Dagur - 19.09.1951, Blaðsíða 7

Miðvikudagiiin 19. sept. 1951
DAGUR
7
Sfarf Bjarna Gísiasonar til að glöggva skilning
Dana á ntennéngarsögu ísiands
Rætt við Hugrúnu um Danmerkurferð og
námskeið að Askov
Frú Fillippía Kristjánsdóttir —
Hugrún skáldkona — er nýlega
komin heim úr för til Nor'ður-
landa. Dvaldi hún m. a. um skeið
á lýðháskólanum í Askov á Jót-
landi og sótti þar námskeið fyrir
norræna kennara. Dagur hefur
komið að máli við frú Filippíu og
rabbað við hana um þessa för.
— Hvernig líkaði þér að dvelja
á Askov?
Það var ágætur tími. Júlímán-
uður var fljótur að líða. Þó var
tíðarfarið ekki sem ákjósanleg-
ast. Ovenjulega kalt, sögðuDanir.
En við sem vorum á námskeiðinu
höfðum ekki mikinn tíma til þess
að hugsa um veðrið. Hálfur dag-
urinn fór í það að sitja inni og
hlýða á fyrirlestra.
— Var margt fólk þarna sam-
ankomið?
Það skipti hundruðum, bæði
karlar og konur frá ýmsum lönd-
um, bæði á júlínámskeiðinu og
svo því, sem byrjaði 1. maí og
lauk í júlílok, einnig voru fjöl-
margar ungar stúlkur á Askov í
sumarskóla. í Danmörk er skóla-
fyrirkomulagið víða þannig, að
þeir starfa. fyrir karlmenn að
vetrinum, en stúlkur á sumrum,
líklega notast námið betur á þann
hátt. ■’ • • ■ >
— Hvert er álit þitt á praktísku
hliðinni, hvað þessi kennaranám-
skeið snertir. Heldur þú að þau
nái tilætluðum árangri?
Eins og þú veizt, er eg ekki
kennari, eg fékk bara að fljóta
með, og það sem eg lagði mesta
áherzlu á, var hið bókmennta-
lega, kennarararnir verða að
svara fyrir sig, Það "voru valdir
menn og margfróðir, sem falið
var að halda fyriríestra, auk
hinna föstu kennara Askov lýðhá
skóla, voru fengnir menntamenn
frá öðrum löndum.
Til dæmis kom doktor frá Ind-
landi. Hann ræddi um Indland og
indverska menningu. Prófessor
Paulus Svenson kom frá Nor-
egi. Aðalumræðuefni hans voru
norskar bókmenntir. Pastor Sven
Sorthan kom frá Finnlandi,
ræddi um finnsku þjóðina og
bókmenntir, og Mosesson frá
Svíþjóð, hann talaði um sænsku
kirkjuna. Tveir ungir, danskir
kennarar töluðu um nýtízku
danskar bókmenntir.
— Var enginn ræðumaður frá
íslandi?
Jú, eg held nú það. Bjarni
Gíslason rithöfundur hélt þar
þrjá fyrirlestra, sem gerður var
mjög góður rómur að. Hann var
okkur íslendingum kærkominn
gestur.
— Um hvað fjölluðu erindi
hans?
Fyrst rakti hann menningar-
sögu íslands frá siðaskiptatíma-
bilinu upp til vorra daga. Hann
sýndi meðal annars fram á það,
hvernig ísland hafði haft
sérkennilegar og sjálfstæðar bók
menntir í alþýðuskáldskap sín-
um, meðan ljóðagerð hinna
Norðurlandanna og Þýzkalands
hefði verið læst í hlekki. Sérstaka
athygli meðal áheyrenda vöktu
upplýsingar hans um að íslend-
ingar hefðu verið á undan siða-
bótalandinu Danmörk með út-
gáfu lúterskra sálmabóka, og að
við hefðum fengið nýjatesta-
mentið á íslenzku tíu árum á
undan biblíu Kristjáns konungs
þriðja. Auk þess nefndi Bjarni
að passíusálmar Hallgríms Pét-
urssonar hefðu verið gefnir út 33
árum áður en hin lögskipaða
kirkjusálmabók Thomasar Kings
hefði verið send til Noregs og
Færeyja. Áleit Bjarni að vakandi
bókmentnaáhugi íslendinga á
siðaskiptatímabilinu hefði bjarg-
að íslandi’ frá að danskan yrði
lögfest sem íslenzkt kirkjumál.
Á áframhaldandi ferðalagi gegn-
um söguna talaði hann sérstak-
lega um Hallgrím Pétursson, Jón
Vídalín, Bólu-Hjálmar, Matthías
og Einar Benediktsson. í öllum
fyrirlestrunum nefndi hann
handritin og sýndi fram á, hvern-
ig þetta mál væri tengt íslenzkri
menningu á öllum tímum og
hrakti þá villu í bókmenntasögu
Dana, að íslendingar hefðu engan
áhuga haft fyrir þjóðararfi sín-
um, þegar handritin voru flutt til
Danmerkur.
Nefndi hann í því sambandi
húsagatilskipun Harboes, sem
bannaði sögulestur og rímnasöng
á íslenzkum heimilum, og sagði
hann að þess háttar bægslagang-
ur lögskipunarvaldsins hefði ver-
ið býsna óþarfur, ef þjóðin hefði
ekki sýnt fornsogum neinn
áhuga.
— Minntist hann ekkert á
skólamálin?
Jú. Að síðustu ræddi hann um
þau og lýsti íslenzkri heima-
kennslu. Taldi hann, að íslend-
ingar í nýjustu skólafram-
kvæmdum sínum hefðu elt um of
útlendar fyrirmyndir, og þá
vantaði að skapa þjóðlegan, ís-
lenzkan skóla.
Bjarni M. Gíslason er kvæntur
danskri menntakonu, og eiga þau
heimili á Sjálandi. „Mér þykir
gott að búa við sjóinn,“ sagði
Bjarni við mig, „hann er þó alltaf
líkur sjálfum sér, alveg eins og
sjórinn við strendurnar heima.“
Nú hafa Sjálendingar boðið hon-
um fasta kennarastöðu, og býst
hann við því að taka því boði.
— Er ný bók væntanleg frá
Bjarna á næstunni?
Það er mér nær að halda, og ef
til vill fleiri en ein.
— Hefur enginn kennarinn á
Askov komið til íslands?
Jú, í það minnsta tveir af þeim
og annar þeirra, dr. Holger Kjær,
hefur ferðast um landið.
Einn daginn, á meðan eg dvaldi
í Askov, flutti hann 2 erindi um
veru sína hér og kynni af landi
og þjóð. Það var mjög ánægju-
legur dagur. Eg varð satt að segja
alveg undrandi yfir því, hve hann
hefur komizt í náin kynni við
fólkið í sveitunum á ferðalögum
sínum. Það var hrífandi að heyra
hann lýsa íslenzkri sveitamenn-
ingu og íslenzku bændafólki. —
Þegar eg þakkaði honum fyrir
erindin bað hann mig að skila
kærri kveðju til íslands. „Eg er
svo innilega glaður yfir veru
minni þar,“ sagði hann. „Og þótt
liðin séu 20 ár síðan, er hún mér
enn í fersku minni og verður
mér ávallt." Mér þykir vænt um
að mega bera Islendingum
kveðju þessa ágæta manns.
Skólastjórinn J. Th. Arnfred er
ágætur maður og vitur. Yfirleitt
ríkti mjög góður andi í skólanum.
Hver dagur byrjaði með andlegri
hugleiðingu, bæn og sálmasöng,
mest virtist mér vera sungið af
sálmum eftir Grundtvig, enda er
ekkert smáræði, sem eftir hann
liggur af sálmum. Danir bera
djúpa virðingu fyrir honum. Eins
og kunnugt er hafa þeir reist
kirkju stóra í Kaupmannahöfn,
sem ber hans nafn. Askovkirkja
er líka í raun og veru hans minn
isvarði. Skólinn þar og fleiri
skólar hafa orðið til vegna hans
áhrifa.
— Hvað mér virtist um kirkju-
sóknina á Askov? '
Jú, hún er ágæt, full kirkja
hvern sunnudag og mai-gir alt-
arisgestir, og láta kennararnir sig
ekki vanta, það fannst mér sér-
staklega eftirtektarvert.
— Fóruð þið ekki í ferðalög
þarna frá skólanum?
Jú. Við heimsóttum háskólann
í Rödding. Á sumrum er hann
aðeins starfræktur fyrir stúlkur,
sem margir skólar í Danmörk. Sá
skóli er nokkra kílómetra fyrir
sunnan gömlu landamærin milli
Þýzkalands og Jótlands. Þar er
mjög fallegt og hlýlegt. Skóla-
stjórinn tók okkur með mikilli
rausn. Voru salir skólans
skreyttir og kaffiborðin blómum
skrýdd.
Enn hefur engimi jákvæður
árangur orðið af vopnahlésvið-
ræðunum í Kóreu, sem hófust
að frumkvæði Rússa, og telja
ýmsir að tilgangurinn hafi
heldur aldrei verið að koma á
friði, heldur aðeins gefa hcrj-
um Kínverja tækifæri til end-
urskipulagningar og herstjórn
kommúnista ráðrúrn til að
draga að sér vopn og vistir. —
Hvernig sem þetta er vaxið —
og um það eru menn ekki sam-
mála — virðast vestrænir
stjórnmálamenn og blaðamenn
á einu máli um, að ef Kóreu-
stríðið blossar aftur upp af
fullum krafti, er í því fólgin
stóraukin hætta á hcimsstyrj-
öld. I nýlegu Herald Tribune-
blaði ræðir hinn kunni blaða-
maður Joseph Alsop um horf-
urnar á þessa leið:
— Án undantekningar mun það
skoðun bandarískra stjórnmála-
manna, að valdamenn Rússlands
óski ekki eftir heimsstyrjöld og
enn hefur ekkert nýtt komið
fram, sem breytt hefur þessari
skoðun. Eigi að síður er augljóst,
að hætta á slíkri styrjöld er vax-
andi og þá einna helzt af því, að
æ fleira bendir til þess að komm-
únistar hyggist binda endir á
vopnahlésumleitanirnar í Kae-
song með allsherjarsókn á hend-
ur Sameinuðu þjóðunum.
Ekkert verður þó fullyrt um
þetta enn, og þessi sókn, ef hún
kemur, kann að reynast tak-
mörkuð. En ef Kínverjar og
Norður-Kóreumenn hefja hern-
aðaraðgerðir á' ný af fullri al-
vöru, er þar um að ræða miklu
alvarlegra mál en hernaðinn áð-
ur en Kaeson-viðræðurnar hóf-
ust. Fyrst er að telja það, að þá
verða uppi háværar raddir um að
ekki sé lengur hægt að einskorða
hernaðaraðgerðirnar við Kóreu
heldur hljóti þær óhjákvæmilega
að ná til fleiri A^íu-landa. Ef þær
vonir um frið í Kóreu, sem
Skólastjórinn rakti sögu skól-
ans og skemmt var með leikfimi
og söng námsmeyjanna þar. —
Einnið ferðuðumst við til Engels-
holms Höjskole við Bredstein,
heimsóttum skóla í Vejle og
Vindinghusmandsskole. Komum
einnig til Jelling og skoðuðum
kirkjuna þar, hún er mjög gömul
og sérkennileg, hún stendur á
milli hauga Gorms konungs og
drottningar hans. í þeirri ferð
ókum við um 1500 ára gamalan
veg, elzta veg á Jótlandi að sögn
fararstjórans, Jóhannesar Eng-
bergs kennara.
— Sáust nokkur merki eftir
stríðið á þessum slóðum?
Ekki sem órð er á gerandi,
enda tækplega að búast við því,
þó ókum við um langan vegar-
kafla, sem Þjóðverjar höfðu látið
búa til og notuðu sem flugvöll, er
hann steinsteyptur og ágætur yf-
irferðar. „Fátt er svo með öllu
illt, að ekki boði nokkuð gott,“
hugsaði eg á meðan bíllinn brun-
aði • eftir veginum í glampandi
sólskini. Jótland var í geislahafi
þann dag, yndislegt og aðlaðandi
í júlískrúða sínum.
kviknuðu' í’ Bandaríkjuntím '-við
ræðu Maldks í vol’, 'reynast vera
falsvonii’ einár',má iþúast við því
að' almenningsálifcið. í Bándaríkj-
urtum" vérði svó llnöýkslað á
framkomu kommúnista, að'hu'g-
myndin um ■ „takmarkað stríð“
gangi gersamlega af hinni póli-
tísku límingu. En hættan mesta
er sarht í Töftinu ög hún er meiri
en fólk flest gerir sér ljóst.
Raifði flugherinn í næstu grösum.
Ef þessi hætta,' sem tengd er
loftstríðinu, verður að veruleika,
verður það, í tveipaur áföngum.
Hirtum'fyrri' er auðvelt að ná. f
Mansjúríu eru 400—500 rúss-
neskar þrýstiloftsflugvélar og 500
—700 orrustuflugvélar og
sprengjuflugvélar af eldri gerð-
um. Þessi flugstyrkur allur verð-
ur sendur fram til orrustu um
leið og sóknin hefst. Líklegt er að
austur-evrópskir „sjálfboðaliðar“
stýri þessum flugvélum undir
herstjórn Kínverja og N.-Kóreu-
manna. Þessi flugher gæti líklega
orðið til þess að kommúnistar
næðu nokkrum árangri í upphafi
sóknar sinnar, því að hersveitir
S. Þ. eru óvanar lofthernaði af
hálfu óvinanna. En jafnframt er
það orðið brennandi dagskrár-
mál, að gera árásir á flugstöðvar
kommúnista í Mansjúríu. Þannig
verður öðrum áfanganum náð. í
desember ’ í fyrrá, þegar Attlee
forsætisráðherra Breta flaug til
Washington til þess að reyna að
vinna gegn því að MacArthur
hershöfðingi fengi leyfi til að láta
gera 'árásir á flugbækistöðvar í
Mansjúríu, er sagt að brezkar
upplýsingar hafi legið fyrir, þess
efnis, að árásir amerískra flug-
véla á stöðvar í Mansjúríu,
mundu kveðja rússneska flug-
herinn í Síberíu til þátttöku. —
Þetta átti að vera kjarni samn-
ings milli Molotoffs og Mao-Tse-
tungs þegar' þátttaka Kínverja í
Kóreustríðinu var ákveðin.
Samkomulag um hvað gera skuli.
Mikið vatn er runnið til sjávar
síðan þeir Attlee og Truman
ræddu þessi mál í Hvíta húsinu í
desember og viðhorfið er nú ljós-
ara en þá.
Ameríska herráðið hefur nú
rætt ýtarlega við brezku og
frönsku herstjórnina þessar mik-
ilvægu spurningar: „Hvað á að
gera ef sterkur óvinaflugher hef-
ur þátttöku í Kórustríðinu?“ —
Vafalítið er, að svarið við þessari
spurningu var umsamið þegar
fyrir Kaesong-viðræðurnar, og
það hljóðar á þá leið ,að gagn-
árásir á flugstöðvar í Mansjúríu
yrðu óhjákvæmilegar. Það er því
stefna lýðræðisþjóðanna, ef nauð
syn krefur, að beita þeim aðferð-
um, sem Attlee taldi í des. að
mundu kalla á beina hjálp Rússa
við árásarherinn.
Vel má vera, að vitneskja um
breytta stefnu Vesturveldanna
að þessu leyti, hafi breytt
ákvörðunum stjórnendanna í
Kreml síðan í des. í hermála-
ráðuneytinu í Washington er það
útbreidd skoðun, að jafnvel þótt
! stórorrustur í lofti hefjist yfir
Kóreu, muni Sovétstjórnin treg
að senda loftflota sinn frá Síberíu
til aðstoðar, nema ósigur Kín-
verja og N.-Kóreumanna verði
mikill. Verði sú raunin á, verður
erfitt fyrir Sovétstjórnina að
standa álengdar og gera ekkert.
Mjög alvarlegt mál.
Þátttaka síberískra flugsveita í
Kóreustríðinu væri vissulega
mjög alvarlegt mál, enda þótt
ekki sé litið nema á Kóreustríðið
sjálft og hernaðaraðstöðuna þar,
þegar allt er talið, hefur herstjórn
S. Þ. e. t. v. ráð á 18—20 flug-
sveitum. En í viðbót við um 1000
flugvélar Kínverja og N.-Kóreu-
manna, hafa Rússar rað a a ,m .k.
3000 bardagahæfar flugvélar í
flugstöðvum sínum í Síberíu, frá
Vladivostok inn í mitt land. Þess-
ar sveitir hafa nýlega fengið nýj-
ar flugvélar og mikil áherzla hef-
ur verið lögð a að koma upp
birgðastöðvum fyrir eldsneyti og
annan útbúnað. í stuttu máli:
Styrkur Sovétríkjanna í lofti er
meiri í dag í Asíu en styrkur
V esturveldanna.
Þegar Kóreustríðið er skoðað í
þessu ljósi má augljóst vera,
hversu alvarlegar afleiðingar
gata orðið af áframhaldi Kóreu-
stríðsins. Vel má það vera að
mesta hættan sé í því fólgin, að
einvaldsherrarnir í Kreml sjái
málið ekki nægilega glöggt í
þessu ljósi. Kínvei'jar hvetja þá
e. t. v. til aðgerða og kannske
gera þeir sér von um skjotan sig-
ur ef flugher þeirra hefst handa
af alvöru og kannske vilja þeir
hætta á að ná slíkum sigri, þótt
því fylgi hætta á útfærzlu styrj-
aldarinnar, því að styrjöld í
Asíu mundi á vissan hátt ein-
angra Bandaríkjamenn frá
bandamönnum sínum í Evrópu.
„Eg tel að þeir óski ekki eftir
stríði í teóríunni,“ sagði háttsett-
ur vestrænn embættismaður ný-
ýega, „en hvað þeir gera í praksís
er ekki hægt að gizka á lengur.“
Þannig munu fleiri líta á málin.
(Lausl. þýtt).
Kórea - Mansjúría - Síbiría?
Aukinn lofthernaður konimún ista í Kóreu
stóreykur hættuna á heimsstyrjöld