvarpa viðamikilh dagskrá til
Kasakstans, Túrkmenistans, Úsbe-
kistans og Kirgisíu. Þessar sjón-
varpssendingar era nú hafnar.
Sama dag og forsætisráöherra
Pakistans sótti heim nýju stjómina
í Afganistan var Suleiman Demir-
el, forsætisráðhema Tyrklands,
staddur í Alma Ata, höfuðborg
Kasakstans, á yfirreið um Mið-
Asíulýðveldin. Hann færði Nur-
sultan Nasarbaéf, forseta Kasakst-
ans, viðskiptalán sem nemur 150
milljónum dollara.
Aðalræða tyrkneska forsætisráð-
herrans í Alma Ata birti framtíðar-
sýn stjómar hans; hvorki meira né
minna en stofnun „tyrknesks sam-
bands frá Adríahafi í vestri að
Kínamúrnum mikla í austri", eins
og Demirel orðaði það. Hann lét í
ljós þá von að umheimurinn tæki
þróun í þessa átt jafn vel og samein-
ingu Evrópu.
Hér opnast svo sannarlega nýjar
víddir. í aldanna rás hefur fram-
vinda í Mið-Asíu hvað eftir annað
haft heimssöguleg áhrif. Herskáar
hirðingjaþjóðir; Mongólar, Tatarar
og Ósmannar, hafa komið æðandi
af gresjunum og kollvarpað háþró-
uðum ríkjum fólks með fasta bú-
setu og unnið hervirki sem valda
því að nafn hirðingjaforingja eins
og Genghis Khans lifir enn á vörum
manna frá því á þrettándu öld þeg-
ar lengst skal til jafna í grimmd og
eyðingu.
Skilyrðin, sem greiddu herhlaup-
um hirðingja götu, era fyrir löngu
úr sögunni en svæðið, sem var
vagga þeirra, er að færast í nýtt
horf og gerist nú sjálfstæðari
áhrifavaldur í framwndu heims-
mála en verið hefur um langan ald-
ur.
íranar horfa aftur til gamla
Persaveldisins, Pakistanar til Móg-
úlaveldisins og Tyrkir til Tyrkja-
veldis, þegar að því er hugað hvern
sess þessi ríki skuli ætla sér í heimi
samtímans.
Hermennskan er enn við lýði en
nú með formerkjum tæknialdar.
Pakistan hefur að dómi þeirra sem
best eiga til að þekkja þegar komiö
sér upp kjamavopnum. Stjóm ír-
ans vinnur markvisst að því að ír-
an fái aðstöðu til að gerast kjam-
orkuveldi.
Kasakstan er sér á báti. Þar er
vænn skerfur af langdrægum eld-
ílaugum fyrrverandi Sovétríkja
ásamt tilheyrandi kjamahleðslum
en stjóm lýðveldisins segist vilja
losna við allt það góss sem fyrst.
Magnús T. Ólafsson