Alþýðublaðið - 23.07.1967, Blaðsíða 6

6
Sunnudags Alþý3ublaði3 — 23. júlí 1967
ÞAR SEM FARK) ER MEÐ FANGA EINS OG MENN
,,Um 75% af föngum okkar
ættu alls ekki að sitja í fang-
elsi.“ Höfundur þessarar óhugn
anlegu staStoæfingar er Ston-
ham lávarður, deildarstjóri í
brezka dómsmálaráðuneytinu.
Við erum ekki stödd í skrifstofu
llians í London, og að vissu leyti
undirstrikar staðtoæfing toans at
burð, sem ég varð vitni að dag-
inn áður í einu af fangelsum
Lundúnaborgar.
Þar hafði ég veitt athygli
íanga, sem grét í heimsóknartím
anum og faðmaði að sér konu
sína og tvö lítil börn. Þegar ég
innti fangavörðinn eftir því,
tovað þessi maður sæti inni fyr-
ir, svaraði hann, að fanginn
liefði aldrei hlotið dóm áður, en
aö hann hefði stofnað til skulda,
sem hann sá svo enga leið að
greiða. Þegar honum fannst
hann hundeltur .af lánadrottn-
um, greip hann til þess öþrifa-
ráðs að draga að sér fé.
„Það er engin lausn á vanda
málum hans, að læsa hann hér
inni,“ bætti fangavörðurinn við.
„FjöJskylda hans, sem nú verður
að leita aðstoðar hins opinbera
sekkur dýpra og dýpra í eymd
og volæði. Og þegar hann að lok
um kemur út með afpláunarvott
orð, mun honum veitast erfitt að
fá sér nýja vinnu. Fari eins og
venja er, mun hann verða bit-
rari og bitrari út í 'tiiveruna og
mun að öllum líkindum lenda öf
ugu megin við lögin aftur. Nei,
ég held að við náum ekki nein-
um árangri með þ?ví að láta
menn, sem brjóta af sér í fyrsta
skipti, í fangelsi.‘“
Stonham lávarður og fangelsis
stjórmn töluðu báðir um þær
grundvallarhugmyndir, sem í
dag einkenna meginhluta Ev-
rópu. Margar þjóðir hafa £ rík-
um mæli tekið raunhæfa afstöðu
til þessara viðhorfa.
í Svíþjóð eru til dæmis á
hverjum tíma um 25.000 manns,
sem hafa verið dærndir fyrir ým
is konar afbrot, en af þeim taka
aðeins 5.000 út alla refsingu
sína. Hinn hlutinn er frjáls, vinn
ur og sér fyrir fjölskyldu sinni,
þ.e. 15.000 fá skilorðsbundinn
dóm og verða aldrei settir inn,
en afganginn, 5.000 manns, taka
út hluta af dómi sínum og fá
síðan lausn til reynslu.
Frá Hollandi koma tölur, sem
eru ekki s(ður aliiyglisverðar.
Af 17.000 manns, sem dæmdir
voru fyrir lögbrot, eru rúmlega
15.000 frjálsir! Að vísu þurfa
þeir að gera vart, við sig tojá um
sjónarmanni sínum reglulega,
en á sama tíma lifa þeir eðlilegu
lífi.
í Belgíu hafa menn gengið
feti framar. í mörgum tilfellum
þar sem maður játar á sig af-
torot, en toefur ekki gerzt brot-
legur við lög áður, er honum
sleppt við að koma fyrir dóm
yfirleitt. Maður í slíkri aðstöðu
fær sem sagt ekki lá sig formlega
dómsniðurstöðu, sem gæti eyði-
lagt framtíð hans. Frestun á -
kæru á sér auðvitað ekki stað
í öðrum tilfellum en þeim, þar
sem um minniháttar yfirsjónir
er að ræða.
„Það eru tvær gerðir af fyrsta-
skiptis-afbrotamönnum,“ segir
forstjóri rannsóknardeildar fang
elisstjómarinnar, Pierre Gen-
onceaux. „1 fyrsta lagi eru það
þeir, sem þurfa að komast einu
sinni í snertingu við fangelsi, áð
ur en þeir sannfærast um, að
hafi gert eitthvað rangt. Og svo
eru það hinir, sem hafa orðið
fyrir slíku áfalli vegna handtök
unnar og vfirheyrslanna, að frek
ari erfsingar er ekki þörf. Það
er vegna þess síðara hóps sem
við mælum með frestun ákæru.“
Ráðning?
Á árinu 1963 voru settar fram
tvær nýjar hugmyndir, „nætur-
fangelsi“ og ,,helgarvarðhald“,
sem ætluð voru minni 'háttar lög
brjótum, sem til dæmis höfðu
gert sig seka um yfirsjón í um-
ferðinni, blandað sér inn í slags
mál, eða gerzt sekir um smá-
þjófnaði. Við ,,nætur-fangelsun“
er ætlazt til, að vi'ökomandi
stundi vinnu sína eins og vant
er, en komi beina leið til fang-
elsisins að vinnu lokinni og sofi
þar næturlangt. Hver einstök
nótt er síðan afplánun eins dags.
í þeim tilfellum, þegar dómur-
inn hljóðar aðeins upp 'á einn, í
hæsta lagi tvo mánuði, er hægt
ða nota „toelgarvarðhald“, en
en það þýðir, að hinn dæmdi
lifir venjulegu lífi fyrstu 5 daga
vikunnar,, en frá því á laugar
degi kl. 14.00 til mánudags, tek
ur hann út dóm sinn innan múra
fangelsisins. Sérhver helgi reikn
ast þá sem tveir dagar.
„Setjum við minni toáttar lög
brjót í fangelsi í nokkrar vikur,"
segir Pierre Genonceaux, „er
ekki aðeins hætta á að hann
missi vinnu sína og ef til vill
fjölskyldu, heldur það sem er
enn alvarlegra, að það getur
leitt veiklyndan mann, sem ann
ars er heiðarlegur, inn á rangar
brautir, sem mjög auðveldlega
geta endað í þrálátri afbrota-
'hneigð. Og hvernig getum við í
raun og veru trúað því, að við
hjálpum manni til betri skiin-
ings á hlutunum, með því að
loka hann inni í nokkrar vikur?
Á jafn stuttum tíma gætum við
tæpast kynnzt honum.“
í mótsetningu við þá lögbrjóta,
sem fá máli sínu skotið á frest,
er nætur-fagelsi og helgarvarð
liald ætlað þeim, sem dómarinn
álítur að þurfi smá lexíu bak
við lás og slá. En það er væg
lexía.
Ný refsiviðhorf.
Það er sameiginlegt álit fang
elsisstjórnár Danmerkur, Sví-
þjóðar, Englands, Hollands og
fleiri landá, að of hörð refsing
•getur gerti tiltölulega meinlaus
an mann þitran og uppreisnar-
gjarnan. Yfirleitt er þeirri hug-
mynd fyigt, sem fyrrverandi
dómsmálaráðherra Svía, dr.
Karl Schlyter, gaf eftirfarandi
form í orðum: „Hinn dæmdi á
að skilja, að við erum ekki hér
til þess að hei'na eða hegna,
heldur til þess að hjálpa honum
inn á betri brautir."
Það undarlegasta við þessa
htigmynd er það, hversu langan
tíma þurfti, áður en hún var al-
mennt viðurkennd. í aldir hafa
Evrópulöndin fylgt þeirri réglu,
að refsing væri hið eina svar við
afbroti. Það stöðvar aðeins ekki
afbrotamennina. Afbrotum fjölg
ar stöðugt. Á Englandi hefur
fjöldi fanga í fangelsum ríldsins
þrefaldazt á síðastliönum 25 ár-
árið 1966, og á sama tíma sýna
tölur flestra Vestur-Evrópulanda
að yfir 50% þeirra, sem dæmdir
eru samkvæmt hegningarlögum
eru „ítrekunarmenn", þ.e. toinir
svokölluðu ,,recídívistar“.
Að sjálfsögðu verður þjóðfé-
lagið að vernda sig gegn mönn-
um sem eru hættulegir umhverf
inu. Ofbeldismenn, kynferðisaf-
brotamenn og andlega bæklaða
menn (psykopata) verður að
loka inni. Þeir eru meira og
minna króniskir afbrotamenn,
en eru samt aðeins lítill hluti af
öilum fjöldanum. Mestur hluti
endurbóta refsimála á fyrst og
fremst við hinn langtum mikil-
vægari hluta hópsins, sem að
vísu hefur gert sig sekan um
refsiveröan verknað, en er sam-
félaginu ekki hættulegur, þótt
hann gangi laus. Hvernig er
hægt að hjálpa þeim inn á betri
braulir?
í þeim níu Evrópulöndum,
sem ég heimsótti, hafa menn á
ýmsan hátt reynt að leysa þetta
vandamál, og í öllum þeim 25
fangelsisstofnunum, sem ég
fékk aðgang að á ferð minni,
fann ég uppörvandi mer'kj um,
að hér er verið á réttri braut.
Oþið fangélsi.
Það fyrsta, sem vekur athygli,
eru breytingar, sem átt 'hafa s«r
stað á daglegu -umhverfi fang-
ans. — „Sellurnar“ eru þrifaleg
eins manns lierbergi með grind-
arlausum gluggum og góðu lit-
sýni. Þar er miðstöðvarhitun, út
pottablóm og annað innbú, sem
við þekkjum frá okkar venjulegu
tilveru. Venjulegast er hægt að
loka dyrunum, en í mörgum
löndum, t.d. Skandinavíu, hafa
fangarnir sjálfir lyklana og
geta gengið út og inn á toinum
frjálsu tímum dagsins. Þar er
leikfimissalur og íþróttavöllur,
og á einum stað var þar að auki
sundlaug.
Hin svokölluðu opnu fangelsi,
sem byggð voru eftir síðustu
heimsstyrjöld, er svo skref enn
lengra frá toinum gömlu stofnun
um og refsiaðgerðum. Þar eru
engir múrar eða annað, sem
minnir á innilokun: fangarnir
fara frjálsir ferða sinna á svæð-
inu. í Danmörku mega fangar á
•síðasta hlu'ta refsitímans yfir-
gefa fangelsissvæðið, ef þeir sjá
um að vera komnir til ibaka á
tilteknum tíma. Til mikillar
undrunar fyrir afbrotafræðinga
(kriminologer) eru árlega mjög
fá tilfelli stroks.
Á „Kragskovhede", sem er
opið ríkisfarigelsi í Vendsyssel,
Danmörku, var um strokutilraun
Frh. á 10. síðu.
Eftir Oscar Schaisgall