Alþýðublaðið - 18.09.1968, Side 2

Ritstjórar: Krlstján Bersl Ólafsson (áb.) og BenediKt Gröndal. Símar: 14900 —
14903. — Auglýsingasímí: 14906. — Aðsetur: Alþýðuhúsið við Hverfisgötu,
Reykjavfk. — Prentsmiðja Alþýðublaðsins. Sími 14905. — Áskriftargjald kr.
120,00. — í lausasölu kr. 7,00 eintakið. — Útgefandi: Nýja útgáfufélagið bf.
UMSKIPTINGUR
HraMarir sænskra kommúnista
í kosningunum síðastliðinn sunnu
dag vtekja mikla athygli. Foringi
(þeirúa, H'errhansson, hefur geng
ið lengra en flestir laðrir leiðtog-
a.r kommúnista í fordæmmgu á
innrás Rjússa í Tékkóslóvakíu og
istuðnilngi við Tékka. Samt snúa
sænskir fcj ósendur við honum bak
inu.
Hvað þýðir 'þetta?
Augljóst er, að Svíar taka með
varúð þeirri (kenningu, að alvar-
leg hugarfiarsbreyting . hafi orð-
ið hjá leiðtogum kommúnista.
Þeir láta það ekfci nægja, að Her
mansson gefi fagrar yfirlýsihg-
ar nú, þar 'sem hann hefur áður
stutt einræði og ofbeldi árum
saman.
Það er rétt alð fara að dfæmi Svía
og trúa varlega þeim umskipting-
um, sem hafa varið einræði og of
rífci allt frá dögum Sta'líns, en nú
þykjast á einni nóttu hafa orðið
lýðræðissósíal'istar. Þiesisir menn
verða að sýna betur í verki, -að
breytihg hafi orðið á skoðunum
þeirra.
Nú stendur þannig á um marga
þessia menn hér á lándi, að sömu
daga og þeir hneykslast á fram-
ferði Sovétríkjanna, eru þeir önn
um kafnir við að breyta Alþýðu-
bandal'aginú til þess að tryggja
áframháMlandi vöM og áhrif
hreihna komlmúnista innan þess.
Þeir ætila sér að hirða nafn Al-
þýðubandalagsins og stuðnihg
fjöMa sakleysingja og tækifæris
sinna, en haMa raunivierulegum
vöMum í sömu klíkum og áður,
hjá hinum óliæknandi fcommún
istum, sem hafa haft öll sambönd
við hinn alþjóðliega fcommúnisma
og munu án efia halda þeim sam-
böndum áfrarn.
Leiðarljós
Augljóst er nú, að íslenzfca þjóð
in verður síðar á þessu hausti að
taka á sig þunigar foyrðar ivegna
'þeifra áfalla, sem þjóðarbúið hef
ur orðið fyrilr aff 'aflaíbresti og
verðlæfckun lafurða. Fjalla stjórn
málamenn nú um, hverra aðgerða
sé þörf og hvers fconar lands-
stjórn muni istanda að þeim.
í rauninni hafa miklar álögur
þegar liagzt á þjia[ðina, en þær
hafia því miður ekki lagzt jafnt á
vinnustéttir. Verfcamenn, sjó-
menn og iðnaðarmenn hafa orðið
fyrir þyngstum búsifjum vegna
minni atvinnu en áður, en fast-
'launamenn hafa haMið tekjum
sínum. Þetta er vert að athuga,
svo og að láta fúila atvílnnu verða
leiðarljós, þegar ákveðnar Verða
aðgerðirnar, sem grípa þarf til.
Atvinnuleysið er það, sem fólk
óttast að vonum rneir en nokkuð
annað.
ÓLAFUR
JÓNSSON:
UPPFANNST ekki orðið
„menningarviti” um árið þegar
heimilisblaðið Vikan bjó til
skáldið Jón Kára og kveðskap
hans í bókinni Þokum? Jón Kári
var sendur á fund nokkurra
„bókmenntamanna” af ýmsu
tagi í þeim tilgangi að komá
upp um þá', afhjúpa bókmennta-
smekk þeirra með því að fá þá
til að lofa kvæði sem augljós-
lega, og enda sannanlega, væru
ekki nema rugl og endileysa.
Sjálfsagt má deila um það hvort
erindi Jóns Kára og Vikunnar
tókst' eins og til var stofnað á
sínum tíma. En svo mikið er víst
að orðið „menningarviti” festist
í málinu um þetta leyti, og fékk
byr undir vængi nokkru síðar
þegar til kom ávarp 60_menning-
anna gegn sjónvarpsrekstri í
Keflavík. Það varð kesknisyrði
um fólk sem af einhverjum á-
stæðum varð til að láta uppi
opinherlega skoðanir sínar á
hvers konar menningiarmálum
og jafnvel til að berjast fyrir
þeim, hreyfa gagnrýni á ís-
lenzku menningarástandi al-
mennt eða einstökum þáttum
þess. En ætli ekki hafi löngum
falizt í orðínu niðrandi merk.
ing — sá' skilningur að öllu
'þessu fólki væri eins farið og
2 sept. 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
VITAMÁL
„menningarvitunum” sem Jón
Kári talaði forðum við, að það
vissi ekki hót um hvað það væri
að tala?
í þremur greinum í Vísi nú í
vikunni innleiðir Jónas Krist-
jánsson ritstjóri orðið „viti” um
þá menn og þá stétt manna sem
nefndir eru „intellectuals” og
„intelligenzia” á öðrum málum
— en „íslenzka vita” telur Jónas
vanþróaða og vanmetna stétt
manna. Raunar liggur ekki í
augum uppi hvers vegna ekki
má nota orðið „menntamenn”
um þetta fólk hér eftir sem hing-
að til, þeim skilningi skilið að
menn geti verið menntamenn
þó þeir séu ekki langskólagengn-
ir, en vitrir og vellærðir menn
úr mörgum skólum þurfi ekki
endilega að vera eiginlegjr
menntamenn. í „vitastétt” Jón.
asar Kristjá'nssonar munu eink.
um vera ýmis konar mennta-
menn, listamenn og rithöfund-
ar, að því tilskildu að þeir haíi
sig í frammi opinberlega, skoð.
anir sínar og gagnrýni á hverju
einu. „Hugsun mín er sú,” seg-
ir Jónas um þessa menn og
heitið sem hann velur. þeim, „að
þessir menn vilji vera eins kon-
ar vitar er lýsi upp myrkrið í
þjóðlífinu, ekki aðeins í menn-
ingarlífinu, heldur einnig í efna-
hagslifinu, þjóðmálunum og öðr-
um greinum þjóðlífsins.” Ætli
kesknisorðið gamla, „menning-
arviti,” hafi ekki haft sitt' að
segja í skilgreiningu Jónasar?
Minnsta kosti er það nærtæk
skýring á vanþróun „vitastétt-
ar” hans og vanmatinu á henni
að alltof lítill hlutí íslenzkra
menntamanna, íslenzkrar intelli.
genzíu taki raunverulega þátt í
almennri umræðu samfélagsins
um mennipgar og þjóðmál, sem
að sínu léýti er skýring þess
hvers vegna slíkar umræður í
blöðum,- tímaritum, útvarpi, á
mannfundum lialdast Iöngum á
vítsmunastigi velvakandá í í
Mórgunblaðinu.
’ '. • ; . V / *• ,-v >
Jónás Kristjánsson tejur „vita”
sína, eða menntamenn, haíai
unnið tvo fræga sigra í þjóð-
málum undanfarið, takmörkun
Keflavíkursjónyarpsins annan,
og hinn sigur Kristjáns Eldjárns
í forsetakosningunum, áftellist
þá hins vegar fyrir úrelta menn-
ingarskoðun og afturhaldsstefnu.
Það er nú svo. Þó að mennta-
menn kunni að hafa fundið upp
slagorðið um „varðveizlu menn.
ingarinnar” hafa þó stjórnmála-
menn gert allra manna mest til
að viðhalda því og útbreiða
það. — Um hitt er aug.
ljóslega djúpstæöur ágreiningur
í hverju „varðveizla,” „viðhald,”
„efling” þjóðlegrar menningar
sé eiginlega fólgin — en um
hann er ekki talað nema þá í
myndum og líkingum. Menn lýsa
því gjarnan hátt og skörulega
yfir að íslenzk menning sé „harð
gerð jurt”, sem „standi á
traustum grunni,” vön við „hret
og hríðir” og aldeilis ekki hætta
á því að hún „líði undir lok”;
gjarnan vilja þeir „herða” jurt
þessa í „eldi þróunarinnar” og
„frjóvga” hana erlendúm straum-
um. Um hitt er aldrei talað við
hvaða starffeemi, hvaða dáglegar
ákvarðanir allt þetta skáldamál
raunverulega eigi. Um það var
t.a.m. deilt endalaust um árið
hvort amerískur sjónvarpsrekst.
ur í Keflavík væri eða væri
ekkí líklegur til þess að rótar-
slítá hma „harðgerðu jurt”
menningarinnar — en hitt var
sjaldnar orðfært ,að Keflavíkur-
sjónvarpið var vansæmandi og
I (■. w; . . Vl!
Framhald á bls. 13.
Erlendar
fréttir í
stuttu máli
SAIGON: TalsmaÖur banda
ríska hersins í Vietnam
skýrði frá því í gær, að
sprengjukastarar og skytt-
ur frá Norður-Vietnam
hefðu drepið alls 25 banða
ríska hermenn og sært 126
í bardögum sunnan frið-
lýsta beltisins í fyrradag.
Tveir þriðju hlutar banda
rísku hersveitar:nnar, sem
í voru 200—240 menn,
féllu eða særðust.
LONDON: Viðskiptajöfnuð
ur Breta vjð útlönd, sem
verið hefur mjög óhagstæð
ur að undanförnu, batn-
aði verulega í ágústmán-
uði, að því er fregnir frá
Lundúnum herma. Útflutn
íngur jókst mikið í mán-
uð'num, en innflutningur
minnkaði að sama skapi,
Standa nú vonjr til. að tak
ast megi að leiðrétta hiim
mjkla viðskiptahalla áður
en langt um líður.
LONDON: Utanríkisráð-
Belgíu, Pierre Harmzl, og
utanríkisráðherra Breta,
Michael Stewart, munu á
miðvikudag hefja viðræð-
ur í Lundúnum um nauð-
synlegar aðgerðir til að
færa Bretland nær e'fna-
haffsbandalaginu.
SALISBURY: Öfgasinnaðir
hægrimenn í Rhódesíu
hafa að undanförnu gert
Ian Smíth, forsætisráð-
herra landsjns, gramt í
geð'. Reyndu þeir að
steypa honum af stóli, en
samkvæmt nýjustu fregn-
um situr hann sem fast-
ast og lætur engan bilbug
á sér finna. ..Byltingu hef-
ur verið hrundið", sagði
ábvrgur stjórnmálamaður
í Salisbury í gær. 74 hátt-
sett ir framámenn í flokki
Sm'ths höfðu hótað að
segja sig úr honum, végna
óánægju með stjórnar-
stefnu forsætisráðherrans.
Töldu þeir 'frumvarp hans
til stjórnlaga með öllu ó-
fullriægjandi,