Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1992, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJALS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91)63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Nauðugir viljugir
Viö verðum ekki bara aðilar að Evrópska efnahags-
svæðinu, heldur verðum við einnig fyrr eða síðar aðilar
að Evrópusamfélaginu sjálfu, þótt það sé meingallað og
hvimleitt fyrirbæri. Við fáum engan veginn ráðið við
segulmagnað aðdráttarafl hins stóra markaðar í Evrópu.
Samtök atvinnurekenda auglýsa um þessar mundir
stuðning sinn við Evrópska efnahagssvæðið. Þau leggja
áherzlu á efnahagslegan ávinning af þátttöku í þessu
markaðssvæði, sem aðrar þjóðir Fríverzlunarsamtak-
anna líta á sem biðstofu aðildar að Evrópusamfélaginu.
Þorri utanríkisviðskipta okkar er við ríkin, sem eru
aðilar að Evrópska efnahagssvæðinu og eru ýmist aðilar
að Evrópusamfélaginu eða hafa sótt um slíka aðild. Við
munum fylgja í humátt á eftir þessum ríkjum, þótt það
skerði sjálfstæði okkar enn frekar en þegar er orðið.
Helzta von okkar er, að atlaga Dana að fyrirhugaðri
Maastricht-stjómarskrá Evrópusamfélagsins, tregur
stuðningur Frakka við hana og greinileg óbeit Breta
muni leiða til tvískiptingar Evrópusamfélagsins í væg-
ari Rómarhluta og harðari Maastricht-hluta.
Við eigum ekki erindi í þann aukna pólitíska sam-
runa Evrópu, sem felst í Maastricht-stjórnarskránni.
Rómar-stjómarskráin gamla er nógu bölvuð, en er samt
sennilega það skásta fyrir okkur í þungri undiröldu
viðskiptahagsmuna, sem ber okkur til Evrópu.
Um þessar mundir bendir margt til, að Suður-Evr-
ópa, Þýzkaland og Niðurlönd gangi til nánara samstarfs
innan Evrópusamfélagsins að frönskum miðstýringar-
hætti, en engilsaxneskur og norrænn hluti þess þróist
með meiri þjóðríkisstefnu og markaðshyggju.
Við viljum ekki renna inn í evrópska þjóð. Við höfum
enga aðra afsökun fyrir tilvist okkar á jörðinni en þá
að kunna íslenzku og eiga forfeður, sem hafa staðið
vörð á þessari eyju í þúsund ár. Við getum ekki svikið
það hlutverk fyrir mola af borðum Evrópumanna.
Það, sem okkur vantar í Evrópu, er fyrst og fremst
frjáls markaður og aftur frjáls markaður fyrir afurðir
okkar. Á móti verðum við að gefa Evrópu frjálsan að-
gang fyrir afurðir sínar, enda mundum við græða á að
eiga kost á mun ódýrari landbúnaðarvöru frá útlöndum.
Því er svo ekki að leyna, að til viðbótar mundum við
hafa mikinn hag af því að verða að beygja okkur undir
evrópskar leikreglur, í stað þess að þurfa að sæta sífelld-
um geðþóttaákvörðunum meira eða minna óhæfra ríkis-
stjóma, sem eru að fara með ísland fiandans til.
Þrátt fyrir slíka kosti megum við ekki gleyma því,
að Evrópusamfélagið er fyrst og fremst viðskiptalega
ofbeldishneigt og siðblint samstarf mandarína í Bruxell-
es og þrýstihópa risafyrirtækja Evrópu um að verjast
gegn umheiminum og hlaða tollmúra gagnvart honum.
Við höfum fengið að finna fyrir hrammi Evrópusam-
félagsins í viðskiptum og eigum að vita, hversu harð-
drægt það er. Með því að standa ekki iengi fyrir utan,
heldur fara inn fyrir, er líklegt, að mál okkar fái heldur
mildari umfjöllun en þau hafa fengið hingað til.
Vangaveltur af þessu tagi skipta máh einmitt um
þessar mundir, því að við eigum enn kost á samfloti
með Norðmönnum, Finnum og Svíum inn í Evrópusam-
félagið í stað þess að bíða eftir Tékkum, Pólverjum og
Ungverjum, sem vafalaust fá lakari samninga síðar.
Ef við teljum okkur tefla betur við skrímshð innan
þess en utan, eigum við að drífa okkur inn sem hluti
af Norðurlandapakka, en ekki bíða eftir Austur-Evrópu.
Jónas Kristjánsson
Óráðsía lið-
ins áratugar
hefnir sín
Dagana sem allt varð vitlaust á
gjaldeyrismörkuðum heimsins
voru fjármála- og viöskiptaráð-
herrar og seðlabankastjórar að
safnast saman í Washington til árs-
funda þeirra tveggja stofnana sem
í hálfan fimmta áratug hafa reynt
að vera stjómtæki fyrir þann hluta
heimsbyggðarinnar sem býr við
markaðskerfi Alþjóöabankans og
Aiþjóða gjaldeyrissjóðsins. En þær
samkundur reyndust hafa harla
lítið til málanna að leggja.
Fj ármálaráðherrar Spánar,
formaður' stefnunefndar Alþjóða
gjaldeyrissjóðsins, hélt að vísu
fréttamannafund fyrir hennar
hönd, rakti hættuna sem felst í ríkj-
andi jafnvægisleysi á gjaldeyris-
markaði og lét í Íjós þá frómu ósk
að tekið yrði að eyða undirrót þess
með því að grunnvextir í Banda-
ríkjunum væm hækkaðir en lækk-
aöir í Þýskalandi. Allt að sjö hundr-
aðshluta vaxtamunur milli þessara
öflugu viðskiptavelda skapar ööra
fremur það misvægi og þann þrýst-
ing á gjaldeyrismarkaði sem nú
hefur orðið sterlingspundinu, lir-
unni og pesetanum ofviða og gerir
spákaupmönnum fært aö leggja til
atlögu við gengi franska frankans.
Ekkert mark var tekið á orðum
Spánveijans, hvorki á markaðin-
um né í Washington og Bonn.
Fundur fiármálaráðherra sjö
helstu iðnríkja í Washington til að
ræða ástandið var ekki burðugri.
Þaðan kom ekkert sem nokkra
máli skipti fyrir forsendur fiár-
magnsráðstafana.
Fyrstu áratugina eftir stríð ríkti
fastgengisstefna, kennd við Bretton
Woods. Ríki urðu að fá heimild
Alþjóða gjaldeyrissjóðsins til að
breyta gengi gjaidmiðils síns og
sýna fram á brýnar ástæður.
Bretton Woods-samkomulagið
varð að engu á sjöunda og áttunda
áratugnum þegar Bandaríkjasfióm
eyðilagði þaö. Forsetamir og Nixon
vissu að stríðið í Víetnam var svo
illa þokkað meðal Bandaríkja-
maima að þeir treystu sér ekki til
að fiármagna það með álögum á
þjóðina. Þess í stað kusu þeir að
fiármagna það með veröbólgu, nota
sér lykilstöðu dollarans í vestrænu
fiármálakerfi til að láta önnur ríki
greiða herkostnaðinn með því að
útvatna dollaraeign þeirra. Smiðs-
höggið rak Nixon með því að ijúfa
guUinnlausn bandaríska gjaldmið-
ilsins. Þar með var Bretton Woods-
fyrirkomulagiö búið að vera.
Við tók fljótandi gengi með tíðri
endurskráningu. Þar var þó einn
klettur í hafinu. Bundesbank í
Frankfurt, þá seðlabanki Vestur-
Þýskalands og nú Þýskalands alls,
hefur lagaskyldu til að viðhalda
verðgildi þýska marksins og hafa
hemil á verðbólgu. Það hlutverk
hafa sfiómendur hans rækt af kost-
gæfni, enda að lögum óháöir vilja
ríkissfióma. Gengissamflot rílfia
Evrópubandalagsins er til komiö
vegna viðleitni annarra ríkja að
öðlast hlutdeild í þeim stöðugleika
sem markiö er orðið tákn fyrir.
Á hinn bóginn er andstaöa, sem
nú gætir í Þýskalandi við frekari
Evrópusamruna og sér í lagi viö
einn Evrópugjaldmiðil í varðveislu
Evrópubanka í kjölfar samnings
frá Maastricht, einkum til komin
vegna dýrkunar þýsks almennings
á markinu sínu. Fólk óttast að nú
eigi að fóma markinu, kjölfestunni
í lífi þess, á altari Evrópusamruna.
Þýskir sfiómmálamenn og fiár-
málamenn vita að þessu er öfugt
farið, Evrópugjaldmiðillinn og Evr-
ópubankinn era einmitt til þess
sniðnir að færa þýskan stöðugleika
í peningamálum yfir á EB allt. En
eins og víðar hefur gengið illa að
útskýra fyrir almenningi hvað til
stendur í raun og vera.
Það sem nú hefur gerst á sér eink-
um þijár rætur. Þær má rekja til
valdatíma Ronalds Reagan í
Bandaríkjunum, Margaret Thatc-
her í Bretlandi og sameiningar
Erlendtíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
Þýskalands. Meðan nóg fiármagn
var til reiðu á heimsmarkaði var
unnt að láta fijótandi gengi bless-
ast. En Reagan og síðan Kohl,
kanslari Þýskalands, sáu um að sú
tíð er hðin. Járnhnefi Thatcher
gekk svo þannig frá undirstöðu
efnahags Bretlands að það reyndist
allra ríkja verst undir það búið að
standast sviptingamar eftir að
harðnaði á dalnum.
Reagan lækkaði skatta og hækk-
aði herútgjöld svo greiðsluhalli
Bandaríkjanna rauk upp úr öllu
valdi. Sama hefur farið fram eftir
að George Bush tók við. Þeim hefur
á tólf árum tekist að þrefalda ríkis-
skuldir Bandaríkjanna. Greiðslu-
halli við útlönd setti einnig met og
fiárfúlgna til að mæta óráðsíunni
var aflað með því að soga til Banda-
ríkjanna fiármagn frá umheimin-
um.
Þetta tókst meðan Þýskaland var
fiármagnsútflyfiandi en á því varð
snögg breyting við sameiningu
þýsku ríkjanna. Jafnframt snýr
Japan sér í vaxandi mæh að fiár-
mögnun innlendra verkefna. Af-
leiðingin er alþjóðleg fiármagns-
þurrö sem leiðir aftur til hárra
vaxta. Þeim verða ríki að fylgja
nauðug-viljug, jafnvel þótt at-
vinnuleysi og framkvæmdaþörf
geri þeim þenslustefnu eðlilegri.
Einna verst hefur þetta bitnað á
Bretum. Atvinnuleysi hefur aukist
í 28 mánuði samfleytt og er nálægt
þrem mihjónum. Aðrar hagtölur
era ámóta dapurlegar. Mergurinn
málsins er aö á sfiómarárum
Thatcher hvarf fiórðungur iðn-
framleiðslugetu Bretlands úr sög-
unni. Skerðing framleiðslugrand-
vaharins verður ekki lengur dulin
með ábata af olíuvinnslu í Norð-
ursjó og af fiármálaumsýslu í Lon-
don og næsta nágrenni.
Loks era menn að opna fyrir því
augun að frjáls fiármagnsflutning-
ur ásamt nútíma Qarskiptatækni
hafa myndað markað sem enginn
hefur yfirsýn yfir, hvað þá ræður
við. Nicholas Brady, fiármálaráð-
herra Bandaríkjanna, sagði í
tengslum viö fundina í Washington
að gera mætti ráð fyrir að alþjóð-
legur fiármagnsmarkaður velti
einni billjón (mihjón mihjónum)
dohara á sólarhring en iðnríkin
með tölu réðu ekki yfir í varasjóð-
um sínum nema sem svaraði hálfri
þeirri fiárhæð. Gerði Brady því
skóna að athuga þyrfti hvort rétt
væri að taka upp á ný eftirlit með
gjaldeyrisyfirfærslum og leggja á
þær einhveijar hömlur. Ekki er
nema ár liðiö síðan Brady sjálfur
vísaði slíkum hugmyndum á bug.
Athygh hefur vakið að af veikum
gjaldmiðlum í gengissamfloti EB
hafa írskt punt og portúgalskur
escudos staðiö sig einna best í við-
ureigninni við spákaupmenn. ír-
land og Portúgal hafa bæði undan-
þágur frá EB til að halda uppi eftir-
hti með gjaldeyrisyfirfærslum og
hömlum við þeim.
Magnús T. Ólafsson
Nicholas Brady, fjármálaráðherra Bandarikjanna (t.h.), ræðir við Alan
Greenspan, forseta Seðlabanka Bandaríkjanna, á fundi alþjóölegra fjár-
málastofnana I Washington á miðvikudag. Sfmamynd Reuter