Dagur - 29.03.1951, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 29. marz 1951
D AGUR
5
Oldin er hállnuS: Litið lil bðka yfir farinn veg
Eftir Jón H. Þorbergsson á Laxamýri
— Seinni grein —
Eins og áður er tekið fram, eru
hér í landi um 100 þús. manns
búsettir í höfuðborginni, kaup-
stöðum og þorpum, en aðeins um
40 þús. í sveitunum, að þó með-
töldum þorpum með færra fólki
en 300 manns.
Þessi skipan er þjóðinni hættu-
leg orðin. Framleiðslan er of lítil,
samanborin við fólksfjöldann og
möguleika landsins. Þjóðin er of
háð erlendri framleiðslu, sem
hnekkir sjálfstæði hennar. Fjár-
hagurinn glæðist við aukna
framleiðslu. í þéttbýlinu eru
margar fjölskyldur veikar fyrir
af því að þær vantar möguleika
til athafna,"en í dreifbýlinu eru
margar fjölskyldur veikar fyrir
af því að þær eru of fámennar.
Sannarlega mundi ekki veita af
því að hlutfallið breyttist það
mikið, að helmingur þjóðarinnar
byggi í sveitum landsins og
stundaði landbúnað. Það þyrfti
ekki að hnekkja sjávarútvegs-
mönnum eða annarri starísemi á
nokkurn veg. Þá væru bændurn-
ir í dag — með 6 manna fjöl-
skyldum — 11600 í stað þess að
nú eru þeir um 6300. Þá yrði
þjóðin minna háð innflutningi
vara, þá væri nóg framleitt af
landbúnaðarföngum til innan-
lándsþarfa og þá mætti flytja út
landbúnaðarvöru fyrir stórmikla
peninga. Til þessa vantar í dag
30 þúsund manns upp í sveitirn-
ar, inn í landbúnaðinn. Og ekki
er það fjarri lagi að álykta, að
þetta fólk sé til í kaupstöðunum
og hafi þar engin nauðsynleg
störf með höndum. í ofstórum
bæjum verður það jafnan svo, að
margt fólk'verður að landeyðum
af því að fólkið er fleira en
möguleikarnir til sæmilegrar af-
komu, geta tekið við. Svona er
þetta orðið hér, einkum í höfuð-
staðnum. En það er í alla staði
ilft að íslendingar skuli verða að
slæpingjum, því að þeir eru í
eðli sínu starfsemir og duglegir.
Framlag landbúúaðarins.
Þrátt fyrir vanmat þjóðarinn-
ar á landbúnaðinum og van-
rækslu hennar við þann þjóðlega
atvinnuveg, hefur hann þó lyft
miklu Grettistaki á þessari hálfu
öld og yfirstigið marga örðug-
ieika.
Um aldamótin voru íbúar
sveitanna 63 þúsundir, en nú um
40 þús. Tuttugu og þrjár þús-
Vndir manna hafa á þessu tíma-
bili flutt burt frá landbúnaðin-
um, auk allrar viðkomu. Á þenn-
an hátt hefur landbúnaðurinn
lagt til og alið upp megnið af því
fólki, sem byggt hefur kaupstað-
ina upp og atvinnuvegina þar, og
um leið hefur hið flytjandi fólk
flutt með sér fjármuni úr sveit-
unum og í kaupstaðina. Verð-
mæti það, sem landbúnaðurinn
hefur lagt þjóðinni til, í þessu
tvennu, þennan tíma — uppeldi
meginþorra þjóðarinnar og pen-
ingar þeir, sem fluttir hafa verið
úr sveitunum til kaupstaðanna
verður ekki í tölum talið. Það er
meira virði og skiptir fleiri
milljónum króna, en nokkur ís-
lendingur hefur hugmynd um
eða getur talið. En þjóðin hefur
alveg gleymt að gefa landbúnað-
inum dýrðina fyrir þetta stór-
kostlega framlag. Þetta hefur
orðið landbúnaðinum sjálfum til
stórkostlegs hnekkis, þegar
þetta hvort tveggja hefur orðið í
svo stórum stíl, sem hér er bent
á. — Á þessu tímabili hafa sveit-
irnar orðið að sjá á bak á annað
þúsund sveitabýla, sem lagst
hafa í eyði. — Hér í Suður-Þing-
eyjarsýslu t. d. hafa mest 16 býli
farið í eyði í einni sveit, en 14 í
annarri, og er það stórkostlegt,
þegar á það er litið, að raunar
eru hér engar stórar sveitir til.
Landbúnaðurinn hefur orðið
að þola stórkostlegt verðleysi á
afurðum, einkum á árunum 1919
til 1924 og á árunum 1930 til 1938.
Til dæmis var það svo hér í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu 1932, að
bændur fengu um 1/3 verðs fyr-
ir selda dilka eða um 8 krónur
fyrir dilkinn, en þá var fram-
leiðslukostnaður hans um 24
krónur.
Fjármagnið hefur runnið
í aðrar áttir.
Landbúnaðurinn hefur orðið
að þola það að þjóðin hefur þenn-
an tíma, látlaust að telja má,
beint aðalfjármagni sínu til ann-
ai’ra framkvæmda, en til hans.
Auk þessa hefur svo landbúnað-
ui-inn orðið að berjast við venju-
lega örðugleika, eins og vorhai'ð-
indi (einum 1906, 1910, 1920 og
1949), fjái-pestir o. fl. — Öllum
þessum örðugleikum hefur
sveitafólkið mætt með því að
leggja á sig meiri vinnu og gera
minni kröfur. En aldrei lagt árar
í bát eða gert verkfall. Það hefur
vei-ið þungt Gi-ettistak og þegn-
legt framlag, mikil dyggð. Þrátt
fyrir alla öi'ðugleika hefur þó
fólkið í sveitinni, á þessari hálfu
öld, þokað landbúnaðinum úr
frumstæðum háttum — að segja
má — í nýtízku búnað, bæði í
þekkingu og framkvæmd. Það
hefur ekki verið lítið átak, enda
vel að verið.
Framleiðsian fyrr og nú.
Um aldamótin var töðufengur
um 500 þúsund hestar, en nú 1
milljón og 500 þús. hestar. Þá
var uppskera úr göi'ðum um 15
þús. tunnur kartöflur, en nú um
100 þúsund tunnur. Gulrófur eru
nú minni en þá vegna kálmaðks
og ræktunar ýmsra annarra
garðávaxta, sem komið hafa til
sögunnar síðan um aldamót. —
Gróðurhúsaræktunin er ný og
dásamleg framleiðsla, sem skipt-
ir nú hundruðum tonna á ári.
Fleira mætti benda á í sambandi
við framfarir í ræktun.
Búfjáreign landsmanna var
aldamótaárið 23600 nautgi'ipir,
469.500 sauðfjár og 41.755 hi'oss.
Hænsni koma ekki á skýrslur
fyrri en 1920. Flest verður sauð-
féð 1930, áður en verðfallið og
fjái-pestirnar fara að vei'ka, eða
690.200. Þó er það fui'ðu lítið
fæi-ra 1940, eða 627.900. Nú er
búfjái-eignin um 45 þúsund naut-
gripir — þar af rúmlega 30 þús.
mjólkandi kýr, 400 þús. sauðfjár,
43 þús. hross, 130—140 þús.
hænsni og nokkur hundruð svín.
Sauðfénu hefur fækkað vegna
fjárpesta, en fjölgar að sjálfsögðu
fljótt ef hægt vei'ður að vinna
bug á þeim. Geldneyti eru fleiri
vegna vanhalda sauðfjárins. Mik-
il framför hefur oi'ðið, þennan
tíma, í afui'ðamagni því, sem
gripirnir gefa af sér. Víða gefur
nú kýrin 1000 lítrum meiri mjólk
á ári og ærin tvo stóra dilka, en
á aldamótunum eitt rýrt haga-
lamb og svo 35 lítra mjólkur. En
það var víða meðalnyt ánna
þegar fært var frá.
Hér mætti mörgu við bæta um
húsakynni, verkfæri o. fl. En
þetta yfirlit sýnir, að á þessari
hálfu öld eru framfarir landbún-
aðarins stói'kostlegar. Og ástæð-
ur fyrir trúleysi þjóðarinnar á
landbúnaðinum eru engar til,
nema vanþroski í , hugarfari.
Skilningsleysi á vex'ðmætum
hinnar gróandi jarðar og því að
hún er og verður þjóðai'innar að-
alhöfuðstóll.
Búskapur er öruggasti
atvinnuvegurinn.
Ekkert er fegra eða ti-yggara í
þessu landi en vel byggt og rækt-
að sveitabýli, staðsett í íslenzkri
gróðurmold. Skipin, sem eru bú-
jai'ðirnar á sjónum, eru keypt
frá útlandinu, endast stutta
stund og afla mjög fanga á al-
þjóðamiðum, þar sem fiskur
gengur til þurrðar. En á þessum
tímamótum rofar líka fyrir
breytingu til batnaðar á þessu
sviði. Fólk, sem flytur úr sveit-
unum í kaupstaðina, verður fyrir
meiri vonbrigðum nú en áður.
Mai-gt fólk þar þráir að eignast
býli í sveit og margur í sveitinni
reynir að tryggja sér nýbýli.
Málið þarf miklu meiri fyrir-
greiðslu bæði með aðgang að
landinu og fjái-magnið til fjölg-
unar býla þarf að margfalda.
Iiéi' í Suður-Þingeyjarsýslu,
þar sem framtak manna til
byggingar og ræktunar nýbýla
hefur verið meira en í öðrum
héi'uðum landsins, eru nýbýli
fleiri en eyðibýlin og eru nær
því öll í'eist á allra síðustu áx'um.
Sveitirnar næst höfuðborginni,
sem fyi’st tæmdust af fólki, eru
að byrja að fyllast aftur.
Nýbýlastarfsemin.
Nýverið hefur ríkið hafið starf-
semi til ræktunar og bygginga
nýbýla. Árið 1947—1949, eða á
þi-em árum, samþykkti Nýbýla-
nefndin stofnun 108 nýbýla. Af
þeim var, í árslok 1949, búið að
byggja íbúðarhús á fjörutíu og
xi'em auk nÆkurra pepingahúsa
og ræktun komin vel á veg. Á
síðustu árum hafa kjörin fyrir
xá, sem í-eisa vilja nýbýli, vei'ið
stórbætt. Allt bendþ' þétth til
oess, að á þessum síðari helmingi
aldarinnar x-enni upp nýr og
gróðursæll dagur í landbúnaðin-
um. En með’ því mundi þjóðin
skipa sér um eitt mei-kilegasta
mál á verklegu sviði.
En hér þarf strax að knýja
fram miklu meiri framkvæmdir.
og leggja til miklu meira fé til
þeiri'a. Er þess sízt nokkur.van-
þöi'f, þegar á það er htið, að þjóð-
in er í þröng með landbúnaðaraf-
urðir, að 100 þúsund manns er
búsett í kaupstöðum, en 40 þús-
und í sveitunum, að þörf er á því
í dag, að 30 þúsund manns flytji
úr kaupstöðtmUm ög uþp í sveit-
irnar og reisi sér þar byggðir og
bú.
Það er sýriilegt, að þjóðin gæti
stórlega bætt hag sinn með fram-
leiðsluauka af landbúnaðarvör-
um, bæði til að fullnægja innan-
landsþörí, nota þá afurð í stað
innfluttrar vöru og flytja út fx-á
landbúnaðinum til öflunar nauð-
synlegs gjaldeyi-is,
Nú er talið að gærur af síðasta
árs fi'amleiðslu hafi verið seldar
út fyi'ir 27 milljónir króna. Ekki
er vitað, hvort þetta eru allar þær
gæx'ur, sem seldar verða úr landi
að þessu sinni, né heldur hve
mikið af þeim hefur farið til inn-
anlandsþai-fa. En árið 1948 fóru
9100 í sútun, en 14300 í afullun
innanlands. (Skýrsla Landsbank-
ans). Hefði t. d. sauðfjáreign
landsmanna aðeins staðið í stað
síðan 1930 — en þá var sauðféð
um 600 þúsundir á vetrax-fóðri —
hefði nú mátt flytja út sauðfjár-
afurðir fyrir fjölda tugi milljóna
króna.
Margt fleira mætti minnast
hér á, í sambandi við það, sem
að framan er ritað um fram-
kvæmdir og framkvæmdaleysi í
landbúnaðinum, en sem ekki
rúmast í blaðagrein. Skal þó að
lokum farið hér nokki'um orðum
um ýmislegt fleira, er sýnir gildi
hans fyrir land og þjóð.
Landbúnaðurinn er aðalatvinnu-
vegur þjóðai'innar.
Útvai-pið flytur nú daglega
fréttir um atvinnulausa heimilis-
feður. Bágt eiga þeir, ef þeir hafa
ekki glatað þeirri sjálfsögðu
skyldutilfinningu og löngun að
sjá fyrir sér og sínu skylduliði.
Þetta er afleiðing þess, að fólk
hefur allt of mjög þrengt sér
saman í bæina og yfirgefið hin
lífsnauðsynlegu framleiðslustörf.
Hundrað þúsund fólks er nú
bundið við þéttbýlið, en aðeins
fjörutíu þús. eru í dreifbýlinu. í
bæjunum ei-u þúsundir manna
sem enn teljast ekki atvinnu-
lausir, er fást við ónauðsynleg
stöx-f. Samanber t. d. það, að í
Reykjavík er ein verzlun fyrir
hvei-ja 56 íbúa. Árið 1930 var tal-
ið að 39.8% af fólkinu í landinu,
stundaði landbúnað en 16.7%
fiskveiðar, eða samtals við fi-am-
leiðsluna 52.5%, en árið 1940 voru
þessar tölur komnar ofan í 30.6
cg 15.9 eða samtals við fram-
leiðslustöi'fin 46.5%. Sjálfsagt má
búast við íækkun á þessari hlut-
fallstölu árið 1950.
Þjóðin hefir ríyrst bg fremst
framleiðsluna til að lifa á og frá
henni grefur hún undan fótum
sér. Eg held því fram að til þess
að framleiðslustörfin séu ekki
hættulega yfirgefin og til þess að
æskilegt sami-æmi milli fólks-
fjölda í bæjum og í sveit, þá
vanti, eins og nú er, 30. þúsund
manns til landbúnaðarstarfa, og
eg held því fram að þessar 30
þúsundir séu til í bæjunum og
hafi þar raunar ekkert að gera.
Hjá sumum menningai'þjóðum
stunda allt að 80% landbúnað.
Eins og var hér um síðustu alda-
mót. En þótt hér sé stundaður
sjór og iðnaður, mundi það öllu
til bóta í landi þessu, að 50%
þjóðarinnar væri bundinn við
landbúnaðinn. Eg sagði öllu til
bóta. Það er öllu til bóta í land-
inu að fólkið haldi sig við fram-
leiðslustöi'fin. Það treystir sjálf-
stæði þjóðarinnar og það gefur
þjóðarsálinni heilbrigða hugsun
að fólkið stundi nauðsynleg
störf. Iðjuleysið skapar sjúkar
sálir og fráleitar hugsanir. Enda
ber nú þegar mikið á því hve
margt fólk hér í landi — það, sem
til sín lætur heyra — hugsar
grautarlega.
Landbúnaðurinn innifelur dýr-
mætt vei'ðmæti aðeins með því að
þar eru aldrei verkföll, þjóðinni
til skaða og skammar. Verkföll
hjá þeim, sem stunda framleiðsl-
una er hreinn voði fyrir afkomu
þjóðarinnar, samanber togara-
vei'kfallið á s. 1. sumri. Iðjuleysi
og vei-kföll er ekki til í landbún-
aðinum, það ávinnur honum' for-
gangsrétt að því, sem byggja
má á. í þéttbýlinu er þetta hvort
tveggja böl, sem skapar öryggis-
leysi. Mikill meiri hluti bai-nanna
elzt upp við þessar plágur. En
þær verka „negativt“ á þroska
þeii-ra, bæði til sálar og líkama.
Það er hættulegt fyrir menning-
ai'þjóð.
Sjálfstæðir menn í frjálsu
þjóðfélagi
í spekinnar bók standa þessi
orð: „í sveita þíns andlitis skaltu
brauðs þíns neyta“.
Þetta eru fyi-irmæli til okkar
og fi-am hjá þeim verður ekki
gengið léttum skrefum. Þau fela
í sér mikla merkingu:
í fyrsta lagi þá, að ekki má
krefjast framfæris síns af öðrum.
í öðru lagi þá að skyldugt er og
sjálfsagt að yrkja jörðina og
stunda önnur framleiðslustörf eða
störf, sem eru afleiðing af eða
stuðningur við framleiðslustörf-
in. í þriðja lagi þá, að fólkið á að
vei-a, í starfi sínu, í sambandi við
hið gróandi líf. í fjórða lagi þá, að
andleg og líkamleg heilsa fólks
er í veði, ef það ekki stundar
nauðsynleg störf og neytir þeirr-
ar fæðu, sem afla má úr skauti
fósturlandsins. í firnmta lagi þá,
að með því að hlýða fyrirmælun-
um býr fólkið sér bróðux-lega
samstöðu við uppfylling daglegra
(Fi-amhald á 11. síðu).