Alþýðublaðið - 30.06.1967, Blaðsíða 5

EFTIR LEIKÁRIÐ
j vetur telst mér til að friim-
sýningar hafi orðið 23 tals-
ins á leiksviðunum í Reykja-
vík og er þá allt leikstarf talið
og tíundað. Langflestar voru
þessar sýningar vitaskuld í eig-
inlegum leikhúsum okkar, Þjóð-
leikhúsinu og Iðnó: 12 frumsýn-
ingar í Þjóðleikhúsinu, þar af
3 á litla sviði þess í Lindarbæ
og einn barnaleikur á stóra
sviðinu, en 5 frumsýningar í
Iðnó, þar af einn barnaleikur.
Auk þess koma til 2 sýningar
Grímu, 2 sýningar Leikfélags
Kópavogs, önnur barnaleikur, og
2 sýningar annarra, Herranótt
og revíusýning nokkurra ungra
leikara. Ótaldir eru gestaleikir
utan af landi sem einhverjir
voru á ferðinni, en engir er-
lendir gestaleikir voru í vetur;
og að vanda tóku leikhúsin í
haust upp nokkrar sýningar frá
fyrra ári, Þjóðleikhúsið Ó,
þetta er indælt stríð og Gullna
hliðið, Leikfélag Reykjavíkur
Þjófa, lík og falar konur og
Dúfnaveizluna. Þetta mun vera
mjög svipuð sýningatala og í
fyrra, en undarifarin ár hefur
leiksýningum fjölgað jafnt og
þétt í Reykjavík og leikhúsin
búið við allgóðá og stundum á-
gæta aðsókn. Kann þetta að
vera að breytast? Leikhúsin
eiga enn eftir að gera gréin fyr-
ir rekstursafkomu sinni, aðsókn
í lieild og að einstökum sýning-
um í vetur, og fyrr en þær töl-
ur liggja fyrir er kannski á-
stæðulaust að bollaleggja um
þetta. En það er raunar vitað
mál að í vetur hefur Þjóðleik-
húsið átt við erfiðleika að etja
og dræmari aðsókn en oft áður;
minnsta kosti sumar af sýning-
um leikliússins voru sóttar af
hverfandi fóum áhorfendum,
Kæri lygari í haust og Loft-
steinninn í vor svo dæmi séu
nefnd. í Iðnó fékk Málsóknin eft
ir Kafka sambærilega útreið í
vor; en um aðsókn að Iðnó er
þess að geta að leikliúsið er svo
lítið að það þarf mjög góðrar
sætanýtingar við til að leikir
geti borið sig þar.
I
JTinhver mun geta sér þess til
að erfiðleikar leikhúsanna
séu tímabundnir og stafi eink-
um af tilkomu íslenzka sjón-
varpsins; og margt' er að vísu
ólíklegra en að önnur eins nýj-
ung og sjónvarpið dragi um sinn
úr aðsókn að leik- og kvik-
myndahúsum. Reynsla annarra
þjóða hermir að þetta breytist
þegar frá líður, og sjónvarpið
geti einmitt, ef rétt er á því
haldið, örvað mjög áhuga
manna á hvers konar annarri
menningarstarfsemi. í sjónvarp-
inu gerðist raunar í vor leiklist-
arviðburður sem vísast verður
talinn sögulegur síðarmeir þó
ekki væri talað sérlega mikið
um hann þá: það var fyrsti sjón-
varpsflutningur á íslenzku leik-
riti, Jóni gamla eftir Matthías
Johannessen. Sú sýning var
vissulega álitleg og viðfelldin í
sjónvarpinu. En hún var í eðii
sínu kvikmyndun sviðssýningar
sem aldrei gat orðið annað en
endurmynd leíksins sjálfs á
sviðinu og aldrei jafnazt ó við
hann; við eigum enn eftir að
sjá' fyrsta raunverulega sjón-
varpsleikinn á islenzku. Það er
vonandi að ekki fari eins um
sjónvarpið og útvai-pið sem á
nær 40 ára ævi sinni hér
hefur ekki leitt til neinna
markverðra bókmenntaverka
sem samin væru sér á parti fyr-
ir útvarp.
Sjónvarpið kann að hafa
spillt fyrir leikhúsunum að ein-
hverju leyti í vetur; það er
kannski beinlínis líklegt. En er
það víst að leikhúsin geti ekki
einnig kennt sjálfum sér um,
bera þau ekki sinn hluta af þess-
ari sök? Svo mikið er víst að
sýningar þær, er kolféllu í vetur
voru engin þeirra nein meist-
araverk leiklistar, sumar hverjar
augljóslega misráðnar frá upp-
hafi; og það var minnsta kosti
örðugt að greina skynsanlegt
vit eða tilgang með öðrum,®
Tveggja þjóni í Iðnó til dæmis®
eða Lukkuriddaranum í Þjóð-
leikhúsinu. Þetta er reyndar eng-
in nýjung, hvorki að verkefna-
val sé reikult og stundum mis-
ráðið, né að misjafnlega takizt
að vinna úr þeim verkefnum
sem leikhúsin færast í fang. En
af þessu tvennu verður að meta
I pólsku tjöldiiiiu3n er
fyrsta flekks dúkur og
frágaegur mjög vandaöur
gildi og hlutverk leiklistai-inn-
ar. Tekst leikhúsunum að velja
sér áhugaverð, tímabær við-
fangsefni, innlend eða erlend?
Og tekst þeim að gera verkefn-
um sínum, gömlum eða nýjum,
þau skil að veki áhuga, að tjá
á lifandi máli tímann sem við
lifum?
J^jesta og merkilegasta Ieiksýn-
ing vetrarins var án efa
Marat-Sade eftir Peter Weiss í
Þjóðleikhúsinu, það er sannar-
lega illa farið og spáir ekki góðu
ef sú sýning hefur hlotið ónóga
aðsókn og undirtektir áhorf-
enda. Hvort tveggja kom til, að
valizt hafði eitthvert nýstárleg-
asta, tilkomumesta verk nýlegra
Ieikbókmennta, og að meðfarir
Þjóðleikhússins sönnuðu ótví-
rætt að slíkum verkefnum valda
menn hér heima ef réttilega er
á þeim haldið. í sýningunni fór
saman afbragðs meðferð þeirra
Róberts Arnfinnssonar, Gunnars
Eyjólfssonar, Rúriks Haraldsson-
ar, Margrétar Guðmundsdóttur
og Herdísar Þorvaldsdóttur á
helztu hlutverkunum og óvenju-
lega farsæl og þróttmikil
frammistaða leikflokksins í
heild; það var sannarlega magn-
þrungið verk sem Þjóðleikhúsið
vann þessu sinni við leiðsögn
Kevin Palmers. í nýlegu blaða-
viðtali við einn aðalleikandann,
Róbert Arnfinnsson (Lesbók
Mbl. 25/6', kom hins vegar
fram megn óánægja einmitt með
þessa sýningu; Róbert telur að
ærsl og umsvif sýningarinnar
hafi skyggt ómaklega á umræðu
þeirra Marats og Sades í þunga-
miðju leiksins. Þessar aðfinnsl-
ur eru að vísu skiljanlegar; ég
impraði sjálfur á sömu skoðun
í leikdómi í vetur; en ekki veit
ég hversu réttmætar þær eru
allt á litið. Minnsta kosti er það
misskilningut að einhver ein-
hlítur „boðskapur” verðj lagður
út af leiknum eða einstökum
hlutverkum hans; tvíræðnin er
einmitt lífsloft hans; og það ein-
vígi hugmyndanna • sem hann
lýsir verður ekki látið uppi til
fullnustu nema baksýn klepps-
ins í Charenton sé jafnframt
gerð full skil. Hlutverk þessara
beggja efnisþátta voru ef til vill
ekki sem skyldi í sýningu Kevin
Palmers, og sömuleiðis þótti mér
textagerð sýningarinnar með
undarlegu móti. En það ‘sem sýn-
ingin kann að hafa tapað af
þessum. sökum vannst lienni á
ný vegna margbreytni sinnar,
agaðrar dirfsku, ómengaðrar
leikgleði sem auðkenndi hana.
Ég sá Marat-Sade að nýju í þann
mund sem sýningum var að
Ijúka og virtist hún hafa verið
vaxandi sýning til loka, enn
áhrifasterkari þá en i fyrstu.
Nú er Iokið, í bráð að minnsta
kosti, starfi brezka leikstjór-
ans Kevin Palmers og Unu
Collins leiktjaldamálara við
Þjóðleikhúsið. Án efa eru stór-
sýningar þeirra í fyrravor og
vetur helztu verk þeirra hér og
hefðu ekki verið unnin nema
fyrir þeirra tilstilli. En hvað
sem líður sýningum þeirra í
liaust áttu þau í vor hlut að
tveimur smekklegum og ánægju-
legum sýningum í Lindarbæ,
Hunangsilmi þar sem Brynja
Benediktsdóttir vann umtals-
verðan sigur í aðalhlutverkinu,
og nemendasýningu Þjóðleik-
hússins þar sem tíu fullnaðar-
prófsnemendur fengu að reyna
sig. Þar komu fram ýmis álit-
leg leikaraefni, en sérstaka at-
hygli vakti Jónína Jónsdóttir,
hjúkrunarkonan í einþáttungi
Edward Albees um dauða Bessie
Smith. Það veitir ekki af að
Þjóðleikhúsinu komi liðsauki
ungs fólks sem raunar má vei’a
að gerast nú í seinni tíð.
Miðað við fyrri reynslu er
líklegt að starf Kevin Palmers
bendi til að leikhúsunum sé holl-
ara að fá erlenda leikstjóra til
að starfa hér til nokkurrar fram-
búðar en setja á svið eina og
eina sýningu í senn. Þeim mun
líklegra er starf gestsins til að
verða að varanlegu gagni. Þar
fyrir er ljóst að leikliúsin geta
ekki byggt starf sitt á slíkum
heimsóknum, löngum eða
skömmum; þau þurfa að njóta
eigin leikforustu sem er þess
umkomin að jafnaði að nýta
orku leikhúsanna til sömu fulln-
ustu og erlendum leikstjórum
heppnast þegar allra bezt læt-
ur. En heimamenn Þjóðleikhúss-
ins stóðu sig einatt slælega í
vetur eins og áður. Loftsteinn-
inn, leikstjóri Gísli Alfreðsson,
liygg ég að einkum hafi mistek-
izt vegna ónógrar nákvæmr.i,
skilnings, trúnaðar við verkið;
og Jeppi á Fjalli, leikstjóri
Gunnar Eyjólfsson, varð ein-
vörðungu umgerð um stjörnu-
leik Lárusar Pálssonar sem Þvor
var sæmdur silfurlampa leik-
dómenda fyrir Jeppa. Þótt Bene-
dikt Árnason hafi sjálfsagt unn-
ið vel að Hornakóralnum dugði
það ekki til; list leikhússins á
sína einu duganlegu fótfesfu í
list leikskáldsins.
|^eikfélag Reykjavíkur tók ekki
upp nein ný íslenzk viðfahgs-
efni í vetur, að frátöldum jhin-
um frumstæða barnaleik um
Kubb og Stubb. En félagið
sýndi Fjalla-Eyvind á afmæli
sínu, viðhafnarlegri sýningu sem
tókst furðulega vel að endurnýja
hefðbundinn skilning og íþeð-
ferð leiksins. Mundi nokkuð
vinnast við djarflegri, nýstár-
Iegri tök, — þeirri spurniiigu
freistaði félagið ekki að syara.
í Iðnó gætir nú æ meira ungra
leikara og lítt ráðinna, en ádri
og miðaldra kynslóðin þokai; til
liliðar; ungir leikarar voru hafð-
ir í frammi í öllum sýningum
Leikfélagsins í vetur nema
Fjalla-Eyvindi. Þetta kannj að
vera óhjákvæmilegt og að ein-
liverju levti ráðin stefna: félágið
leitast nú við að koma sér jipp
tiltölulega fjölmennum, fjöl-
hæfum leikhópi sem geti þegar
stundir líða tekiö við hinu fýrir-
hugaða borgarleikhúsi. En af
þessu stafar um leið einkenni-
Jeg mótsögn. Starf Leikfélagsins
færist' nú í atvinnuhorf, sýnjng-
um fjölgar, verkefnaval er
djarflegra og nútímalegra en
löngum áður, — en jafnframt
fá sýningar þess á sig aukinn
viðvaninga-, amatörasvip að nýju.
Þetta gildir um alla leiki í Iðno
Frh. á bls. 15.
Lárus Pálsson lilaut Silfurlampann að þessu sinni. (Hér sést hann
ásamt dóttur sinni).
30. júní 1967 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5