Alþýðublaðið - 10.09.1967, Blaðsíða 7

Sunnudags Alþýðublaðið — 10. sept. 1967
þetta kvöld, er aðeins blekking;
ef hróp mannsandans eftir ei-
lífð og fullkomnun er aðeins hé-
gómi og eltingur við vind; ef
sá eini guðdómur sem okkur
varðar — sá eini guðdómur sem
við getum komizt í snertingu
við er sú gæzka og kærleikur
sem við getum alið í brjóstum
okkar; ef ekkert ljós er til fyrir
okkur annað en ljósið hið innra
með okkur sjálfum, — getur þá
ekki öll sú vizka sem við þurfum
á að halda — órangur allrar
hinnar dýrkeyptu reynslu mann-
kynsins — falizt í svo einföld-
um orðum sem þessum: Verið
góðir hver við annan.” Þetta er
niðurstaða sögumannsins í Sælir
eru einfaldir, Jóns Oddssonar,
sem sjálfur er áhorfandi og
tekur nokkurn þátt í sögunni sem
hann segir: Sælir eru einfaldir
hefur á sér formlegra sögusnið,
gerS með kórréttari aðferð en
önnur æskuverk Gunnars Gunn-
arssonar. En andríki, viðkvæmni,
tilfinningasemi Jóns Oddssonar
er sízt trúverðugri en bölmóð-
ugur hugblær óskilgreinds sögu-
manns ,,að baki” sögunnar sem
grúfir yfir Ströndinni. Þvert á
móti: í Ströndinni tekst þrátt
fyrir allt að draga upp mynd
mannlífs á' yztu nöf, sem allar
vættir hafa svarizt gegn; heim-
speki sögunnar, slík sem hún er,
helgast af andhita, tilfinninga-
semi höfundarins í verkinu sem
litkar allar staðreyndir þess. í
Sælir eru einfaldir er reynt til
að „dramatísera” þessa vitund
verksins sem leiðir til þess að
sögumaður kemur alla tíð upp
á milli lesenda og hinna voveif-
legu atvika sem hann greinir
frá. í staðinn fyrir mannlíf á
strönd kemur sálarlíf í stofu,
borgaraiegur róman í staðinn
fyrir epíska tilraun um mann-
inn.
I Fjallkirkjunni tekur Gunnar
Gunnarsson allt sitt víðáttumikla
efnissvæði til athugunar upp á
nýtt, og þar með einnig stöðu
sögumanns í þeim heimi sem
hann lýsir. Sigurjón Björnsson
sýnir í bókarkorni sínu um Gunn-
ar hvernig sömu efnisatriði og
minni sem þrásinnis koma fyrir
í æskuverkunum eru tekin upp
á nýtt og gerð endanleg skil í
Fjallkirkjunni; og Bjarni Bene-
diktsson frá Hofteigi liefur gert
fróðlega athugun á „staðreynd og
hugsmíð” í Fjallkirkjunni, hvern-
ig sögulegur efniviður ummynd-
ast í smiðju skáldsins: „í Fjall-
kirkjunni stefnir Gunnar Gunn-
arsson saman ímyndun og sann-
reynd, að þær varpi ljósi hvor á
aðra,” segir Bjarni; „sagan er
öðrum þræði tilraun til að sam-
þýða hið staðfesta og hið stað-
lausa, hið skáldlega og hið veru-
lega.” Fjallkirkjan er skáld-
skapur um og upp úr ævi höf-
undar síns, leikur hugans að
staðreyndum ævinnar. Sögu-
manni, þeim sem minnist og seg-
ir frá, mætum við þegar í upp-
hafi verksins: „Þau ár, þegar ég
var enn ungur og saklaus að
erfðasyndinni undanskilinni, —
þau ár, þegar viðburðir lífsins
miðluðu mér reynslu sem var
laus við beiskju, þau ár, þegar
vorkunn mín með öllu iifandi var
ógagnrýn og einlæg, þau ár, þeg-
ar Guð stóð mér fyrir hugskot-
sjónum sem örlátur og vingjarn-
legur föðurafi, Fjandinn eins og
dálítið varasamur og duttlunga-
fullur móðurafi, en undir niðri
heimskur og meinlaus, þau ár,
þegar ljósið var í senn bæði ljós
og sigursælt ljós og allt myrkur
og allan ótta mátti særa burt
með einu faðirvori eða signingu,
þau ár, þegar ég grillti ekki
kvöldið á morgnana og sat örugg-
ur í skjóli undir grasigrónum .
moldarvegg og lék mér að strá-
um, þau ár eru liðin og koma
aldrei aftur. — Og það voru ekki
árin ein sem liðu, margt af fólki
þess tíma er nú ekki lengur,
en sumt komið á tvist og bast,
jafnvel minning þess lýsir stop-
ulu ljósi eins og stjarna sem
gægist fram við og við gegnum
skýþykkni.” 1 þessum málsgrein-
um talar allt önnur rödd til les-
andans en liinum drungaþungu
skáldsögum æskuáranna, birtist
honum allt annar sögumaður sem
hvarvetna er nálægur síðan í
Fjallkirkjunni. Hann tekur að
vísu breytingu. Þegar í næstu
málsgreinum, þar sem hann vík-
ur beint að fyrstu staðreyndum
ævinnar, snýr hann annarri hlið
að lesandanum, bregður fyrir
sig dálítið hofmannlegri gaman-
semi sem má vera álitamál
hversu fari honum, og stingur
minnsta kosti í stúf við hinn
djúpa tón sjálfra uppháfsorð-
anna. Sem betur fer verður
þessi mynd sögumannsins ekki
varanleg heldur. i Þegar kemur
að fyrstu heillegu bernskuminn-
ingu Ugga litla Greipssonar
breytist tími verksins og verður
nútíð; drengurinn segir sjálfur
frá lífinu sem hann lifir, og efni
sögunnar berst allt um vitund
hans; skynjun tiltekinna stunda,
tiltekins fólks, tiltekinna staða.
Tími Fjallkirkjunnar er líðandi
tími, sjálfur straumur tímans
eitt helzta efnisatriði verksins;
og sögumaður hennar ekki einn
heldur margir, vitund drengsins
dramatíseruð á hverjum tíma
ævi hans. Gleggst og eftirminni-
legust er þessi aðferð í fyrstu
þáttum verksins og gæðir þá und-
ursamlegu lífi: lesandanum þyk-
ir bernska Ugga litla berast sér
meðalgöngulaust og tekur heils-
hugar þátt í þeim stórtíðindum
sem hinir hversdagslegustu
hlutir verða drengnum. En mynd
drengsins í sögunni tekur breyt-
ingu með lífinu sem hann lýsir,
atvikum sögunnar, mótuð af því
og þeim, og bakvið síbreytilega
ásýnd sögumannsins sér stöðugt
hilla undir hinn reynda og ráð-
setta sögumann alls verksins,
þann sem talar í upphafi sög-
unnar og aftur tekur til máls við
niðurlag hennar — „með við-
kvæmrí ástríðu og djúpri þökk.”
Návist hans er að sönnu mis-
glögg og misjöfn hlutdeild hans
í atvikum sögunnar; hann á það
til að skerast í leikinn og kveða
beinlínis upp dóma, löngu síðar,
um fólk eða einstök atvik sem
frá segir; en hitt er algengara
að návist hans sé orðlaus, fyrst
og fremst gefin til kynna af til-
finningu, geðblæ sögunnar, og
verður að visu æ því gleggri sem
á líður verkið. Hann er sjálfur
afurð alls verksins, endanleg
mynd Ugga Greipssonar og nið-
urstaða sögu hans; not lesenda
af Fjallkirkjunni í heild hljóta
að vera komin undir því að þeir
leggi trúnað á þá lífsfyllingu,
það mannvit og þroska sem sögu-
manni verksins er ætlað að lok-
um; en vera má að einhverjum
lesendum þyki sögumaður orð-
inn ærið íhlutunargjarn í sögu
sína í seinni þáttum hennar og
sakni heiðrar rósemi hans fram-
an af verkinu.
u
/n ævisögugildi Fjallkirkj-
unnar hefur margt verið rætt og
verður sjálfsagt bollalagt lengi
enn, en ástæðulaust þykir mér
að rengja höfund hennar um
það að hún sé fyrst og fremst
skáldsaga. Það skiptir lit af fyrir
sig minnstu hvort Gunnar Gunn-
arsson hefur sjálfur reynt fleira
eða færra af æviatvikum Ugga
Greipssonar. Um hitt hygg ég að
ekki verði efast að Fjallkirkj-
an lýsi trúlega þeirri sýn lands
og þjóðar sem Gunnari Gunn-
arssyni auðnaðist í útlegð sinni,
sem varð endanleg niðurstaða úr
viðueign hans við efnivið sinnar
eigin æsku, síns eigin þjóðlífs.
Reynsla Ugga Greipssonar á
Framhald á bls. 10.
7
Viðarklæðningar
Höfum fyrirliggjandi
ýmsar tegundir af viðai>
klæðningu á
LOFT og VEGGI.
Viðartegundir:
Eik, askur, álmur, lerki,
cherry, fura, Caviana,
teak, hnota o. fl.
HarBviðar-
salan sf.
Þórsgötu 13 :—
Símar 11931 og 13670.
Ný sending
Haust og vetrarkápur
Nælon-pelsar — Rúskinnskápur
Kuldafóðraðar terylene-kápur.
Kápu- og dömubúðin
Laugavegi 46.
[STANLEYÍ
mé
Bílskúrs
hurðajárn
með Iæsingu og
handföngum
w , ^
1 LUDVIC STORH X
f
Laugavegi 15,
sími 1-33-33.
AUGLÝSIÐ í ALÞÝÐUBLAÐINU