Alþýðublaðið - 11.02.1968, Blaðsíða 5

1
ÞEGAR kjötiðnaðurinn lenti
í hinum miklu ógöngum, sem
urðu tilefni laganna um kjöteftir
lit nú í þessum mánuði, tóku
margir neytenda að halla sér
meira að fiskáti. Ástæðan til
þessara umskipta var fremur
vantrú á kjöti en sérstök löng.
un í fisk. Síðustu tvo áratugi
hefur fisksala ekki aukizt, en
hins vegar verið stöðugur vöxt
ur í sölu stórgripa- og fugla-
kjöts. Einstaklingsneyzla fisks •
og fiskafurða er árlega um 11
pund hér á landi - hin sama og
var fyrir tuttugu árum -til sam-
anburðar má geta þess, að eim
staklingsneyzla kjöts og kjöt-
afurða í Bandarikjunum er að
meðaltali 175 pund á ári).
Hvað veidur svo þessari and-
úð á fiski? Vissulega er meirj-
hluti allrar sjávarfæðu mildu
ódýrari en sambærilegir kjöt-
réttir. Og bragð óg útlit full-
nægir tíðum vandlátasta smekk.
En ef til vill er svarsins að
leita í ársyfirliti Neytendasam-
takanna fyrir árið 1963, þar sem
segir meðal annars: „Samkvæmt
gæðamati Neytendasamtakannn
á frosnum fiskafurðum nokkur
síðustu ár eru gæði yfirl. á lág
marki”.
Neytendasamtökin hafa gert
sér að venju að gæðareyna fisk
afurðir. Hér er hluti af niður-
stöðum athugananna: 98 sýnis-
horn af 120 sýnishornum fros-
innar rækju reyndust hafa að
geyma skaðlega gerla; 55 sýnis
horn af 120 sýnishornum af
þorski, ýsu og skyldum tegund-
um sýndu gæði, er ekki full-
nægðu lámarkskröfum (1963);
85 prósent 646 dósa af niður
soðnum laxi sýndu, að innihald
ið var að því komið að mygla
eða upplitast (1966): 17 sýnis
horn af 18 frosnum laxa-steik-
um voru svo bragðvondar, að
engin eldunaraðferð hefði nægt
til að dylja óbragðið. - Opinber-
ir aðilar hafa gert svipaðar kann
anir með hliðstæðum árangri.
Astæðurnar til þessara rýru
gæða má rekja allt frá fiskibát
unum til markaðanna. Mörg skip
eru gömul og stórlega ábótavant
frá þrifnaðarsjónarmiði. En jafn
vel meðal nýrri skipa fiskiskipa
flotans hér við land gengur erfið
lega að brúa hið langa tíma-
bil milli þess, er fiskurinn er
veiddur og unninn. Dauður fisk
ur hýrist oft fimm til fjórtán
daga undir ísfargi lestanna.
Hinn sterki rotnunarþefur, er
gjaman rikir á skipum á þarna
upptök sín. Ófullnægjandi stjórn
á hitastiginu er hér eitt vanda-
málanna. Minnsti hiti hefur að
sjálfsögðu hin skaðlegustu á-
hrif á hinn viðkvæma farm.
Handvömm við framleiðsluna,
eins og til dæmis linleg lokun
niðursuðudósa undir Alaska-lax
sem fræg er orðin frá síðasta
ári, er nokkuð, sem getur haft
hinar alvarlegustu afleiðingar.
Matvælaeftirlitið athugaði meira
en tvær milljónir slíkra dósa til
þess að girða fyrir óhöpp.
Eftirfarandi lýsing er úr fór
um Matvælaeftirlitsins:
„ Við verkunina var fiskurinn
hengdur á trékróka. Voru þeir
ataðir leifum frá síðustu fisk-
verkun. Á borðunum voru fisk-
úrgangar frá síðustu aðgerð og
hafði engin tilraun verið gerð
til þess að þvo eða sótthreinsa
borðið milli aðgerða. Þarna var
safnað saman því, sem úr gekk
þegar fiskinum var rennt um
borðið. Engin tilraun hafði held
ur verið gerð til að hreinsa
ryðgað vírnet, sem notað var til
að taka fiskinn úr ílátum þeim,
sem hann var þíddur og þveginn
í. Á net þessi hafði hrúgazt rot
inn fiskur og innyfli. . . Ryðguð
og ilia farin liandskófla úr
málmi var notuð til að moka
saltinu með. Við urðum vitni
að því, að einn starfsmannanna
laut niður og hirti upp úr gólf
inu dræsu, sem hann tilreiddi
síðan saltið á... Eftir reykingu
var fiskurinn látinn standa í
stofuhita á að gizka fjóra -og
hálfa klukkustund, áður en
honum var stungið í frysti”.
Fiskiðnaðurinn má illa við slík
um yfirsjónum. Fyrrnefnt dæmi
var tekið upp úr ávarpi, er W.
B. Rankin, fulltrúi í Matvæla-
eftirlitinú, hugðist flytja einu
sinni á síðasta ári við ákveðið
tækifæri, en komið var í veg
fyrir, þar sem gestgjafarnir
höfðu komizt á snoður um, að
hann kynni að veitast að at.
vinnuvegi þeirrá með lítils hátt
ar ásökunum.
Forsvarsmönnum fiskiðnaðar-
RALPH NADER, höfundur þessarar. greinar, er
löngu kunnur fyrir afskipti sín af neytenda
málefnum Bandaríkjamanna. Hann varð fræg
ur á svipstundu fyrir nokkrum árum, er hann
réðst gegn bílaiðnaðinum bandaríska, en sú
herför hans bar þann árangur að nú gæta
bandarískir bílframleiðendur miklu meira
öryggis í framleiðslu sinni en áður var. Síð-
an hefur Nader látið ýmis neytendamál til sín
taka, staðið fyrir endurbótum í meðferð kjöt
metis m.a., og nú síðast hefur hann ritað
harðorða grein í New Republic þar sem hann
bendir á hve mikið skorti á að hreinlætiskröf
um sé fullnægt í bandaríska fiskiðnaðinum.
Það er sú grein Naders, sem birtist hér á síð
unni.
ins hefur ekki tekizt eins vel
að láta þá sjúkdóma og þær al-
varlegu afleiðingar, sem af
skemmdum fiski hafa hlotizt,
liggja í þagnargildi. Ýmsir slík
ir sjúkdómar hafa orðið mönn-
um að fjörtóni, valdið þeim veik
indum og síðast en ekki sízt orð
ið til þess að draga stórlega úr
sölu fiskjar og fiskafurða.
1963 dóu til dæmis níu manns
úr eitrun í niðursoðnum tún-
fiski. Mjög dró úr sölu túnfiskj
ar næstu mánuði á eftir. 1966
urðu um 400 veikindatilfelli í
New York City, sem áttu rætur
að rekja til eitraðs lax, er kom
frá illa umgsngnum reykinga-
stöðvuin.
Það hefur oft reyr-1 æðí mikl
um erfiðleikum bundið a'ö rekja
þræðina frá fæðunni til sjúk-
dómanna. Sem dæmi má nefna
lifrarsjúkdóma, sem vaxið hafa
stórlega. í því sambandi má
benda á sorp og saur, sem gjarn
an sezt á eða við skelfisktekund
ir ýmsar. Sumrar þessarar fæðu
neyta svo margir menn samtím-
is, þannig að þræðirnir liggja
víða. Litlum mannafla er síðan
við erfiðar aðstæður, ætlað að
upplýsa málið - nema auðvitað
þegar meiri háttar tilvikum er
fyrir að fara. Aðgerðirnar taka
markast því gjarnan við það
eitt að viðhafa varúðarráðstaf
anir, unz alvarleg sjúkdómstil-
felli veita tilefni til vísinda-
legra vinnubragða.
LÖGGJÖF í þessum efnum er
sem sakir standa bæði óhæf
og illa framfylgt. Um er að ræða
þrenns konar eftirlit. Matvæla-
eftirlitið hefur á sinni könnu um
sjón með innanlandsframleiðslu
fiskafurða og fiskverzlun milli
hinna ýmsu ríkja Bandaríkj-
anna. Eftirlitinu er þannig hátt
að, að ekki er unnt að skoða
hverja hinna tvöþúsund og tvö
hundruð fiskvinnslustöðva þeirra
að meðaltali nema einu sinni
á rúmu ári. Til samanburðar má
geta þess, að kjötvinnslustöðv-
arnar eru skoðaðar mun oftar.
Þá er eftirlitið með innfluttum
fiskafurðum, nam alls 1,4 billjón
um punda eða 54 prósentum alir
ar neyzlu Bandaríkjamanna síð-
astliðið ár, í molum. Matvæla-
eftirlitið framkvæmir ekki, nema
í undantekningartilvikum, athug
un á innfluttum vörum. Og er
lendir verksmiðjutogarar og
fiskvinnslustöðvar - en 116 ríki
flytja út fiskafurðir til Bandaríkj
anna - eru algjörlega eftirlits
laus af okkar hálfu.
Annað eftirlitskerfi er sjálf-
boðastarf á vegum Sölusamb-
ands fiskframleiðenda, sem hef
ur það að aðalmarkmiði að
örva sölu fiskafurða. Fyrirtæki,
sem gerast aðilar að þessu ólög
boðna eftirliti, greiða eftirlits
mönnunum sjálf. Aðeins 40 fram
leiðslufyrirtæki hafa gerzt þátt
*takendur í þessu. Samtökin
hafa ekki heimild til áfellis-
dóma, svo að framleiðsluvörur,
sem ekki ná viðurkenningu
þ<»irra, hafa óhindraðan aðgang
að markaðnum.
Loks er þess að geta, að hin
almennu lög um matvælaeftirlit
ná til ríkjanna allra. Aðeins rík
in Maine og Kalifornía hafa set.t
sér sérstaka reglugerð um fisk
eftirlit, sem einkum er beint að
niðursuðuverksmiðjunum. Nokk-
ur ríki hafa samstarf við Heil-
brigðismálaþjónustu Bandaríki-
anna um eftirlit með vatni. Og
enn ber að sama brunni með
það, að allt eftirlit með fisk-
vinnslu er mun slælegra en með
kjötvinnslu.
Ófremdarástandið í heilbrigðis
málum í sambandi við fiskiðnað
inn komst til tals hjá viðskipta..
nefnd Öldungadeildarinnar í
júlímánuði síðastliðnum. Full-
trúar Matvælaeftirlitsins mættu
þar, en fóru ekki fram á nein-
ar umbætur á ríkjandi löggjöf.
Hið sama gerðu fulltrúar at-
vinnuveganna. Samt viðurkenndi
talsmaður Matvælaeftirlitsins
Kenneth Kirk, livað eftir annað
er hann svaraði spurningum
þeirra Philip A. Hart og Willi-
am Meserve, að eftirlitið væii
lítið eða ekkert á víðáttumikl-
um svæðum.
Áhyggjur forsvarsmanna Mat-
vælaeftirlitsins snérust um það,
að frumvarp Harts öldungardeild
arþingmanns mundi færa stjórn
fisksölumálanna aukin völd á
kostnað Matvælaeftirlitsins, En
frumvarp. þetta er siður en svo
áhrifamikið. Það gerir ráð fyrir
því, að Innanríkisráðuneytið hafi
með höndum yfirstjórn í mál-
um fiskiðnaðarins heima fyrir.
Eftirlit þetta kæmist smám sam
an til framkvæmda. En á því
yrði ærin missmíði. Skip undir
5 tonnum (en það eru um 25
prósent fiskiskipaflotans) yrðu
undanþegin, svo og heildsalar,
sem selja fisk til smásala, Eng-
in refsiviðurlög eru við því lögð
þó að fólk kunni að láta lífið
af afleiðingum illa farins fiskjar.
Upptaka skemmdra afurða er
ekki heimiluð.
Tvö vitni .komu fyrir þcss i
nefnd Öldungadeiidarinnar og
voru órnyrk í máli. John Nicker
son frá Tæknistofnun Massar.
husetts sagði m.a., að ..f'^kiðn-
aðinn hefði lengi skort tilfinna.t
lega yfirstjórn. „Hann vitnaði í
framkvæmdamann einn, er
Framhald á bls. 11.
11. febrúar 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ g