Dagur - 10.01.1946, Qupperneq 7

Fimmtudaginn 10. janúar 1946
DA&UR
7
AF SJÓNARHÓLINORDLENDINGS

Viðskipti héraða og ríkisvalds,
í síðastliðnum mánuði var
haldin allmerkileg ráðstefna í
Nottingham á. Englandi. Brezka
Verkamannaflokksstjórnin
kvaddi þangað 350 fulltrúa úr
héraðs- og bæjarstjórnum lands-
ins. Skyldi rætt um endurreisn-
aráform ríkisstjórnarinnar, sam-
ræmingu þeirra við áætlanir
bæjar- og héraðsstjórnanna og
sambandið milli ríkis- og héraða-
valds. Samkvæmt frásögnum
brezkra blaða varð góður árang,-
ur af þessum viðræðum. Ráð-
herrar þeir, sem fundinn sóttu
fyrir hönd ríkisstjórnarinnar,
sannfærðust um, að héraðsstjórn-
irnar vildu eiga göða samvinnu
við liana um endurreisn atvinnu-
lífsins og aðrar nauðsynlegar
Iramkyæmdir, en mundu hafna
öllum tilraunum til þess að fá
stjórninni einni í hendur vald
til þess að ákveða hversu fram-
kvæmdunum skyldj háttað. Full-
trúarnir heyrðu ráðherrana lýsa
]rví yfir, að stjórnin mundi gera
sér far um að efla framkvæmdir
héraðsstjórnanna og fe.lla þær
inn í allsherjar áætlun um end-
urreisnina. Sérstaka athygli
vöktu Jressi orð Morrisons, sem
er talinn annar valdamesti mað-
ur stjórnarinnar: Gerizt ekki
þrælar stjórnarvaldanna í White-
hall! Hvatti hann fulltrúana til
þess að starfa eftir eigin leiðurn
og fullvissaði þá um, að stjórnin
mundi á engan hátt taka sér al-
ræðisvald um þá ,,nýsköpun“,
sem ætlunin væri að framkvæma
á Bretlandi.
•
Völ er á öðru dæmi um það,
hvernig stjórnmálamenn ná-
grannalandanna vinna að ,,ný-
sköpun“ og hver þáttur er ætlað-
ur bæjar- og héraðsstjórnum.
Nýlega er komin út bók í Banda-
ríkjunum, el'tir Henry Wallace,
verzlunarmálaráðherra, einn
hinna frjálslyndustu stjórnmála-
manna þar í landi. 1 bók sinni
ræðii hann um það, hvernig
þjóðin eigi að framkvæma þá
áætlun, að veita sextíu milljón-
um borgaranna arðvænlega og
trygga atvínnu, án skuldasöfnun-
ar ríkisins, dýrtíðar og annars
ófarnaðar, sem ekki er unt að
byggja varanlegar framtíðarfyrir-
ætlanir á. Wallace nefnir bók
sína „Sextíu milljón störf' og er
þar í stuttu máli að finna tillög-
ur þessa-merka stjórnmálamanns
til þess að leysa þann vanda, „að
veita þegnunum örugga atvinnu
við sem arðvænlegastan atvinnu-
rekstur," svo sem það var orðað
í upphafi ,,nýsköpunar“-tímabils-
ins hér og allir kannast við.
•
Hér er ekki rúm til þess að
rekja efni þessarar bókar að
neinu ráði, en eg vil þó tilfæra
hér stuttan kafla, Javí að þar
drepið á þau mál, sem hér eru til
umræðu: t kaflanum um hlut-
verk ríkis- og héraðsstjórna í
endurreisn eftirstríðsáranna, seg-
ir svo m. a.: „Það verður ekki
nógsamlega undirstrikað, að
áætlanir héraða og bæja um ný
atvinnufyrirtæki ,hljóta að verða
grundvöllurinn undir nýjum
átökum, innan þess lýðræðis-
skipulags, sem við búurn við. . . .
í verzlunarmáalráðuneytið til
mín berast daglega ráðagerðir
þessara aðila um nýjar fram-
kvæmdir, og mér hefir orðið það
1 jóst, þegar eg hefi farið í gegn-
um þessar áætlanir, að fólkið í
Aðalstræti ætlar ekki að bíða eft-
ir fyrirskipunum að ofan — frá
Wall Street eða Washington.
Fólkið sjálft er ekki hrætt við að
gera áætlanir um framtíðina.
Heima í bæjum og þorpum vita
menn ,að þeir þurfa ekki að ótt-
ast, að ríkisstjórnin taki sér
einkarétt á áætlunum um frarn-
kvæmdir, svo lengi, sem borgar-
arnir, í félagsskap eða einir síns
Hðs, sýna árvekni, framkvæmda-
semi pg' ábyrgðartilfinningu. .“
•
Eins og sjá má al þessu, er sam-
bandið milli héraðs- og ríkis-
valds mjög á dagskrá í sambandi
við endurreisnaráætlanir engil-
saxnesku þjóðanna. Það er ekki
nema vonlegt, að þessi staðreynd
veki athygli hér, því að þeirn fer
nú ört fjölgandi, sem skilja, að
viðskipti ríkisvaldsins og héraða-
og bæjarstjórna, vald þeirra og
starfssvið, er eitt af megin vanda-
málurn komandi tíma og eitt
þeirra mála, sem þarfnast gagn-
gerðrar „nýsköpunar“. Engu að
síður er fátt eitt ritað urn þessi
mál í íslenzk blöð. Hvorki ráð-
stefnunnar í Nottingham né
bókar vérzlunarmálaráðherrans
hefir verið getið í þeirn, svo mér
sé kunnugt. Þessi tregða á frétta-
flutnirigi stafar naumast af því,
að almenningur vilji ekki gjarn-
an vita hvað gerist í þjóðfélags-
málum annarra þjóða. Hitt er
líklégra, að einhverju valdi, að
helztu blöðin eru gefin út í höf-
uðstaðnum, sem mestra hags-
muna hefir að gæta í sambandi
við núverandi skipulag. Þar er
að finna minnstan skilning á
þörfum hinna dreifðu'byggða og
þaðan er að vænta mestrar and-
stöðu gegn breytingunt á drottn-
andi skipulagi.
Það er augljóst, að hin íslenzka
„nýsköpun" er gagnólík þeirn
leiðum, sem vitrir menn meðal
Engilsaxa vilja fara. Þeir vilja
treysta á „nýsköpun", sem er
borin uppi á herðum alls fjöld-
ans, og kemur beinlínis af áhuga
fólksins og bjartsýni á möguleik-
um landsins. Hún á að koma að
„neðan“, frá fólkinu sjálfu. Þeir
vara við einræði Whitehall og
Washington. Allir vita hvernig
„nýsköpunin", sem hér átti að
koma, sá dagsins ljós. Húti fædd-
ist í pólitískum hrossakaupum
þriggja flokksforingja. Hún var
boðuð sem lausnarorð ,,að ofan“,
flutt með kristniboðslegri ákefð,
auglýst af krafti, eins og ný teg-
und af rakvélablöðum eða nýút-
komin bók. Þessi þáttur „ný-
sköpunar“boðskapsins snýr að
því, sem Henry Wallace nefnir,
árvekni, framkvæmdasemi og
ábyrgðartilfinningu þegnanna.
Þar undir heyrir sú hótun for-
sætisráðherrans, að ef tregða
verði á því, að þegnarnir fylgi
stjórninni nógu fast eftir í ný-
sköpunaráformum, verði helzti
atvinnuvegur þjóðarinnar gerð-
ur að ríkisrekstri. Virðist því
sem trúin á „framkvæmdasemi"
og „árvekni" íslenzkra athafna-
manna, við núverandi kringum-
-stæður, hafi ekki verið rík í
brjósti lormanns sjálfs Eignarétt-
arflokksins, fyrst. hann lét þessi
orð fylgja hinum fyrsta lxjðskap.
•
En svo er annar þáttur þessa
máls, er einkum snertir héraðs-
og bæjarstjórnir og samskipti
þeirra og ríkisvaldsins. Það er
framkvæmdin sjálf. Hvar er allt
framkvæmdavaldið niður kom-
ið? Styrkir „nýsköpunar'skipu-
lagið fyrirætlanir einstaklinga,
félaga og héraðsstjórna til fram-
kvæmda, eða hefir ríkið tekið sér
einkarétt á öllum slíkum áætlun-
um? Eru fulltrúar íslenzka hér-
aðavaldsins orðnir „þrælar“ vald-
hafanna syðra, svo að varnaðar-
orð Morrisons séu notuð? Menn
þurfa ekki að fara í grafgötur til
þess að skilja eðli þess skiþulags,
sem hér ríkir nú. Nægir í því
sambandi að minna á, er surnar
bæjar- og héraðsstjórnir, févana
og valdalitlar, gera út sendi-
nefndir á fund Nýbyggingarráðs
og stjórnarherranna í Reykjavík,
til j)ess að ræða við þá um nauð-
synlegar framkvæmdir, liver á
sínum stað. Að því er virðist, er
engin áætlun til um dreifingu
iðnaðar og fyrirtækja um Jandið.
Eftir lauslegar viðræður hverfa
sendinefndirnar heim í fullkom-
inni óvissu um hvort ríkisvaldið
planleggi aðstoð við þetta fyrir-
tæki hér eða hitt fyrirtækið þar.
Dæmi um þetta eru þegar mörg.
Gildar ástæður eru til að ætla, að
óvissan um ljárstyrk ríkisins til
einstakra iðngreina hafi komið
fyrir kattarnef fyrirætlunum ein-
staklinga og félaga urn byggingu
atvinnufyrirtækja. Eða hver vill
til dæmis ráðast í að byggja nið-
ursuðuverksmiðju úti á landi,
meðan ríkið, eða umboðsmenn
þess, láta sem það ætli að starf-
rækja slfkan iðnað? Svo rækilega
er búið að rýja bæjar- og héraða-
stjórnir fjárráðum, fjáröflunar-
leiðum og valdi, að nær ógerlegt
er fyrir þessa aðila að efna til
sjálfstæðra framkvæmda í trássi
við ríkisvaldið, ef það hefir ekki
skilninginn á þörfum einstakra
héraða. Reynsla síðustu ára ber
þeim skilningi ekki fagurt vitni.
Ekki er Jengur hægt að leggja
vegarsjjotta nema fyrst sé þrátt-
að um það á Alþingi, né reisa
byggingu til almenningsþarfa,
án þess að ráðagerðin öll um
fjárhag og útlit komi frá hand-
höfum ríkisvaldsins. Vaxandi
hluti af tekjum þegnanna hverf-
ur í ríkissjóðinn, en sjóðir bæja
og héraða rýrna að sama skapi.
•
Það er bersýnilegt, að ef sextíu
milljón störf bíða Bandaríkja-
þjóðarinnar á næstu árum, þá
eru sextíu þúsund verkefni fyrir
höndum hér á íslandi til þess að
rækta landið, sækja sjóinn og
skipuleggja hvers konar „ný-
sköpun" atvinnulífsins. Undir
niðri búa menn yfir þeirri bjart-
sýni á möguleikum lands og
rjóðar, að auðvelt ætti að vera
að. láta hana skapa betra líf fyrir
okkur sjálf og eftirkonrendur
okkar. En til þess þarf að leysa
bjartsýni einstaklinga og lélaga
úr læðingi með sköpun lieil-
biigðs fjármálaástands og lieil-
brigðrar skiptingu valds og auðs
í landinu. Úthlutun óviss náðar-
brauðs ríkisvaldsins til einstakra
landshluta, einkum til höfuð-
staðarins, og einkaréttur ríkisins
til athafna er ekki leiðin, sem
liggur að því marki. Einokun
fjármagnsins, siglinganna og
valdsins á einum stað í landinu,
ránsferðir ríkisvaldsins á hendur
bæjar- og sýslufélögum, er það
sækir í hendur þeirra sívaxandi
hluta skattteknanna og seilist
eftir því Jitla valdi, sem ennþá
er þó í höndum þessara aðila, er
heldur ekki leiðin til bjargar. J
þessurn efnunr, sem öðrum, sem
til menningar horfa, liggur leið-
in um aukið frelsi og aukna
virðingu fyrir réttindum borgar-
ans í þjóðfélaginu, hvort heldur
sem hann á heima á landnámi
lngólfs eða Helga magra. Gagn-
gerð endurskoðun á aðstöðu
bæja- og sveitarst jórna í landinu
er ein af þeim megin stoðurn sem
renna undir hið aukna frelsi. Til
þess ber að taka fullt tillit í
þeirri endurskoðun á stjórnskip-
an ríkisins, sem nú er fyrir dyr-
um. Meðal »annars af þeirri
ástæðu ,er krafan um sérstakt
stjórnlagaþing réttmæt. Ennþá
er vald þeirra, sem bæi, sveitir
°g þorp byggja svo rnikið, að
þeir geta borið hana fram til sig-
urs, ef þeir þekkja sinn vitjunar-
tíma.
Norðlendingur.
Notað bárujárn
fæst hjá
Verzlimin Eyjaf jörður hi
Brúnrs hestur
hefir tapazt,
6 vetra, járnaður, mark
Alheilt hægra, sýlt og
fjöður aftan vinstra. Sá,
sem kynni að hafa orðið
var við hest þennan, er
vinsamlegast beðinn að
gera undirrituðunr að-
vart.
Gunnar H. Kristjánsson,
Akureyri.
B-LISTINN
er listi Framsóknar-
flokksins
— Fokdreifar
(Framh. af 6. síðu)
Það er áreiðanlega hyggilegra að
byggja nú í einu lagi aflstöð á þess-
um stað, eins og áin leyfir, en að vera
að káka við smástaekkanir, sem þó
geta aldrei orðið til framtíðarþarfa.
Það ætti að verða fyrsta verk
^eirrar’ bæjarstjórnar, sem á að kjósa
nú í janúar, að skora á ríkisstjórnina
að láta fara fram rannsókn á þessari
leið tafarlaust. Nú þýðir ekkért kák
lengur.
A gamalárskvöld.
Kr. S. Siéurðsson.
Bréf.
Óngþveitið í hreinlætismálum
bæjarins.
G VILDI biðja háttvirtan ritstjóra
fyrir birtingu á linum þessum, ef
3að mætti verða til þess að flýta fyrir
bótum á sprphreinsun, frá heimilum
íessa bæjar.
Hvað eigum við lengi að bíða eftir
jví, að aska, og önnur óhreinindi séu
tekin frá heimilum okkar?
Hér ríkir það óviðunandi ástand í
sorhreinsunarmálum bæjarins, að
öskustampar eru orðnir yfirfullir, og
jafnvel svæðið í kringum þá allt útat-
að i alls konar úrgangi, þegar loksins
er farið að losa þá.
Hvað lengi á þetta að vera svona?
Það er réttmæt. krafa okkar hús-
mæðra, að sorpið sé flutt frá heimil-
um okkar, ekki sjaldnar en einu sinni
i viku.
Með þökk fyrir birtinguna.
. .Húsmóðir.
Væntanlega geta heilbrigðisyfir-
völd bæjarins svarað þessum spurn-
ingum og er þeim heimilt rúm í blað-
inu til þess. — Ritstj.
Móðir, kona, meyia.
(Framh. af 6. síðu).
þurfa ekki að brjótast í því að
kaupa þessar vélar, hvert fyrir
sig, heldur fá einföld og ódýr a-f-
not þeirra, í samvinnu við ná-
granna sína og samborgara. Eðli-
legast væri, að kaupfélagið beitti
sér fyrir þessu máli, ef vitað væri
að húsmæður almennt hefðu á-
huga fyrir því. Fyrir nokkru er
hafin aukin samvinna milli hús-
mæðranna og félagsins með
stofnun fulltrúafunda. Þetta mál
þyrfti áð takast föstum tökum á
næsta fundi. Mér er kunnugt um
að forráðamenn félagsins hafa á-
huga á þessu máli og ef áhuginn
er almennur ætti málið skjótlega
að komast í höfn.
Vitaskuld er ekki síður þörf á
slíkum stofnunum í sveitum en
bæjum. Eg get vel ímyndað mér,
að slík þvottahús eigi eftir að
rísa upp á nokkrum stöðum hér
í sýslunni, á svipaðan hátt. En
fyrst þarf rafmagnið að koma
um allar sveitir. Það er frumskil-
yrðið. Rafmagnið er til flestra
hluta nytsamlegt á þessari fram-
faraöld og óviðunandi með öllu,
að það dragist lengur að koma
því um blómlegar, fjölmennar
sveitir.
X.
íbúð
2 herbergi og eldhús, á
góðum stað í bænum,
óskast. frá 14. maí n. k„
eða síðar.
Jóhann Guðmundsson,
Pósthúsinu.