Alþýðublaðið - 10.09.1967, Blaðsíða 2

2
Sunnudags Alþýðublaðið — 10. sept. 1987
Gestur Guðfinnsson
UNDIR BERU LOFTI
„ Höldum gleði hátt á loft"
í UPPHAFI var sauðkindin.
Forfeður okkar fluttu hana með
sér, þegar þeir komu hingað og
tóku sér bólfestu í landinu. Ná-
tengt henni er upphaf náttúru-
skoðunar á íslandi. Það væri þess
vegna með öllu ómaklegt að minn-
ast ©kki á þessa merkilegu skepnu
í pistlum .sem þessum.
i Upphaf náttúruskoðunar á ís-
landi er einmitt rjátlið við sauð-
kindina, fjárgæzlan, hjásetan og
hjástaðan, smalamennskurnar á
vorin, göngurnar á haustin, leit-
in að hinum týnda sauði uppi um
fjöll og firnindi landsins. Á slík-
um ferðum varð ekki hjá því kom-
izt að kynnast landinu, skynja
það við ólíkustu aðstæður, í blíðu
sumarsins og hörku vetrarins,
enginn þekkti betur en smala-
maðurinn og fjármaðurinn and-
stæðurnar í fari íslenzkrar nátt-
úru.
Við slíkar aðstæður urðu ör-
nefni landsins til. Líklega eigum
við smalamönnum og gangna-
mönnum fleiri ömefni að þakka
en nokkrum öðrum. Þeir gáfu
Þverjum stað og kennilelti nafn,
sem á vegi þeirra varð, og mörg
þessi örnefni hafa varðveitzt um
aldaraðir og luma á mikiiii og
merkjlegri sögu um liðna tíð og
atburði.
Sauðkindin er hamingjusam-
asta skepna jarðarinnar, þar sem
hún liggur í forsælunni undir
moldarbarð og jórtrar. Hún Ihefur
engar áhyggjur af morgundegin-
um eða vandamálunum fyrir aust-
an og vestan, erfiðleikar atvinnu-
veganna og markaðshorfur halda
ekki fyrir henni vöku, jafnvel
lieyöflun bóndans, sem sér henni
Safnið rennur til Gjábakkaréttar.
fyrir vetrarfóðri, Iætur hún síg
engu skipta.
Sumir flokka þetta afstððuleysi
sauðklndarinnar undir skort 4 á-
byrgðartilfinningu. Aði-ir segja:
Þetta er Iífsviðhorf guðspjallanna
■og kristindómsins, látið hverjum
degi nægja sína þjáningu. Og
enn aðrir halda þvi fram, að sauö
kindin sé sljó og heimsk skepna
og taka sér í munn orð götu-
stráka máli sínu til stuðnings:
Þú ert heimskur og þér líður vel.
Ef til vill er eitthvað til í þessu
öllu saman. Flest mál eru miklu
Einn af „ambassadorum oræfanna“.
flóknari og margslungnari en í
fljótu bragðí virðist.
Á þessu stigí mólsíns skal þó
ekki fjölyrt um gáfur, lífsviðhorf
eða ábyrgðartflfinningu sauðkind-
arinnar, aðeins á það bont, að hún
hefur verið skáldum og lista-
raönnum óendanlegt yrkisefni aft-
an ur grárri fomeskju, í máli og
myndum, og jafnvel meistarinn
fró Nasaret líkir hinum útvöidu
í himnariki við þessa merkilegu
skepnu, lengra verður varla kom-
izt í samjöfnuði um ágætið.
En þrátt fyrir ágæti sitt er mér
til efs, að sauðkindin skipi jafn
veglegan sess í þjóðfélaginu og
áður. Dreg ég það m. a. af nafn-
giftunum. Það er ekki langt síðan,
að hverjum einstaklingi í hjörð-
inni var gefið heiti eftir útliti og
eiginleikp.ru og góður fjármaður
þokkti hverja á með nafni, rétt
eins og héimasæturnar á nágranna
bæjunum, og þótti engum mikið:
Bláleit, Fríðkinn, Hetja. Aftur á
móti féllu íslenzkir fjármenn al-
drei í þá freistni að nefna sömu
skepnuna mörgum nöfnum eins
og mikill siður liefur verið með
dönsku kóngafólki og íslending-
ar hafa um skeið apað eftir í
nafngiftum afkomenda sinna. Sá
siður að moka heilu hlassi a£
nöfnum á einu og sömu skepn-
una hefur aldrei orðið tízka með-
al íslenzkra fjármanna. Enda
hefði rolla með tveimur eða fleiri
nöfnum þótt hlægileg og þríeinn
hrútur orðið eiganda sínum tfl ó-
bærilegrar hneisu, jafnvel verið
litið á hann sem skens upp- á guð-
dóminn.
Þarna kemur fram háttvísi fjár-
mannsins. Nú hefur hins vegar
skipazt svo málum, að hætt er að
gefa sauðkindinni nafn, en í þess
stað er komið númer og álplata í
eyrað, er það raunar sama þróunin
og á gjaldheimtuseðlinum okkar,
þó að við sleppum að vísu ennþá
við plötuna.
Sauðkindin ,kann vel að semja
sig að ólíkum aðstæðum og um-
hverfí. Hún beygir sig fúslega
undir stjórn og handleiðslu fjár-
mannsins á veturna og unir fóðr-
un og innistöðu, þegar svo ber
undir. Gaman er að horfa á ærn-
ar, þegar þær hafa raðað sér á
jötuna, grafa snoppurnar í heyið
og háma það í sig hver í kapp við
aðra. Það er lika skemmtilegt að
fylgjast með fé í snjó og ófærð
og sjá hvernig forustuærin tekur
að sér leiðsöguna og velur braut-
ina, síðan koma hinar ein af ann-
arri í halarófu í slóðina. En fal-
legust þykir mér lambærin í ör-
æfalandslaginu, þar sem hún
gæðir sér á hinum gómsætu og
kjarnmiklu grösum helðarinnar
og röltir frjáls og áhyggjulaus ver
úr veri með dilkinn sinn í sumar-
blíðunni. Hún setur notalegan
svip á mýrardragið og klappar-
holtið í heiðinni og öræfin verða
önnur og fátæklegri, þegar henni
hefur verið smalað til byggða á
haustin.
Eitt' fannst mér alltaf mikið til
um meðan ég hafði-náin kynnl af
sauðfénu, það var að sjá hrútana
berjast, en þeir voru flestir stór-
hyrndir, þar sem ég þekkti til.
Þetta er göfug íþrótl og á að þvi
leyti meira skylt við glímu en
skylmingar, að engin vopn eru
notuð, það mæðir mest á hausnum.
Þetta er einvígisíþrólt og fer
venjulega fram, þegar hrútunum
er fyrst hleypt út á vorin. Ég er
ekki fær um að skilgreina hvað
liggur til grundvallar einvíginu
eða hver er orsö.kin til þess, enda
heyrir það undir hrútasálfræðina.
Einvígið fer þannig fram, að tveir
hrútar skipa sér andspænis l>vor
öðrum í drullunni á’ fjárhúsahlað-
inu. Þeir gefa hvor öðrum illt
aúga og hver taug er spennt til
hins ýtrasta. Síðan ganga þeir
nokkur skref aftur á bak, svo að
bilið verður ein eða tvœr faðm»-
lengdir, hefjast ó loft og renna
saman af öllum lífs og sálar kröft-
um. Bylmingshögg verður, þegar
hausarnir skella saman. En skel-
in er þykk og heilabúið vel varið,
svo að hvorugan sakar að ráði,
Þetta er síðan endurtekið, una
annarhvor er ofurliði borinn og
gefst upp blóðugur og marinn
eins og linefaleikahetja. Engin
sambærileg íþrótt þekkist með
mönnum og er það mikill skaði.
Því er hins vegar ekki að leyna,
að fyrir kemur að þessi bardagi
endar með skelfingu. Það ber
nefnilega við, að hrútarnir kom-
ast í þennan ham inni á öræfum
á sumrin og krækjast saman á
hornunum, geta síðan ekki losað
sig sundur og deyja þar drottni
sínum. Það hlýtur að vera leiðin-
legur dauðdagi og ósamboðið
þessum gjörvilegu ambassadorum
öræfanna að kveðja heiminn éi
slíkan hátt.
Ekki er unnt að skiljast svo við
þetta mál, að ekki sé minnzt á
göngur og réttir. Kynni mín af
þeim eru þó ekki alveg ný af nál-
inni og má vera, að einhver breyt-
ing hafi þar á orðið síðustu ára-
tugina. Varla þó til muna. Göng-
ur og réttir hafa verið þjóðhátíð
íslendinga í þúsund ár. Eins mig
fýsir alltaf þó — aftur að fara í
göngur. Þeir hafa hlakkað til
gangnanna allt árið frá hausti til
hausts, og stærsti draumur syeita-
unglingsins hefur verið sá að
verða tekinn fullgildur gangna-
maður. Þá var hann orðinn mað-
ur með mönnum. Göngunum gat
að vísu fylgt' vosbúð og kuldi,
jafnvel lífshætta, en slíkt dró
ekki kjarkinn úr neinum, þvert
á móti, áhættan jók á eftirvænt-
inguna. Göngurnar voru mikið
Frh. á 10. síðu.